پرواز درناها بر فراز آسمانش و دریاچه‌ای فصلی در دل کویر که جان تازه‌ای به حیات آن منطقه می‌بخشد، بخش کوچکی از زیبایی‌های تالابی است که گردشگران را مجذوب خود کرده است. منطقه‌ای از جنس کویر که زیستگاه جانوران نادر شده و در فصل‌های خاصی از سال، زیبایی طبیعت را در معرض دید قرار می‌دهد. این منطقه جایی نیست جز تالاب میقان در استان مرکزی.
میقان یکی از ۱۰ تالاب مهم ایران
تالاب کویری میقان یکی از ۱۰ تالاب مهم ایران است و وسعتی معادل 25 هکتار دارد که در ناحیه کم ارتفاع، مردابی با آب شور در پست‌ترین نقطه دشت فراهان و در فرورفتگی موسوم به «چاله اراک» قرار گرفته است. تالاب میقان، دشت‌های آبرفتی و یک دریاچه فصلی دارد. در گذشته به «نمکزار فراهان» مشهور بوده و قدمت تالاب را 2 هزار سال تخمین زده‌اند. این تالاب در حال حاضر اصلی‌ترین زیستگاه پرندگان مهاجر منطقه غرب مدیترانه است و در مرکز ایران در کنار تالاب گاوخونی اصفهان، تنها میزبان آنان در زمستان محسوب می‌شود. روز ۱۵ آبان به دلیل تجمع دُرناها در تالاب میقان «روز درنا» نام‌گذاری شده است.
آب و هوای تالاب، مدیترانه‌ای گرم و خشک است. میزان بارندگی سالانه آن ۳۵۴ میلیمتر و تبخیر سالانه آن چهار برابر میزان بارندگی یعنی هزار و 446 میلیمتر است. منطقه اختلاف دمای سالانه بالایی دارد و گاهی به ۶۹ درجه سانتیگراد نیز می‌رسد.
کویر میقان به لحاظ فیزیکی وظیفه تلطیف هوای اراک را بر عهده دارد و رواناب‌های این شهر وارد کویر می‌شود. این در حالی است که تالاب میقان اراک دارای بزرگ‌ترین منبع سولفات سدیم در کشور است که شرکت املاح معدنی ایران حق برداشت از معادن این تالاب را دریافت کرده است و گاه برداشت بی‌رویه این شرکت از منابع موجود در این منطقه، مخاطرات جدی در افزایش سطح بیابانی تالاب داشته و اکوسیستم این منطقه را بر هم ریخته است.
دخالت‌های بی‌رویه انسانی در ۲۷ سال اخیر سبب شده دمای تالاب یک درجه افزایش پیدا کند. بیشترین دمای ثبت شده در منطقه تالاب ۴۴ درجه بالای صفر و کمترین دمای ثبت شده ۳۳ درجه زیر صفر بوده است.
به دلیل قرارگیری شهر در نزدیکی تالاب، بخار آب برخاسته از سطح تالاب موجب تلطیف هوا، افزایش بخار، مه و تأثیر مثبت بر کاهش انتقال ریزگردها می‌شود؛ اما از طرفی نزدیکی فرودگاه اراک به تالاب، گاه در زمستان سبب لغو پروازها می‌شود.
پوشش گیاهی در حاشیه تالاب ضعیف است و تنها در شمال غرب و جزایر میانی که سفره آب زیرزمینی بالاست، گونه‌های گیاهی دیده می‌شوند که به علت تبخیر و تعرق این گیاهان سطح ایستایی در فصل تابستان پایین می‌رود و گونه‌ها برای دستیابی به آب برای ریشه‌های خود پایین می‌روند و به صورت چتری روی تپه را می‌پوشانند. این گیاهان همزمان با رشد خود از حرکت ذرات ماسه‌ها جلوگیری می‌کنند و سبب تشکیل نبکا می‌شوند. ارتفاع این نبکاها به ۱٫۵ تا ۲٫۵ متر می‌رسد.
زیستگاه درناهای خاکستری
شنیدن صدای جیک جیک و آواز پرندگان در این منطقه حس زیبایی را به گردشگران القا می‌کند. جمعیت درنای معمولی این منطقه نسبت به سایر زیستگاه‌های این پرنده قابل توجه است. از این رو می‌توان اظهار کرد که تالاب، زیستگاه مهم برای درنای معمولی (درنای خاکستری) به شمار می‌آید. حدود 11 هزار قطعه درنای معمولی، 10 هزار قطعه خوتکا و 50 هزار قطعه فلامینگو در این منطقه وجود دارند.
