«حکمرانی فضای مجازی» یکی از همین مسائل است که بیش از یک دهه، حل و فصل آن با گره خوردن با مسئله تعیین‌تکلیف فیلترینگ، به زمانی مناسب و مقتضی حواله داده شده و دستگاه‌های متولی و مسئولان امر تلاش کرده‌اند به بهانه در دستور کار قرار داشتن اولویت‌های مهم‌تری، همچون غباری که باید از پیش چشم مخفی بماند، آن را به زیر فرش هُل داده‌اند. گذشت زمان اما سبب شده انباشت مسائل و موضوعات مرتبط با مقوله فضای مجازی، طوری روی هم تلنبار شود که دیگر نتوان آن را از نظرگاه‌ها به عنوان یک مطالبه جدی خارج کرد.
پیچیده شدن مسئله فیلترینگ با سیاسی شدن آن
البته همان‌طور که عطاالله بیگدلی، مجری مناظره شنبه شب به آن اشاره کرد «اضافه شدن وجه سیاسی به مسئله فضای مجازی» و اینکه جناح‌های مختلف سیاسی سعی کردند از این مسئله رأی جمع کنند، سبب پیچیده شدن مسئله شده و حل آن را بغرنج‌تر کرده است. با وجود همه این مسائل و پیچیده‌تر شدن اوضاع، همان‌گونه که مجری «شیوه» به آن اذعان می‌کند، حل و فصل این مسئله اکنون فوریت دارد و «مثل بیماری است که واقعاَ نیاز به رسیدگی دارد». روی همین حساب این برنامه، شنبه شب میزبان دو چهره‌ای بود که نامشان، همگام با طرح مسئله رفع فیلتر، کم و بیش در رسانه‌ها برجسته می‌شد. سعیدرضا عاملی به عنوان عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی و سیدابوالحسن فیروزآبادی دبیر سابق شورای عالی فضای مجازی و رئیس سابق مرکز ملی فضای مجازی میهمان این قسمت از شیوه بودند که اظهاراتشان بازتاب‌های فراوانی در فضای مجازی داشت.
تشتت در نظام تصمیم‌گیری برای فضای مجازی
پیش از اینکه به آنچه در «شیوه» گذشت بپردازیم و اهمیت گزاره‌های مطرح شده در آن را مورد بررسی قرار دهیم بد نیست اشاره کنیم به گزارشی که چندی پیش با عنوان «فیلترینگ در فیلتر ابهام و ساده‌سازی» در روزنامه منتشر کردیم. عنوان کردیم بخشی از پیچیده شدن مسئله فیلترینگ در این روزها به طرح پرابهام آن در مقطع انتخابات توسط رئیس‌جمهور و تیم رسانه‌ای فعلی دولت برمی‌گردد. به عبارتی طرح «بساط فیلترینگ جمع خواهد شد» به عنوان یک وعده انتخاباتی بدون تشریح پیچیدگی‌های پیمودن مسیر رفع آن در هزارتو و لابیرنت حکمرانی، این تلقی را در برخی به وجود آورد که می‌توان در چشم به هم زدنی این مسئله را حل و فصل کرد و با برگزاری یکی دو جلسه و ابلاغ چند دستور، کار را درآورد. ضمن اینکه روشن نکردن حدود و ثغور و سازوکار رفع فیلتر در مقطع انتخابات سبب شد در ادامه، این موضوع توسط طیفی از هواداران دولت که این مطالبه برایشان پررنگ‌تر بود و زبان رساتری در رسانه داشتند، با غلظت و شدت بیشتری مطرح شود و این موضوع درواقع به یک مسئله حیثیتی برای سنجش میزان موفقیت و شکست دولت مسعود پزشکیان تبدیل شود.
