حجت الاسلام مفتح با اشاره به اینکه شهید مفتح پیگیر این مساله بود که نقش مساجد در جامعه که به واسطه انقلاب محوریت یافته بود، نهادینه شود، گفت: در اوایل پیروزی انقلاب و اوج حضور مردم در مساجد ایشان به دنبال ساماندهی، نظامند و نهادینه کردن فرهنگ و محوریت مسجد در جامعه بود.

بیست و هفتم آذرماه، یادآور عروج سرخِ مجاهدی خستگی ناپذیر و عالمی ربانی، آیت اللّه شهید مفتح، است که از پیشروان اندیشه وحدت حوزه و دانشگاه بود. این شهید والامقام در راه تحقق این اندیشه و آرمان بلند که از اندیشه بلند امام راحل(ره) برخاسته بود، تلاش های بی وقفه‌ای انجام داد. وی مسجد را به تجلی‌گاه وحدت این دو نهاد علمی و اثرگذار تبدیل کرد.

آیت‌ الله دکتر محمد مفتح از روحانیان شاخص و مبارز پیرو امام، علاوه بر فعالیت‌های پراکنده در مجامع مذهبی و علمی، امامت مسجد جاوید تهران را برعهده گرفت. وی این مکان را به صورت محلی برای تجمع و تشکل نیروهای مسلمان و مبارز تبدیل کرد و آن را به سنگری دیگر در راه دفاع از ارزش‌های اسلامی و انقلابی قرار داد. پس از سخنرانی آیت‌الله العظمی خامنه‌ای در مسجد جاوید هر دو دستگیر شدند و مسجد نیز تعطیل شد. در آستانه اوج‌گیری نهضت اسلامی یعنی سالهای ۵۵-۵۶، امام جماعت مسجد قبا شد که در جریان انقلاب اسلامی به یکی از مهمترین کانون‌های هدایت و سازماندهی تبدیل شد.

به مناسبت سالروز شهادت شهید آیت الله مفتح(۲۷ آذرماه)، با فرزند ایشان حجت الاسلام محمدهادی مفتح، عضو هیئت علمی دانشگاه قم و استاد و مدرس خارج فقه اصول گفتگو و نگاه شهید مفتح به جایگاه مسجد را از وی جویا شدیم، در ادامه مشروح این گفتگو را می خوانید:

مسجد در افکار و نگاه شهید آیت الله مفتح چه جایگاهی داشت؟

شهیدآیت الله مفتح از شخصیت های بارز و محوری انقلاب اسلامی ایران بود و افکار، ایده ها و نگاه و نگرش های فوق العاده ای داشت که در کلام بزرگان ما همانند امام خمینی(ره)  و امام خامنه ای هم متبلور است، در رابطه با مسجد هم ایشان دیدگاه و نگاه ویژه ای داشت.

وی مقالاتی در دهه ۳۰ و ۴۰ در مجلات اسلامی آن زمان منتشر می کرد که یکی از مقالات ایشان با عنوان «مسجد و دانشگاه» بود و در این مقاله به جایگاه مسجد پرداخته شده است. در جریان مبارزات انقلابی در دهه ۵۰ که شهید آیت الله مفتح امامت مسجد جاوید را برعهده داشت، این مسجد، مسجدی کوچک در یکی از خیابان های فرعی خیابان شریعتی تهران بود، اما وی این مسجد را آنچنان با حضور جوانان رونق داده بود و جلسات و برنامه های دینی برگزار می کرد که مسجد، تبدیل به یکی از پایگاه‌های فعال، پرشور و نامدار در ایران شده بود و رژیم پهلوی حضور گسترده مردم در این مسجد را نتوانست تحمل کند و در سال ۵۳ این مسجد را تعطیل و شهید آیت الله مفتح را دستگیر کرد.

