زباله‌ها به عنوان طلای کثیف با ارزش بالای اقتصادی در جهان شناخته می‌شوند و به‌راحتی می‌توان با تفکیک پسماند از مبدا جلوی چرخه ناسالم مافیای این حوزه را گرفت. یکی از مکان‌های تولید پسماند مدارس هستند و می‌توان با آموزش دانش‌آموزان و والدین آنان در راستای مدیریت پسماند از مبدا عمل کرد. از سوی دیگر در قانون اساسی بر برخورداری تمامی نهادها از تکلیف قانونی برای مشارکت در راستای مدیریت بهینه پسماندها تاکید شده است. در قانون مدیریت پسماندها به دسته بندی پنج‌گانه پسماندها اشاره شده است. پسماند مدارس در دسته پسماندهای عادی گنجانده می‌شوند. بر اساس ماده ۹ قانون مدیریت پسماندها «وزارت کشور با هماهنگی سازمان حفاظت محیط زیست موظف است برنامه‌ریزی و تدابیر لازم برای جداسازی پسماندهای عادی را به عمل آورد.» البته مدیریت پسماند مدارس نیازمند همکاری نهادهای دیگری مانند آموزش و پرورش نیز است.
بخش عمده مدیریت پسماند از طریق نهادینه شدن فرهنگ عمومی در زمینه تفکیک زباله و بازیافت آن امکان‌پذیر است. آموزش و تشویق دانش آموزان و ارتقای فرهنگ دانش آموزی به منظور جداسازی پسماند از مبدا، یکی از گام‌های نخست در مدیریت پسماند مدارس و در راستای حفاظت از زمین است و با توجه به اهمیت این موضوع، لازم است همه مردم، دستگاه‌ها و سازمان‌ها در کنار یکدیگر قرار بگیرند تا ساماندهی‌های لازم صورت بگیرد.
هدف از انتخاب دانش آموزان برای آموزش تفکیک پسماندهای خشک، استفاده از ظرفیت‌های یادگیری دانش آموزان و اثرگذاری آن‌ها بر والدین در راستای نهادینه کردن فرهنگ حفظ محیط زیست و نگهداری زمین پاک است. بازیافت پسماندها نیز به کاهش تولید زباله، حفظ منابع زیست‌محیطی، کاهش مصرف انرژی، کاهش گازهای گلخانه‌ای و تغییرات آب و هوایی و کاهش هزینه‌ها کمک می‌کند و ضروری است تمامی دانش آموزان نسبت به جمع‌آوری به‌موقع پسماندهای مدارس اقدام و ارتقای به چهره بصری مدارس کمک کنند.
ارائه آموزش‌های عمومی و افزایش سطح فرهنگ و آگاهی دانش آموزان به‌تدریج موجب کاهش میزان تولید زباله و صرفه‌جویی در مصرف منابع می‌شود که این موضوع کاهش هزینه‌ها، از جمله حمل و نقل پسماندها را در پی دارد.
نزدیک به یک دهه است که مدیریت صحیح پسماند مدارس در میان ارگان‌ها مطرح شده است و سه ارگان سازمان محیط زیست، شهرداری و وزارت آموزش و پرورش بنا داشتند این پروژه مهم را با همکاری به نتیجه برسانند اما در ادامه و در مرحله اجرا هر کدام ساز خود را زدند و تاکنون همکاری میان آن‌ها نهایی نشده است.
شهرداری به تکلیف قانونی خود عمل نمی‌کند
مهدی خادم ثامنی؛ مدیرکل دفتر مدیریت پسماند سازمان حفاظت محیط زیست درباره مدیریت پسماند مدارس می‌گوید: پسماند مدارس جزو پسماندهای عادی است و طبق قانون مدیریت آن به عهده شهرداری‌ها و دهیاری‌های آن منطقه است. طبق ماده ۴ آیین‌نامه قانون مدیریت پسماندها باید به صورت تفکیک شده جمع آوری شوند. نه تنها در مدارس بلکه باید در سطح شهر شرایطی ایجاد شود که مردم بتوانند پسماندشان را به صورت تفکیک شده تحویل شهرداری‌ها دهند.
او ادامه داد: متاسفانه شهرداری‌ها اقدامی در این راستا انجام نمی‌دهند. من موضوع را به دادستان کل کشور و آقای مخبر، معاون اول دولت سیزدهم گزارش کردم. باید پیگیری شود که چرا شهرداری به تکلیف قانونی خودش عمل نمی‌کند. این کار اختیار نیست بلکه تکلیف قانونی شهرداری‌هاست اما متاسفانه شهرداری‌ها تمکین نمی‌کنند. ما طی دو سال گذشته حدود ۷۰۰ پرونده حقوقی برای شهرداری‌های مناطق ایجاد کردیم که ۳۰۰ پرونده منجر به محکومیت شده است اما متاسفانه جرم و جزا همخوانی ندارد.
