برکه‌های هورالعظیم که تا پیش از این مأمن بسیاری از جانداران بود، حالا به دلیل پایین آمدن سطح آب و کمبود اکسیژن و شوری بیش از حد، جان میهمانان خود را می گیرد.
داستان اسفناک هورالعظیم به اینجا ختم نمی‌شود و بیش از ۶۰ مورد آتش سوزی آن هم در پنج ماه ابتدایی امسال نشان می‌دهد این تالاب با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می‌کند.
تالاب مرزی هورالعظیم با بیش از ۳۰۰ هزار هکتار وسعت، آخرین بازمانده تالاب‌های بین‌النهرین است که یک سوم آن در ایران و دو سوم آن در کشور عراق قرار دارد، این زیستگاه منحصر به فرد، در جنوب غربی کشور در خوزستان و در انتهای رود کرخه واقع است.
بحران آب
بحران آب در حوضه کرخه از سه سال پیش تاکنون این تالاب را نیز با تنش مواجه کرده است.
بر اساس ماده ۳ آیین‌نامه نحوه حفاظت، احیا و مدیریت تالاب‌ها، نحوه تخصیص حقابه محیط زیستی تالاب‌ها از رودخانه‌های بالادست آن‌ها پس از تأمین آب شرب نسبت به سایر مصارف دارای اولویت است.
طی سال‌های گذشته در پی خشک شدن بخش‌های وسیعی از هورالعظیم، این تالاب از اوایل تابستان شاهد آتش‌سوزی‌های گسترده به ویژه در بخش عراقی بوده، به طوری‌که دود غلیظ ناشی از آن در برخی روزها تا ۶ شهرستان در خوزستان، را دربرمی‌گیرد.
تالاب هورالعظیم بزرگ‌ترین تالاب مرزی ایران در مرز ایران و عراق است که با حدود ۱۲۰ هزار هکتار در انتهای رودخانه کرخه و در منطقه دشت آزادگان قرار دارد که به پنج مخزن تبدیل شده است.
هورالعظیم عبارتی عربی به معنی «تالاب بزرگ» است؛ هرچند حاشیه‌نشینان این تالاب که بیشتر عرب هستند به دلیل نزدیکی آن به هویزه، به این تالاب «هورالهویزه» هم می‌گویند.
گیاهان شناور در تالاب، ریشه در آب دارند و اگر آب نباشد، خشک می‌شوند. حالا تالابی که روزی سراسر آن با نی پوشیده شده و خانه امن پرندگان بود، به زمین خشکِ ترک‌خورده تبدیل شده است.
بزرگ‌ترین تالاب مرزی ایران با حفاری‌های پی در پی برای بدست آوردن نفت، جاده‌سازی شرکت‌های نفتی، احداث خاکریزها و جاده‌های متعدد نظامی، سدسازی، انتقال آب، خشکسالی و ندادن حقابه، خشک شده است و بی‌صدا جان می‌دهد.
شرکت‌های نفتی فعال در میدان‌های نفتی با جاده‌سازی، هورالعظیم را مخزن‌بندی کردند؛ مخازن یک و دو در شمال و مخازن سه، چهار و پنج در بخش جنوبی هور. حالا بیشتر قسمت جنوبی تالاب خشک است. مخازن یک و دو کمی آب دارند. قسمت کمی از مخرن سه هم آب کم عمقی دارد اما به نظر می‌رسد مخازن چهار و پنج خشک‌اند.
قسمت جنوبی تالاب که بخش عمده‌ای از هورالعظیم را تشکیل می‌دهد به بیابانی تبدیل شده است و دیگر خبری از نیزارهای خشکیده، حوضچه‌های کم‌آب و ماهی‌های هور هم نیست. بیشتر هورنشینان هم مجبور شده‌اند خانه و کاشانه خود را ترک کنند.
اجبار به مهاجرت
بنا بر گفته یکی از بومیان منطقه زندگی بیش از ۳۰ هزار نفر از مردم دشت آزادگان، هویزه، رفیع و روستاهای اطراف به تالاب هورالعظیم وابسته بوده که حالا دیگر نیست و مردم این منطقه را به سمت کارهای دیگر سوق داده است. مجاوران هورالعظیم انتظار دارند حقابه این تالاب تمام و کمال پرداخت شود زیرا اگر آب به تالاب بیاید ماهی هم وارد تالاب می‌شود و آن ها نیز سفره شان رونق می گیرد. بنا بر گفته اهالی هورالعظیم ماهی‌های بومی مانند کپور، بنی، گطان و حمری در تالاب وجود داشت، اما حالا بیشتر ماهی تیلاپیا که گونه‌ای مهاجم است در هورالعظیم جولان می دهند.
به گفته آن‌ها تنها در بخش شمالی هورالعظیم، ماهی‌های بومی تالاب دیده می‌شوند که تعدادشان نیز کم است.
ریشه مشکلات کجاست؟
رئیس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو و فعال محیط زیست نیز در خصوص شرایط این تالاب می‌گوید: تالاب هورالعظیم قربانی توسعه میادین نفتی و بارگذاری‌های پرشمار در کشاورزی و حوضه سد کرخه شده است و اکنون بدترین وضعیت ممکن را دارد.