اواخر سال ۵۴ که از زندان آزاد شد، مسجد نیمه ساخته قبا در نزدیکی حسینیه ارشاد در خیابان قبا در حال بنا بود، اعضای هیأت امنای این مسجد نیمه کاره که از افراد علاقه مند به انقلاب و مبارز بودند، نزد شهید آیت الله مفتح آمدند، از ایشان با توجه به توانایی ها و اعتقاداتی که به فعالیت های مسجدی داشت، خواستند که امامت جماعت این مسجد را قبول کند، ولی ایشان به دلیل کثرت کارها، حاضر به پذیریش امامت این مسجد نبود و در نهایت با واسطه برخی بزرگان امامت مسجد قبا را پذیرفت.

ساخت مسجد قبا که جزو نامدارترین مساجد تاریخ انقلاب است، با الهام گیری از اولین مسجد(قبا) که پیامبر(ص) درتاریخ اسلام در مدینه بنا نهاد، به همت شهید مفتح اتمام یافت و شهید آیت الله مفتح در سردر مسجد آیه قرآن را «لَمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَی التَّقْوَیٰ مِنْ أَوَّلِ یَوْمٍ أَحَقُّ أَنْ تَقُومَ فِیهِ» حک کرد.

نوآوری های شهید آیت الله مفتح در مسجد قبا در چه زمینه هایی بود که موجب شد این مسجد تنها مکانی برای نماز نباشد؟

همان گونه که گفته شد، مسجد قبا پایگاه فعالیتهای انقلابی بود و در دو سال آخر حکومت رژیم پهلوی عملا همه فعالیت های انقلابی در این مسجد شکل می گرفت. ایشان با اعتقادی که به مسجد داشت بر این باور بود که مسجد باید محور فعالیت های اجتماعی مسلمانان باشد و زمینه حضور اقشار مختلف را در خانه خدا فراهم نماید.

شهید آیت الله مفتح در این مسجد نوآوری های بسیار داشت. ایشان اولین نمایشگاه کتاب را در سال ۵۶ در کتابخانه این مسجد راه اندازی نمود، برپایی این نمایشگاه در مسجد قبا کار جدیدی بود و مساجد تا آن زمان سابقه چنین فعالیت هایی را نداشتند. وی همه کتاب‌هایی را که در آن مقطع مورد نیاز جوانان و مبارزات انقلابی بود جمع‌آوری و با تخفیف از ناشران خریداری می‌کرد و در اختیار جوانان می گذاشت، وقتی این طرح مورد استقبال قرار می‌گرفت، این ایده در سایر مناطق کشور نیز اجرا شد.

 همچنین شهیدآیت الله مفتح جلسات هفتگی را با حضور اساتید دانشگاهی و دانشجویان در مسجد قبا برگزار می کرد و پیرامون مباحث اعتقادی و اسلامی به بحث و گفتگو می پرداخت. از دیگر نوآوری های ایشان در این مسجد این بود که با توجه به اینکه برای نوجوانان محیط تفریح مناسب نبود، وی در حیاط مسجد که استخر کوچکی داشت، برنامه تفریحی برای کودکان و نوجوانان ایجاد کرد، درواقع ایشان مسجد را برای کسانی که علاقه مند برای حضور در جامعه و رعایت مسائل دینی بودند، محور کرده بود و با مجهزکردن مسجد به امکانات مختلف تلاش داشت که زمینه حضور همه درخانه خدا فراهم گردد. همه فعالیتهای ایشان در این مسجد از برگزاری نمایشگاه کتاب و ارسال کتاب به مناطق محروم تا توجه به فعالیت های هنری و ورزشی همه در راستای جذب جوانان به مسجد بود. وی مسجد را از نمازخانه و یا محلی برای برگزاری مناسک مذهبی به پایگاه خدمات اجتماعی مردم تبدیل کرد.