مدیرکل دفتر مدیریت پسماند سازمان حفاظت محیط زیست اضافه کرد: شهرداری‌ها تفکیک پسماند از مبدا را انجام نمی‌دهد. آن‌ها در واقع مدیریت اجرایی را در دستور کار ندارند. متاسفانه بیشتر رای‌های صادر شده تعزیری بوده است. معمولا هم طول عمر شهرداری‌ها کوتاه است و هم رای‌هایی که صادر می‌شود با تخلف انجام شده همخوانی ندارند. در این شرایط قانون را بازنگری کردیم. اصلاحات را به کمیسیون‌های مجلس بردیم و اکنون در صحن مجلس است. فرصت نشد به تصویب نهایی برسد و باتوجه به این‌که وزرا مشخص شدند و حالا دیگر از نظر کاری سبک تر شده‌اند، امیدواریم بتوانیم در صحن مجلس نهایی کنیم.
اختلاف نظر میان ارگان‌ها و یک دهه بلاتکلیفی
محمد الموتی، دبیر شبکه‌های مردم نهاد محیط زیست و منابع طبیعی با اشاره به اختلاف میان سه ارگان سازمان محیط زیست، شهرداری و وزارت آموزش و پرورش و دلایل بی سرانجامی این پروژه می‌گوید: یکی از مهم‌ترین کارهایی که تقریبا از یک دهه پیش شروع شده اما به دلیل ناهماهنگی‌ها متوقف شده، همین مساله است. آموزش کاهش تولید پسماند باید از مدارس شروع شود. اقدامات چند جانبه‌ای را در مدارس می‌توان برای مدیریت پسماند انجام داد. قرار بود آموزش تفکیک پسماند از مبدا و کاهش تولید آن همچنین نصب تجهیزات تفکیک پسماند با همکاری سازمان محیط زیست، شهرداری‌ها و وزارت آموزش و پرورش در یک تفاهم سه جانبه انجام شود.
او ادامه می‌دهد: حدود ۱۰ سال است که این کار روی زمین مانده است و احتمالا توافقی در زمینه مجری کار ندارند. اگرچه این تصمیم عملیاتی نشده است اما در استان‌ها مواردی داریم که نهادها همکاری کرده و به نتایج خوبی رسیده‌اند. ضمن این‌که تشکل‌ها کم و بیش در برخی از استان‌ها مثل گیلان، هرمزگان، بوشهر و اصفهان برای آموزش‌های کارگاهی در مدارس اقداماتی انجام داده‌اند.
دبیر شبکه‌های مردم نهاد محیط زیست و منابع طبیعی با انتقاد از عدم همکاری شهرداری، سازمان محیط زیست و وزارت آموزش و پرورش می‌گوید: در این رابطه گلایه‌های زیادی وجود دارد. آموزش و پرورش خیلی راحت در تفاهمنامه با دستگاه‌ها پای کار می‌آید اما در عمل نشان داده اشکالات بسیار زیادی در اجرای آن دارد. حتی خود سازمان محیط زیست می‌توانست با برخی اقدامات حداقلی تجهیزاتی مثل سطل زباله رنگی را فراهم کند تا دانش آموزان در سال‌های ابتدایی ورود به مدرسه درباره تفکیک پسماند آموزش ببینند. ساماندهی پسماند مدارس بودجه‌ای دارد اما هر ارگان می‌خواهد فرد مدنظر خودش اجرا کننده باشد.
او اضافه می‌کند: حتی خود تشکل‌ها هم می‌توانند مجری باشند اما این اتفاق در نهایت رخ نداد. بعضی از تشکل‌ها در اردیبهشت سال ۱۴۰۲ یک نامه مفصل خطاب به سازمان محیط زیست و با رونوشت به سازمان شهرداری‌ها نوشتند و بر لزوم همکاری مسوولان مدارس با تشکل‌های محیط زیستی برای ارایه آموزش‌های مربوط به مدیریت پسماند در مدارس تاکید کردند. تشکل‌ها آمادگی دارند که بر اساس برنامه‌ای منطقه به منطقه آموزش‌های اولیه را در حوزه تفکیک و تولید کمتر پسماند به دانش‌آموزان بدهند اما متاسفانه این برنامه عملیاتی نشد.
الموتی ادامه می‌دهد: سال گذشته با یک همکاری چهارجانبه بین شهرداری لاهیجان، تشکل‌ها، آموزش و پرورش و محیط زیست در یک الگوی مشخص انجام گرفت و زنگ پسماند در مدارس شهر لاهیجان به صدا در آمد و این کار را تبدیل به یک رویداد ملی کردیم و در سال تحصیلی جدید قرار است که یک روز به نام روز پسماند و یک زنگ به نام زنگ پسماند داشته باشیم. در آن روز خاص آموزش‌های سراسری در قالب رویداد و همایش توسط تشکل‌ها داده شود و سال آینده اختتامیه‌اش برگزار می‌شود و به بهترین‌های حوزه مدیریت پسماند هدایایی داده شود.
