فرزندآوری یکی از مهم‌ترین و حساس‌ترین موضوعات اجتماعی در هر جامعه‌ای است که تحت تاثیر عوامل متعددی قرار دارد. در ایران، تمایل برخی خانواده‌ها به داشتن فرزند بیشتر به دلایل فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی مرتبط است. این تمایل نه تنها بر ساختار خانواده‌ها تأثیر می‌گذارد، بلکه در سطح کلان نیز می‌تواند بر روند جمعیتی کشور تاثیرگذار باشد. 

برآوردها نشان می‌دهد که حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد از زوج‌ها در ایران با مشکل ناباروری مواجه هستند. این آمار ممکن است نسبت به منطقه، سن و عوامل دیگر متفاوت باشد. ناباروری نیز می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی از جمله مشکلات پزشکی، سبک زندگی و عوامل محیطی باشد.

آستان قدس رضوی، به عنوان یکی از مراکز مهم درمانی و فرهنگی ایران، توجه ویژه‌ای به موضوع ناباروری و فرزندآوری دارد. در سال‌های اخیر، با افزایش آمار ناباروری و چالش‌های مرتبط با آن، آستان قدی اقداماتی جامع و چندجانبه را برای حمایت از زوج‌های نابارور و تشویق به فرزندآوری آغاز کرده است. این اقدامات شامل تاسیس مراکز تخصصی درمان ناباروری، ارائه خدمات مشاوره‌ای و روانشناختی، برگزاری کارگاه‌های آموزشی و تسهیل دسترسی به درمان‌های پیشرفته مانند IVF و ICSI می‌باشد. همچنین، استان قدس رضوی با همکاری نهادهای دولتی و سازمان‌های غیر دولتی، برنامه‌های تشویقی و حمایتی را برای کاهش هزینه‌های درمان ناباروری و افزایش آگاهی زوج‌ها اجرا کرده است. هدف از این اقدامات، نه تنها کاهش مشکلات ناباروری و افزایش نرخ فرزندآوری، بلکه ایجاد فضایی حمایتی و پرورش یک جامعه سالم‌تر است. بدین ترتیب، استان قدس رضوی به عنوان یک الگو در زمینه سیاست‌گذاری و ارائه خدمات در حوزه خانواده و فرزندآوری شناخته می‌شود.

فرهنگ سازی مهمترین کاری است که یک رسانه باید انجام دهد اما در این میان نقش طرح های حمایتی دولت در راستای افزایش جمعیت را نباید نادیده گرفت. اگر می خواهیم افزایش جمعیت در کشور رنگ و بوی متفاوتی به خود بگیرد و شاهد سیر صعودی جوانی جمعیت را در کشور باشیم باید مسئله جمعیت را به دغدغه اصلی مسئولان تبدیل کنیم. 

فرهنگ‌سازی مهم‌ترین کاری است که یک رسانه باید انجام دهد، اصحاب رسانه که در وادی روشنگری و تبیین فعالیت می‌کنند می‌توانند با ترغیب و تشویق در راستای حمایت از نهاد خانواده و جوانی جمعیت و نیز حمایت از فرزندآوری به‌عنوان یک مسئله مهم و حیاتی نقش محوری و تأثیرگذار ایفا کنند.

لزوم پرداخت به فرهنگ‌ فرزندآوری در جامعه

حسین مروتی، کارشناس وپروهشگر حوزه جمعیت در گفت‌وگو با خبرنگار قدس گفت: در سطح کشور فرهنگ غالب بر این است که داشتن دو فرزند کافی است. این شعار «فرزند کمتر، زندگی بهتر» از قبل انقلاب اسلامی تبلیغ شده و به مرور زمان تأثیر خود را بر روی مردم گذاشته است. در روستاها، شرایط زندگی به گونه‌ای است که خانواده‌ها تمایل بیشتری به داشتن فرزندان بیشتر دارند؛ زیرا خانه‌ها بزرگ‌تر، هزینه‌ها کمتر و امکانات برای کمک به یکدیگر وجود دارد. همچنین، علاقه شخصی خانواده‌ها به فرزند بیشتر و عدم فشار اجتماعی برای محدود کردن تعداد فرزندان نیز از عوامل موثر در این تصمیم‌گیری‌هاست.

وی در ادامه اظهارکرد: نکته مهم‌تر تاثیر عوامل فرهنگی بر روی نگرش خانواده‌ها نسبت به فرزندآوری است. در شهرهای بزرگ، حتی افراد ثروتمند تمایل به داشتن فرزندان بیشتر ندارند و این نشان‌دهنده اهمیت فرهنگ در این زمینه است.

این پژوهش‌گر با تاکید بر نقش رسانه‌های اجتماعی در شکل‌دهی نگرش‌های جوانان نسبت به فرزندآوری عنوان کرد: رسانه‌ها به مدت نیم قرن بر روی پیام‌هایی مانند "فرزند کمتر، زندگی بهتر" کار کرده‌اند که تاثیرات عمیقی بر روی نگرش‌های نسل‌های جدید داشته است. به همین خاطر اثرگذاری رسانه ها و به خصوص شبکه های اجتماعی روی این موضوع بسیار سخت است؛ چون چند نسل با این شیوه تربیت شدند و بیش از دو بچه آوردن را ضد ارزش و نوعی ناهنجاری میدانند.

مروتی با اشاره به اینکه خانواده‌ها معمولا اعضای خود را به خاطر داشتن فرزندان زیاد مورد ملامت قرار می‌دهد، بیان کرد: رسانه‌ها می‌توانند با ارائه پیام‌های مثبت درباره ارزش‌های فرزندآوری و فواید آن، به تغییر این نگرش کمک کنند. فرزندآوری بیش از دو فرزند می‌تواند به بزرگ‌تر و شاداب‌تر شدن خانواده‌ها کمک کند و قطعا در آینده پدر و مادرها به این فرزندان نیاز خواهند داشت. در این راستا، رسانه‌ها باید بر روی ارزش‌ها و مزایای فرزندآوری، به ویژه برای فرزندان دوم و سوم، تمرکز کنند و این تاکید بر روی شیرینی‌ها و مزایای داشتن فرزندان بیشتر می‌تواند به تغییر نگرش‌ها و افزایش فرزندآوری کمک کند.

این کارشناس حوزه جمعیت در پاسخ به اینکه چه اقداماتی می‌تواند به افزایش نرخ باروری کمک کند، گفت: حمایت های مالی، تسهیلات شغلی یا برنامه های آموزشی موثر هستند ولی تاثیرگذارترین آنها اقدامات آموزشی، فرهنگی است؛ نکته مهم اینکه رسانه‌ها باید به عنوان مطالبه‌گران جامعه درباره طرح جوانی جمعیت عمل کنند و ایرادات آنرا گوشزد کنند. با مرتفع شدن این ایرادات قطعا اثرگذاری این قانون در جامعه نیز بیشتر می شود.

ناهید آذرنوش _خبرنگار تحریریه جوان قدس