حجت‌الاسلام‌والمسلمین علی خراسانی در نشست «دانشنامه، فرهنگ‌نامه و موسوعه نگاری در یکصد سال اخیر حوزه علمیه قم» از سلسله نشست‌های یکصدمین سال بازتأسیس حوزه علمیه قم که به همت دبیرخانه یکصدمین سال بازتأسیس حوزه علمیه قم و با همکاری معاونت پژوهش حوزه‌های علمیه برگزار شد، عنوان کرد: قرن حاضر، قرن انفجار اطلاعات، دانش‌ها و آگاهی‌ها در عرصه‌های مختلف است.
وی ادامه داد: در حوزه‌های علمیه نیز در علوم مختلف مانند فقه، اصول، کلام، تاریخ، قرآن، حدیث و...دانش‌های فراوانی تولید شده است که تسهیل و تسریع دسترسی به این اطلاعات یکی از دغدغه‌های امروز نهادهای حوزوی و مراکز پژوهشی در همه دنیا است که تولید دانشنامه‌ها، موضوعهها و فرهنگ‌نامه یکی از این روش‌ها است.
استاد حوزه اضافه کرد: فرهنگ‌نامه‌ها و دانشنامه‌ها می‌تواند مخاطب را با سرعت و سهولت به محتوای مورد نظر برساند و همواره یکی از منابعی است که در کتاب خانه‌های دنیا به آن مراجعه می‌شود به همین خاطر تولید دانشنامه در کشورهای مختلف معیار و شاخصی برای ارتقا سطح علمی و فرهنگی آن کشور شده است؛ یعنی کشورهای مختلف در موضوعات مختلف شروع به تدوین دانشنامه‌ها کردند.
وی افزود: در یکصد سال اخیر حوزه علمیه قم اطلاعات و دانش‌های فراوانی در حوزه‌های مختلف ارائه شده و مجموعه‌های مختلف نیز کردند این اطلاعات را در قالب دانشنامه ارائه بدهند که این حرکت بعد از انقلاب اسلامی به ویژه در ۳۰ سال اخیر بسیار سریع بوده است و امروز شاهد دانشنامه‌هایی در زمینه‌های حدیث، قرآن، فقه و... هستیم. بر اساس گزارشی که برای یکصدمین سالگرد حوزه آماده شد بیش از یکصد دانشنامه موضوعه و فرهنگ‌نامه در حوزه علمیه قم تولید یا در حال تولید است.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین خراسانی بیان کرد: حوزه علمیه قم وظیفه دارد آموزه‌ها و معارف اهل بیت علیهم السلام را ارائه کند به همین خاطر دانشنامه نگاری اهمیت بیشتری برای حوزه علمیه قم دارد. ارائه این مهم در حوزه بین‌الملل و برای مخاطبان غیرمسلمان اهمیت بیشتری دارد.
وی ادامه داد: با توجه به نگاهی که ما به معارف اهل بیت علیهم السلام داریم و با توجه به اینکه امامت را در استمرار نبوت می‌دانیم علل اهمیت این معارف و لزوم دسترسی سریع و آسان به آن‌ها روشن است. برای مسلمانان اهل سنت نیز سرعت دسترسی به این معارف مهم است؛ زیرا رسول اکرم (ص) برای هدایت بشر دو چراغ قرآن و عترت را معرفی کردند و این روایات مورد تأیید اهل سنت نیز هست.
استاد حوزه علمیه افزود: دسترسی سریع به این معارف برای غیرمسلمان‌ها لازم است؛ زیرا وظیفه داریم که این معارف را برای آن‌ها تبیین کنیم؛ زیرا امام رضا (ع) فرمودند: اگر مردم محاسن و زیبایی‌های کلام ما را دریافت کنند از ما تبعیت می‌کنند به همین خاطر تبیین معارف برای آنان بسیار مهم است.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین خراسانی تأکید کرد: با توجه به دانشنامه‌هایی که توسط غرب، افراد غیرمسلمان، افراد مسلمانی که به منابع شیعی دسترسی نداشتند نگارش شده است اهمیت نگارش دانشنامه توسط حوزه‌های علمیه را دوچندان می‌کند.
وی گفت: دانشنامه و دایره المعارف هایی که به سبک امروزی یعنی در قالب الفبا ارائه می‌شود از کشورهای غربی آمده است. در خصوص اسلام نیز اولین دانشنامه‌ها توسط غربی‌ها صورت گرفته است برای مثال اولین جلد دایره المعارف اسلام لایدن هلند در سال ۱۹۱۲ ارائه شده است همچنین هلند دانشنامه قرآن کریم را در اوایل قرن ۲۰۰۰ منتشر کرد.