درنای معمولی پرنده‌ای با جثه درشت، منقار نوک‌تیز، گردن و پاهای کشیده و تا حدی شبیه به لک‌لک سفید است. در پرنده بالغ، رنگ کلی بدن خاکستری مایل به آبی مات است و جلو پیشانی، فاصله چشم‌ها تا منقار و جلو گردن سیاه و تارک سر قرمز دیده می‌شود. نوار پهن سفید رنگی از پشت چشم‌ها شروع می‌شود و در دو طرف گردن ادامه پیدا می‌کند. شاهپرهای اولیه سیاه و شاهپرهای ثانویه خاکستری مایل به سیاه هستند. شاهپرهای سومین دراز و حجیم بوده و هنگام بسته بودن بال‌ها به شکل دسته جارویی روی دم آویخته می‌شود. پرنده نابالغ دارای سر و گردن قهوه‌ای مایل به قرمز است و الگوی سیاه و سفید گردن و لکه قرمز در تارک سر را ندارد. پرنده نر و ماده دارای شکل یکسان (نر کمی بزرگ‌تر) هستند و با تغییر فصل، تغییری در شکل ظاهری آن‌ها ایجاد نمی‌شود.
رژیم غذایی درنای معمولی را بیشتر مواد گیاهی مثل دانه‌ها، ریشه‌ها، ساقه‌های زیرزمینی، پیاز گیاهان، برگ‌ها و میوه‌ها تشکیل می‌دهد. همچنین از مارها، مارمولک‌ها، قورباغه‌ها، حلزون‌ها، کرم‌ها و به ندرت ماهی‌ها، تخم و جوجه پرندگان کوچک و بی‌مهره‌هایی چون حشرات و کرم‌های خاکی تغذیه می‌کنند.
به طور کلی درنای معمولی پرنده‌ای اجتماعی است و به صورت گروهی مهاجرت می‌کند و در طول مسیر، دسته‌های بسیار بزرگی را تشکیل می‌دهند. گله‌های مهاجر این پرنده به شکل «V» و یا در یک خط پرواز می‌کنند. پروازی آهسته، باشکوه، منظم و قدرتمند با بال بازروی‌های پراکنده و طولانی دارد.
خوتکا از پرندگان مهاجر به حساب می‌آید. این پرنده ۳۴ تا ۴۳ سانتیمتر طول و ۳۴۰ تا ۳۶۰ گرم وزن دارد و از همه اردک‌های هم‌خانواده خود کوچک‌تر است. خوتکای ماده، قهوه‌ای رنگ است و روی بالش پرهای سفید رنگ و رگه‌های سبز دارد. نزدیک به ۱۲ تخم در هر دوره تخم‌گذاری می‌نهد. دوره جنینی آن‌ها کوتاه و ۲۳ روز است. روی زمین در کنار آب شیرین لانه می‌سازد. اردک نر دارای پرپوشی بسیار زیباست. سر و گردن به رنگ خرمایی روشن بوده و دو نوار سبز رنگ بسیار درخشان از بالای چشم‌ها به سوی سر و پس گردن کشیده می‌شود. رنگ فلز بسیار شفاف سبزی سینه و پشت آن را فرا گرفته است.
منطقه زیست این پرنده بسیار وسیع است و در شمال شوروی، قفقاز، دریای سیاه، دریاچه آرال، سواحل شمالی دریای خزر، شمال غربی مغولستان، ژاپن، رومانی، اسپانیا، انگلستان، ایسلند، سوئد، نروژ و فنلاند زندگی می‌کند. این پرنده در اوراسیا تخم‌گذاری و در فصل سرما به سمت جنوب مهاجرت می‌کند.
در زمستان این اردک در شمال ایران بسیار زیاد است. تعداد زیادی از خوتکاها با شروع پاییز به مرداب انزلی مهاجرت می‌کنند. در ایران، زمستان‌ها به جز قسمت‌های کویری در سراسر کشور دیده می‌شوند.
فلامینگو یا بال‌آتشی یا مُرغ آتشی، پرنده‌ای است با پاهای دراز، منقاری خمیده و گردنی بلند و خمیده، آبچر با بدنی بسیار کشیده و پر و بالی به رنگ‌های سفید و صورتی. هنگام پرواز، پاها و گردنش کشیده و قدری پایین‌تر از سطح بدن قرار می‌گیرند. بال‌هایش ترکیب زیبایی از رنگ‌های سرخ و سیاه است. پرنده نابالغ، قهوه‌ای مایل به خاکستری چرک است. فلامینگو به آرامی راه می‌رود و در حالی که سر و منقار خود را در آب کم عمق فرو برده، تغذیه می‌کند. فلامینگو از 90 تا 150 سانتیمتر بلندی دارد. بیشتر فلامینگوها حلزون و گیاهان آبی را می‌خورند. این پرندگان به صورت دسته‌جمعی و در دسته‌های چند هزارتایی زندگی می‌کنند.
راسته بال‌آتشی‌سانان که فلامینگو به آن تعلق دارد، از پرندگان آبزی و بزرگ‌جثه هستند که غذا را از نوک خمیده و صافی‌مانند خود می‌گذرانند. فلامینگو شاید شاخص‌ترین پرنده آبچر در جهان هست. پر و بال بنفش - قرمز، خود به تنهایی این پرنده را از سایر پرنده‌ها مجزا می‌کند. فلامینگوها در هر قاره‌ای جز قطب جنوب زندگی می‌کنند. جمعیت مناسبی از فلامینگوها در ایران هم زیست می‌کنند.
خبرنگار: الهه فراهانی
عکاس: احسن فضلی اوصانلو/ ایرنا
نظر شما