او تاکید می‌کند: اگر مسئولان و ارگان‌ها همکاری کنند، چنین کارهایی را می‌شود انجام داد. از نظر دستورالعمل‌ها و تجهیزات کمبودی نداریم و تنها مساله این است که دستگاه‌های مسئول کنار هم باشند تا از پایه شروع کنیم اما متاسفانه تا امروز این امر میسر نشده است.
چه اقدامات آموزشی برای کاهش پسماند مدارس انجام شده است؟
ارائه آموزش‌های عمومی و افزایش سطح فرهنگ و آگاهی شهروندان به‌تدریج موجب کاهش میزان تولید پسماند و صرفه‌جویی در مصرف منابع می‌شود و از طرفی میزان تفکیک پسماندها در مبادی تولید افزایش پیدا خواهد کرد که این موضوع به نوبه خود موجب کاهش هزینه‌ها از جمله حمل و نقل پسماندها خواهد شد.
ابوالقاسم موسوی، رئیس مرکز آموزش محیط زیست و تربیت محیط بان درباره فرهنگسازی و آموزش در مدارس در راستای کاهش پسماند مدارس می‌گوید: به‌صورت کلی طرحی را مدنظر داریم و آن هم تربیت نسل محیط زیستی است. دانش آموزان اگر از محیط زیست شناخت کافی پیدا کنند، در آینده فعالیت بیشتری در این حوزه خواهند داشت و اگر با نگاه محیط زیستی زندگی کنند، وضعیت کشور در این حوزه بسیار بهتر خواهد شد.
او با اشاره به اقدامات انجام شده اظهار می‌کند: یکی در بحث کتب درسی در دوره‌های ابتدایی و اول و دوم متوسطه کارهای زیربنایی انجام دادیم و امیدواریم که بتوانیم آن را نهایی کنیم. کتابی هم به نام «انسان و محیط زیست» در پایه یازدهم داریم که مختص محیط زیست است و فصول مختلف محیط زیست را به بحث می‌گذارد. با توجه به این‌که معدل در کنکور تاثیرگذار است، این کتاب در کنکور تاثیر دارد. کم کم با این حوزه و این کتاب بهتر برخورد خواهد شد. معلمان مجرب‌تری برای تدریس آن انتخاب می‌کنند و توجه بیشتری به این کتاب شده است.
رئیس مرکز آموزش محیط زیست و تربیت محیط بان اضافه می‌کند: آموزش‌های غیررسمی هم در این حوزه داریم. طرحی به نام «یک ساعت با محیط یار» داریم که بحث‌های مفصلی در این طرح مطرح می‌شود. کارشناسان و محیط بانان ما به مدارس می‌روند و یک ساعت با محیط یاران صحبت می‌کنند. دانش آموزان فرم لباس آن‌ها را می‌بینند و با مسئولیتشان آشنا می‌شوند و پرسش‌هایشان را در حوزه محیط زیست می‌پرسند و موضوعات مختلفی مثل پسماند مطرح و درباره کاهش و تفکیک پسماند صحبت می‌شود. استان بوشهر در این زمینه پیشگام و متولی موضوع طرح محیط یار است.
او ادامه می‌دهد: اقدام دیگر تشکیل اردوهای دانش‌آموزی و بازدید از مناطق زیر مدیریت و زیستگاه‌هاست تا هم مولفان، هم معلمان و مربیان و هم دانش آموزان از نزدیک با محیط زیست، حیات وحش و گیاهان آشنا شوند. این طرحی است که در یکی دو ماه گذشته پیاده شد و نامش «آموزش مدیران مدارس ابتدایی» بود. کارهای بسیار زیاد و متعددی در این حوزه در حال انجام است البته نیاز به زمان داریم. به این نتبجه رسیدیم که حتما معلمان و دانش‌آموزان از نزدیک و به‌صورت میدانی با محیط زیست آشنا شوند.
موسوی درباره امکان فعال سازی دوباره مدارس سبز اظهارمی‌کند: می‌توانیم این کار را انجام دهیم. طرح خاصی مدنظرمان نیست اما برنامه‌ای به نام «استانداردسازی‌های محیط زیستی» در مدارس داریم. خوشبختانه این دستورالعمل آماده شده است و برای کل مدارس ارسال خواهد شد. مدارسی که این استانداردها را رعایت کنند، مدارس محیط زیستی (مدارس سبز) لقب می‌گیرند.
نظر شما