محمد درویش ادامه داد: تالاب هورالعظیم به پنج حوضچه تقسیم شده است؛ در این فضا جاده‌سازی زیادی انجام شده است و یک دیوار مرزی نیز کشیده‌اند.
این فعال محیط زیست بیان کرد: ۹۰ درصد تالاب هورالعظیم دیگر ماهیت تالابی ندارد. این مسئله بیشتر به این دلیل تأسفبار است که این تالاب، مهم‌ترین و راهبردی‌ترین تالاب ایران بود و مثل این تالاب نداشتیم و ما ارزشمندترین تالاب را قربانی کشاورزی و نفت کرده‌ایم.
او با بیان اینکه عواقب این شرایط تالاب در آینده بدتر خواهد بود، گفت: با توجه به قرار داشتن این تالاب در مرز ایران و عراق و غالب بودن باد از غرب به شرق، این تالاب مانند کولر طبیعی کار می‌کرد و فضای زیستی در اهواز را هم بهبود بخشیده بود.
وی بیان کرد: بخشی از پرندگان شناسایی شده در کل کشور در این تالاب بودند که اکنون همه این مزیت‌ها را از دست داده‌ایم.
وی با اشاره به دیگر عواقب خشکی تالاب هورالعظیم بیان کرد: با وقوع گرد و خاک و افزایش میانگین دما، شرایط زندگی در غرب خوزستان دشوارتر خواهد شد؛ در واقع تالاب هورالعظیم کارکردهای خود را از دست داده است.
حقی که باید گرفته شود
حقابه هورالعظیم یکی از مطالبات جدی ساکنان این تالاب و همچنین فعالان محیط زیست است.
مدیر کل حفاظت محیط زیست خوزستان در این رابطه می گوید: براساس پایش تصاویر هوایی و تغییرات آن تا پایان تیرماه ۱۴۰۳ تالاب هورالعظیم ۵۷ درصد آب‌گیری داشته است. داوود میرشکار وضعیت تالاب هورالعظیم را نسبت به مدت مشابه سال گذشته مطلوب‌تر خواند و اظهار کرد: در مدت مشابه سال گذشته این تالاب ۵۲ درصد آب‌گیری داشت که رشد ۵ درصدی آب‌گیری را نشان می‌دهد. وی افزود: با توجه به گرما و احتمال وقوع آتش‌سوزی در تالاب هورالعظیم، مکاتباتی با اداره کل مدیریت بحران و معاونت عمرانی استانداری خوزستان انجام شد تا رهاسازی آب به صورت موجی ادامه داشته باشد.
مدیر کل حفاظت محیط زیست خوزستان ابراز امیدواری کرد: با تأمین حقابه تالاب، با کمترین میزان کاهش سطح آب روبه‌رو شویم.
برای نخستین بار در ورودی‌های تالاب هورالعظیم، ابزار ارتفاع‌سنجی آب نصب شده و مقدمات صحت‌سنجی میزان آورد آب این تالاب در حال انجام است.
آینده تالاب
میرشکار در پاسخ به این پرسش که با توجه به ماه‌های گرم سال و افزایش شدت تبخیر سطحی در منطقه، آیا عمق آب موجود در هورالعظیم به حدی است که این تالاب بتواند تا پایان تابستان وضعیت نسبتاً مناسب خود را حفظ کند یا خیر، توضیح داد: با توجه به روان‌آب‌ها و زهاب‌هایی که به سمت هورالعظیم در جریان است و همچنین منابع آب سطحی که از رودخانه کرخه به این تالاب می‌ریزد، در حال حاضر پهنه گسترده‌ای از هورالعظیم به‌خصوص در بخش جنوبی آن که در ماه‌های گذشته خشک بود، آب‌گیری شده است.
وی تأکید کرد: اگر در تابستان منابع آبی مناسبی برای این تالاب تأمین نشود، قطعاً شاهد خشک شدن بخش‌هایی از آن خواهیم بود.
میرشکار همچنین با اشاره به میزان حقابه قانونی تعیین‌شده برای تالاب هورالعظیم گفت: براساس مطالعات انجام‌شده توسط اداره‌کل حفاظت محیط زیست خوزستان و در راستای اجرای قانون حفاظت، احیا و مدیریت تالاب‌ها، سه سناریوی مختلف درباره حقابه محیط زیستی سالانه هورالعظیم در نظر گرفته شده است.
در سناریوی اول یعنی دوره ترسالی، پیش‌بینی شده است یک‌هزارو۸۳۲ میلیون متر مکعب حقابه سالانه به تالاب اختصاص پیدا کند، در سناریوی دوم یعنی دوره بارندگی‌های نُرمال، حقابه محیط زیستی سالانه تالاب یک‌هزارو۶۱۰ میلیون متر مکعب در نظر گرفته شده و در سناریوی سوم یعنی دوره خشکسالی نیز یک‌هزارو۳۸۳ میلیون متر مکعب در سال به عنوان حقابه هورالعظیم پیش‌بینی شده است.
نظر شما