استاد حوزه اضافه کرد: وقتی آن‌ها نسبت به این امر اقدام کردند ضرورت اقدام مراکز اسلامی، مراکز شیعی و حوزه علمیه قم بسیار روشن و مبرهن است؛ زیرا متأسفانه آشنایی و آگاهی دیگران نسبت به آموزه‌های اهل بیت (ع) بیشتر از طریق دانشنامه‌های آن‌ها است.
وی اظهار کرد: بعد از انقلاب اسلامی ایران، گرایش به آشنایی با آموزه‌ها و معارف اهل بیت (ع) در دنیا بسیار زیاد شد و برای پاسخ به این گرایش‌ها باید دانشنامه‌هایی تولید می‌شد که معارف اهل بیت (ع) را در اختیار آن‌ها قرار بدهد به همین خاطر در مجموعه‌های مختلف حوزه علمیه قم، مراکز پژوهشی در دفتر تبلیغات، مؤسسه امام خمینی (ره)، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، دارالحدیث و مراکز مختلفی مثل مؤسسه فقه اهل بیت (ع) کارهای گسترده‌ای در عرصه دانشنامه نگاری صورت گرفت.
این پژوهشگر با بیان اینکه دائره المعارف و دانشنامه‌ها ویژگی‌هایی دارند که سبب مراجعه فراوان به آن‌ها شده است، گفت: گزارش همه دانش‌های تولید شده در هر موضوع اعم از اقوال، مفاهیم و... از جمله ویژگی‌های دانشنامه‌ها است. جامعیت ورودی به همه موضوعات؛ مفاهیم و اعلام از دیگر ویژگی‌های دانش نامه‌ها است؛ یعنی از هر طریقی که احساس کند مخاطب نیاز دارد که اطلاعاتی را دریافت کند مدخل‌هایی را ایجاد می‌کند تا مخاطب به راحتی به موضوع مورد نظر خودش دسترسی پیدا کند.
وی نظام ارجاعات را از دیگر ویژگی‌های دانشنامه‌ها دانست و تصریح کرد: گاهی یک موضوع با موضوع دیگی در ارتباط است که نظام ارجاعی مخاطب را به موضوع دیگر هدایت می‌کند، مثلاً مقاله‌ای در رابطه با علی بن ابی‌طالب می‌نویسید. به طور طبیعی این مقاله با پیامبر اکرم (ص)، حضرت زهرا (س)، حوادث دیگری مثل جنگ بدر، احزاب و.. مرتبط می‌شود و دایره المعارف با توجه به نظام ارجاعاتی که دارد سهولت دسترسی مخاطب را به موضوعی که نیاز دارد را تأمین می‌کند.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین خراسانی با بیان اینکه استفاده از منابع دست اول دیگر ویژگی دانشنامه‌ها است، گفت: ممکن است برای یک موضوع اطلاعات فراوانی وجود داشته باشد؛ اما اینکه اولین بار توسط چه کسی به آن پرداخته و سیر تطور موضوع دارای اهمیت است و دایره المعارف منابع دست اول و اصلی را به مخاطب ارائه می‌کند.
وی با بیان اینکه ویژگی دیگری که سبب شده است دایره المعارف ها مورد اقبال قرار بگیرند حذف زواید است که مباحث و مقالات به صورت چکیده ارائه می‌شود، افزود: سرعت دستیابی با به کارگیری نظام الفبایی دیگر ویژگی دایره المعارف ها است که این نظام الفبایی موجب شده مخاطب به راحتی به هر موضوعی را که مدنظر دارد مراجعه کند.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین خراسانی بیان کرد: دایره المعارف قرآن کریم، قرآن و حدیث، فقه مقارن، کلام اسلامی، اهل بیت علیهم السلام از جمله دانشنامه‌های تولید شده در یکصد سال اخیر حوزه علمیه قم است.
وی با تأکید بر ضرورت معرفی این دانشنامه‌ها گفت: معرفی این دانشنامه‌ها می‌تواند زمینه همکاری بین مراکز علمی دنیا ایجاد کند. با حرکت وسیعی که در زمینه دانش نامه نگاری رخ داده است امیدواریم که دانشنامه‌ها با زبان‌های مختلف نیز ارائه شود.
این پژوهشگر یادآور شد: امروزه حوزه علمیه در بحث‌های مختلف علوم اسلامی مثل مباحث جامعه شناسی و روان شناسی کارهای خوبی انجام داده است که این امر نیازمند تدوین دانشنامه‌های جدید خواهد بود.
نظر شما