در کتاب کریمه اهل بیت(س) سخن از نامه امام رضا(ع) به حضرت فاطمه معصومه(س) است که امام(ع) خواستار سفر خواهرش شده است. نویسنده کتاب که سند این نامه را از کتاب «من لایحضره الفقیه» نقل می‌کند آورده است که حضرت امام رضا(ع) به یکی از غلامانشان دستور دادند که نوشته‌ای را به خدمت حضرت فاطمه معصومه(س) برسانند و حضرت به مجرد رسیدن نامه آماده سفر شدند.

مأمون ابتدا درصدد جلب نظر علویان به سوی خود بود و سیاست خوبی با علویان داشته ولی بعداً این سیاست تبدیل به شکنجه و آزار و اذیت علویان شد. شاید به همان خاطر حضرت فاطمه معصومه(س) و سایر امام‌زادگان دست به سفر زدند.

مأمون بعد از شهادت امام رضا(ع) به سال ۲۰۲ قمری طی نامه‌ای به بنی عباس و موالی آن‌ها در بغداد، از آن‌ها استمالت نمود و پایان سیاست گرایش به علویان را اعلام کرد. و سیاست سابق دولت عباسی در قتل عام شیعیان و سرکوب طالبیان را به رویه‌ی ثابت خود قرار داد.

اکثر منابع علت سفر حضرت معصومه(س) را زیارت برادرش ذکر کردند. در هیچ یک از منابع در مورد غفلت آن بانو حرفی نزند.

از منابع مهم می‌توان به کتب ذیل اشاره کرد:

کتاب «تاریخ قم»، نوشته حسن بن محمد بن حسن، کتاب «حیاة الست» تألیف مهدی منصوری، «ریاحین الشریعة» تألیف ذبیح الله محلاتی، «منتهی الآمال»، تألیف شیخ عباس قمی و...

مسیرهایی که حضرت معصومه(س) جهت سفر انتخاب کردند آن مسیرهایی بود که امام رضا(ع) از آن‌ها ممنوع شده بودند. این یعنی دقت و آگاهی و یعنی اینکه‌ایشان می‌خواستند هدف از سفر برادرشان را تبلیغ و تبیین کنند و فرهنگ ناب و اصیل اسلامی را بیان کنند.

مأمون امام(ع) را از مسیرهایی که شیعه‌نشین بودند مانع شد تا مبادا شورش و طغیان بر علیه حکومت و دولت صورت گیرد حضرت فاطمه معصومه (س) با دقت و زیرکی خاص از این مسیرهای ممنوع شده سفر کردند تا توطئه مأمون را خنثی کنند و همچنین ورود فاطمه معصومه(س) به قم که مرکز تجمع مخالفان دولت عباسی بود دلیل بر انتخاب و اراده آن حضرت در این سفر است.

مطلب مهم دیگری که بالاتر و مهمتر از همه موارد یاد شده می‌باشد، فشار و اختناق حاکم بر عراق و حجاز بود که منجر به هجرت امامزادگان و همراهان و حتی حضرت فاطمه معصومه(س) از مدینه به سوی ایران گردیده است:

«در دوران خلفای اموی و عباسی، یکی از جریان‌های معارض و ستیزه‌گر باایشان، علویان بودند. در دوره حکومت ظالمانه حجاج ثقفی (۷۵ ـ ۹۵ هـ ) بر عراق، علویان در معرض آماج حملات وی قرار گرفتند. این امر موجب گردید تا علویان به منظور پناه‌جویی متوجه سرزمین‌های شرق قلمرو خلافت گردند... علویان که به عنوان جریان معارض، مورد ضرب و شتم و تعقیب عمال خلفا قرار می‌گرفتند، در جستجوی پناهگاه مناسبترین منطقه را در ایران، مناطق هموار جنوب، سلسله کوه‌های البرز، یعنی شهرهایی چون قزوین، ری، قم، ساوه و آوه تشخیص دادند. این نواحی بیشتر بدین علت مورد توجه بود که در مواقع خطر، دستیابی به مناطق کوهستانی مشرف به این شهرها به سهولت امکان‌پذیر می‌گشت...

بعد از این [قیام یحی بن عبدالله] نیز مهاجرت علویان ادامه یافت و به هنگام طرح مسأله ولایتعهدی حضرت رضا (ع) شماری از علویان به همراه آن حضرت به خراسان آمدند. وقتی آوازه این حرکت در جهان اسلام پیچید، علویان دیگری از نقاط مختلف، بویژه مدینه، عازم خراسان گشتند. حضرت رضا (ع) بیست و یک برادر داشت که همه آن‌ها به همراهی بنی اعمام خود از سادات حسینی و حسنی به سوی خراسان حرکت کردند.

آنان وقتی به نواحی ری رسیدند، بر خبر شهادت آن حضرت وقوف یافتند و مورد تهدید و تعقیب مأموران قرار گرفتند. برخی از این سادات در همین نواحی به شهادت رسیدند، ولی اکثر آن‌ها به کوه‌های طبرستان پناه برده، در آن دیار سکونت گزیدند.

عده‌ای از علویان نیز که به همراه برادر حضرت رضا(ع) مشهور به «سید جمال‌الدین اشرف» تا شهر قم آمده بودند، به محض وصول خبر شهادت آن حضرت، از راه قزوین به دیلمان پناه بردند... مهاجرت علویان در دوره‌های بعد نیز ادامه یافت...

همین مهاجرت‌ها در نقاط مختلف ایران کانون‌های علمی و پایگاه‌های شیعی و مکتب اهل بیت(ع) را ایجاد نمود و مردم ایران به این کانون‌ها توجه و علاقه‌مند شدند و مکتب اهل بیت برای آن‌ها پسندیده شد و همین مناطق در فرهنگ وتمدن اسلامی بعدها نقش‌های برجسته و تعیین‌کننده داشته‌اند.

بنابراین با دلایل تاریخی روشن است که حضرت معصومه(س) و سایر امام‌زادگان و همراهان به صورت اتفاقی اقدام به سفر به سوی ایران نکردند، بلکه نامه امام رضا(ع) سیاست مأمون، دیدار امام رضا(ع)، انتخاب مسیر و از همه مهمتر جو اختناق و فشار حاکم بر عراق از جمله دلایل تاریخی است که به سوی ایران حرکت کردند.

سفر حضرت معصومه(س) بعنوان نقطه عطفی در تاریخ ایران اسلامی بوده است که تا عصر حاضر تأثیرات علمی و تمدنی آن همچنان می‌درخشد و تا ظهور حضرت صاحب الزمان(عج) این تأثیرگذاری استمرار خواهد داشت.