حتی ایشان امکان گفتگو و صحبت با متفکران غیرایرانی را هم در مسجد فراهم کرده بود به عنوان مثال در سال ۵۵ با عبدالفتاح عبدالمقصود، نویسنده مصری و مؤلف کتاب «لامام علی بن ابی‌طالب(ع)» در مسجد قبا دیدار کرد و یکی از قاریان معروف و برجسته مصری که  آن زمان به ایران آمده بود را به مسجد قبا دعوت کرد که از نزدیک این اجتماعات عظیم شیعی را در مساجد بییند و بدانند که ما(شیعیان) بسیاری از فعالیت ها را با محوریت مساجد پیش می بریم و وقتی به کشورش برگشت در میان اهل سنت، باورمندی شیعیان به مسائل دینی را بیان کند. این جلسه با استقبال مردم هم روبرو شد. شهید آیت الله مفتح معتقد بود که برگزاری این جلسات در مسجد تاثیر مثبتی در وحدت میان شیعیان با اهل سنت دارد، زیرا آن زمان تبلیغات بسیاری صورت می گرفت که شیعه با قرآن و اسلام رابطه خوبی ندارد.

چرا مسجد قبا در جریان انقلاب اسلامی یکی از مهمترین کانون‌های هدایت و سازماندهی محسوب می‌شود که حتی علمای بزرگ در زندان و حتی امام خمینی(ره) از نجف پیگیر فعالیت ها و جریانات این مسجد می شوند؟

مسجد قبا در دو سال پایانی حکومت پهلوی محور همه فعالیت ها بود در گزارش ساواک در مورد شهید مفتح آمده است: با توجه به جذب جوانان مذهبی و برنامه های سخنرانی و کلاس هایی که در مسجد قبا برپا می شود، قطب تازه ای برای فعالیت مذهبیون به وجود آمده و این مسجد جای مسجد هدایت را گرفته است.

 برخی از بزرگان و علمای انقلاب هم که در دروان پهلوی در زندان بودند، وقتی یکی به ملاقات آنها می رفت، جویای اخبار و مسائل و فعالیت های این مسجد بودند. در اواسط شعبان ۵۷ در دورانی که امام خمینی(ره) در نجف در تبعید بودند، حجت الاسلام احمد خمینی، فرزند امام تماس گرفت و گفت که امام پیگیر فعالیت ها و جریانات مسجد قبا است و تاکید دارند که امسال هم برنامه های مسجد در ماه رمضان همانند سال قبل(۵۶) برگزار شود.

زیرا که در سال ۵۶ رژیم پهلوی شعارهای پرفریب حقوق بشر می داد و از فضای باز سیاسی دم زد. دکتر شهید مفتح به دنبال افشای ماهیت این شعار دروغین و بهره گیری از ضعف رژیم اقدام به تشکیل جلساتی در مسجد قبا کرد که برای اولین بار در تاریخ معاصر ایران با حضور جمعیتی متجاوز از سی هزار نفر برگزار می شد و عوامل ساواک که از این شور و شوق و تحول نگران شده بود شهید مفتح را در تنگنا گذاشتند که این جلسات را تعطیل کنند اما ایشان با استقبال از خطرهای احتمالی، بدون واهمه رسالت سنگین خود را پی گرفت و این جلسات با جمعیت فراوانی برگزار و با وجود فشارهای زیاد ادامه می یافت به طوری که تا خیابان های اطراف مسجد هم مملو از جمعیت بود.

اینکه امام از نجف پیگیر فعالیت های مسجد قبا بودند، زندانیان و علما از زندان پیگیر برنامه های این مسجد شدند و مردم از اقصی نقاط کشور با این مسجد تماس می گرفتند و مسائل روز را از این مسجد جویا می شدند و یا حضور چند صدهزارنفری در مسجد داشتند، همه نشان از باور شهید مفتح همانند پیامبر(ص) به مسجد است که خانه خدا باید محور فعالیت ها و خدمات اجتماعی باشد.