اینکه این روزها مثلاً می‌شنویم «پزشکیان می‌تواند با زدن یک دکمه فیلترینگ را بردارد»، در کنار خیل دیگری از اظهارنظرهای مشابه از این طیف نشان می‌دهد که چقدر تلقی‌ها نسبت به حل مسائل حکمرانی ساده‌انگارانه است. حداقل شنیدن آنچه در برنامه شنبه شب شیوه از زبان دو عضو شورای عالی مجازی پخش شد نشان داد تشتت در دستگاه تصمیم‌گیر و متولی فیلترینگ و رفع آن، آن‌قدر زیاد است که پیش از هر چیزی باید دستگاه حکمرانی تکلیفش را با عناصر تصمیم‌گیر در این زمینه مشخص کند و سیستم یکپارچه و متمرکزتری را برای مدیریت و حکمرانی در این فضا سامان دهد. اذعان سعیدرضا عاملی و ابوالحسن فیروزآبادی به اینکه در مقوله فیلترینگ در این چند سال به صورت جزیره‌ای عمل شده و از شورای عالی امنیت ملی تا فلان دادستان دستور به فیلتر یک سکو داده‌اند، ولی شورای عالی فضای مجازی در جریان نبوده است، بیش از هر چیزی مؤید این قضیه است که سازوکار بروکراتیک نیز بر پیچیدگی‌های تصمیم‌گیری در این خصوص افزوده است.
اتفاق نظر روی به سرآمدن سیاست فیلترینگ
علاوه بر این‌ها، حرف‌ها و اظهارات رد و بدل شده در این مناظره که از قضا دو طرف آن چندان مناقشه‌ای در اصل دیدگاه‌های یکدیگر نداشتند و هر دو به ناموفق بودن روش فیلترینگ و ادامه آن اتفاق نظر داشتند، از نکات قابل توجه برنامه شنبه شب بود. موضوعی که موجب طرح این سخن کنایه‌آمیز مجری هم شد که تقریباً پاسخ همه کسانی که در این سال‌ها نظرشان درخصوص فیلترینگ مورد سؤال واقع شده همین بود که حداقل با این شیوه آن موافق نبوده‌اند ولی با وجود این، همچنان فیلترینگ برقرار بوده و این سیاست ادامه یافته است. عاملی و فیروزآبادی به عنوان دو عضو شورای عالی فضای مجازی در واکنش به این موضوع و در مقاطع گوناگون این مناظره، روی موقتی بودن سیاست فیلترینگ اتفاق نظر داشتند و تأکید کردند «نوبت به گرفتن تصمیم‌های بزرگ» رسیده است. در این تصمیم‌گیری همان‌طور که در «شیوه» از آن سخن به میان آمد باید حکمرانی از ابزارهای سختی چون فیلترینگ در قبال فضای مجازی به سمت سازوکارهای حکمرانی نرم در این فضا حرکت کند.
بالاخره همین که اکنون این مسئله روی میز آمده تا در مورد آن تعیین‌تکلیف شود را باید به فال نیک گرفت ولی در عین حال نه باید در تله تصمیم‌گیری عجولانه و مُسکّن‌وار افتاد تا رفع فیلتر احتمالی را به سرنوشت نمونه‌های مشابه قبلی دچار کند و نه آن‌قدر تدبیر کردن در مورد آن را کِش داد که شیرینی‌اش از بین برود و ماجرا بی‌مزه شود.
اهتمام حاکمیت برای حل مسئله حکمرانی مجازی
نکته‌ای که در پایان نباید فراموش کرد این است که برخلاف بازنمایی‌های رایج، حاکمیت که نمود آن را در سیاست‌های تبیینی رهبرمعظم انقلاب می‌توان مشاهده کرد همواره بر ضرورت حکمرانی بر فضای مجازی و قانونمند شدن آن تأکید کرده و از دولت‌ها خواسته‌اند تا حل و فصل این مسئله را در اولویت خود قرار دهند. این مسئله آن‌قدر برای رهبر معظم انقلاب مهم است که چه در قبال دولت سیزدهم و چه در شهریور امسال و در اولین دیدار هیئت وزیران دولت چهاردهم، از آن به عنوان یک مطالبه مهم در خلال ۱۳ نکته‌ای که نسبت به دولت مسعود پزشکیان داشتند، نام بردند. تنها نکاتی که رهبر معظم انقلاب بسیار روی آن تأکید دارند این است که مباحثی همچون «حاکمیت داده» -که خود زیرشاخه‌ای از حاکمیت فضای مجازی به حساب می‌آید- با شبکه‌های اجتماعی تعیین‌تکلیف شود. همان نکته‌ای که رئیس‌جمهور نیز در آخرین گفت‌وگوی تلویزیونی با مردم از رهبر معظم انقلاب نقل کردند «رهبر معظم انقلاب که نگفتند فیلتر کنید گفتند باید حاکمیت کنید».
نظر شما