پس از پیروزی انقلاب شهید آیت الله مفتح از ظرفیت مسجد چه بهره برداری برای پشبرد اهداف انقلاب نمودند؟

ایشان اعتقاد داشت که کارهای مسجد باید در جامعه دینی موثر باشد و مسجد کانون خدمات اجتماعی قرار گیرد، شهید آیت الله مفتح پس از پیروزی انقلاب تا قبل از شهادت جلساتی مختلفی در مسجد برگزار کرد و پیگیر این مساله بود که نقش مساجد در جامعه که به واسطه انقلاب محوریت یافته بود، نهادینه شود.

 ایشان بر این نکته واقف بود که در ماه‌های قبل از انقلاب که مسجد کانون حضور مردم بود، شاید پس از انقلاب این تب و تاب و شور انقلابی کم شود و حضور مردم در مسجد کمرنگ شود و مردم تنها برای اقامه نماز به مسجد آیند، به همین جهت دنبال این موضوع بود که مرکز و محوریت مسجد را در جامعه نهادینه نماید، از این‌رو در اوایل پیروزی انقلاب و اوج حضور مردم در مساجد به دنبال ساماندهی، نظامند و نهادینه کردن فرهنگ و محوریت مسجد در جامعه بود و جلساتی برای شکل گیری مرکز رسیدگی به امور مساجد تشکیل داد که این مرکز سالها پس از شهادت ایشان شکل گرفت.

یکی دیگر از تیزبینی های ایشان تلاش برای وحدت حوزه و دانشگاه بود، زیرا که می دانست بعد از انقلاب اگر شور انقلابی  حوزویان و دانشگاهیان کم شود، شاید مجددا اختلافات آنها سرباز کند و این دو قشر از هم جدا شود، به همین جهت در ماه‌های قبل از شهادتشان سمینار وحدت حوزه و دانشگاه را دانشکده الهیات برگزار می کند و این نشان از آینده نگری وی است.

علت آنکه در حال حاضر مساجد همانند اوایل انقلاب رونق ندارند، چیست؟

 علت آنکه مساجد چرا همانند دوران اوایل انقلاب رونق ندارد، نیازمند بررسی توسط کارشناسان و صاحب نظران علوم اجتماعی است.  اما شاید یکی از دلایل رونق مسجد امام جماعت مسجد است، حضور امام جماعت در جامعه و ارتباطش با مردم و اهالی محله در این زمینه بسیار موثر است، شهید  آیت الله مفتح یک تعبیر داشت به مسجدی ها می گفت که «اگریک شب من ۱۰  دقیقه برای حضور در مسجد تاخیر کردم، شما با تابوت بیاید، درب منزل من» یعنی من همیشه به موقع به مسجد می آییم و نهایت تاخیر من برای حضور در مسجد ۱۰ دقیقه است اگر بیشتر از این زمان شد، بدانید که من زنده نیستم.

ایشان در اوج قضایای انقلاب و مسئولیت هایی که داشت و در ستاد استقبال امام فعالیت های گسترده ای انجام می داد، بعد از انقلاب، حضورش هیچ گاه در مسجد کمرنگ نشد و در آن زمان که امکاناتی همانند تلفن همراه نبود، هرکس که می خواست به ایشان دسترسی داشته باشد، به مسجد می آمد و با ایشان ملاقات می کرد.

 امام جماعتی که مردم احساس کنند در فعالیت های محله و مسجد و رسیدگی به مشکلات اهالی محله تاثیرگذار و مرجع و پناه مردم است و همه می توانند به او مراجعه کنند، موجب می شود که مردم به چنین مسجدی دلبستگی پیدا کنند، زیرا امام چنین مسجدی را پشت و پناه خودشان در مسائل فردی و شخصی خود می دانند. بنابراین یکی از مولفه های مهم در رونق مسجد امام مسجد است.

امید است ائمه جماعات با الگوگرفتن از شخصیت هایی همانند شهید مفتح جامعه را مشابه همان روحیات و احساساتی که مردم در سالهای انقلاب داشتند، سوق دهند و با همان شور و حرارت و معنویت، ارتباطات اجتماعی مردم را بازسازی کنند.