«بَرّ» یکی از القاب زیبا و پرمعنای امام علی بن موسی‌الرضا(ع)، نمادی از نیکوکاری بی‌انتهای ایشان است که در تمامی ابعاد زندگی‌شان به‌ویژه در تعامل با مردم و در برخورد با مسائل روزمره به‌وضوح نمایان است. این لقب نه تنها به مهربانی و شفقت حضرت در برابر فقیر و غنی، کوچک و بزرگ و... بلکه به وسعت نیکویی‌هایی که در ابعاد دینی، اجتماعی و علمی در زندگی ایشان جاری بوده اشاره دارد. امام رضا(ع) در تمام دوران امامت، از طریق رفتارهای انسانی و اخلاقی خود، الگوی برجسته‌ای از نیکوکارترین انسان‌ها بود و آموزه‌های ایشان می‌تواند راهی برای رشد فردی و اجتماعی در دنیای امروز باشد.
توفیق پیدا کردیم چهارشنبه هر هفته خوانندگان عزیز را میهمان شرح یکی از القاب مبارک امام رضا(ع) کرده و در گفت‌وگو با علما و اندیشمندان حوزه و دانشگاه، از جام معارف ناب رضوی، جان تشنه خویش را سیراب کنیم. این هفته در محضر استاد حوزه حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی حسین‌پور، از شرح لقب دلنشین «بَرّ: نیکوکار» بهره‌مند خواهیم شد؛ به امید آنکه گامی در راستای افزایش معرفت خود نسبت به آن امام همام برداریم.
از القاب امام رضا(ع) «بَرّ» است. درباره خاستگاه و معنای این لقب توضیح دهید.
«السَّلَامُ عَلَیکَ أَیهَا الْوَصِی الْبَرُّ التَّقِی، أَشْهَدُ أَنَّکَ قَدْ أَقَمْتَ الصَّلَاةَ، وَ آتَیتَ الزَّکَاةَ وَ أَمَرْتَ بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَیتَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ عَبَدْتَ اللهَ حَتَّی أَتَاکَ الْیقِینُ» همان‌طور که در زیارت مشهور به زیارت جوادیه آن حضرت می‌خوانیم، «بَرّ» از القاب زیبای و پرمعنای حضرت علی بن موسی‌الرضا(ع) است. این لقب اگر چه برای برخی دیگر از امامان شیعه(ع) نیز به کار می‌رود ولی می‌توان نمودهای ویژه‌ای از این لقب را در وجود پر خیر و برکت امام هشتم(ع) مشاهده کرد.
کلمه «البَرّ» در زبان عربی به معنای کسی است که نیکوکار، پاکدامن و دارای قلبی نرم و مهربان باشد. این واژه به‌طور کلی به فردی اطلاق می‌شود که در عمل، گفتار و کردار خود با تقوا، صداقت و محبت با دیگران برخورد می‌کند. به کار بردن این لقب برای امام رضا(ع) به سبب ابعاد مختلف شخصیتی ایشان ازجمله مهربانی، نیکوکاری، بخشش و تواضع است. آن امام همام(ع) در تمام طول حیات با برکت خویش، به‌ویژه در دوران امامت، با عمل به اصول انسانی و دینی، به عنوان نمونه‌ای برجسته از یک انسان نیکوکار شناخته می‌شدند.
چگونه مجموعه‌ای از ویژگی‌های انسانی و معنوی امام علی بن موسی‌الرضا(ع) سبب شد لقب «برّ» به ایشان اطلاق شود؟
لقب «برّ» که به امام علی بن موسی‌الرضا(ع) اطلاق شده، تنها به یک ویژگی خاص نمی‌پردازد، بلکه مجموعه‌ای از صفات انسان‌ساز و الهی است که در زندگی حضرت به وضوح نمایان بود. این لقب نمادی از نیکوکاری و مهربانی جامع حضرت است که در ابعاد مختلف زندگی فردی، اجتماعی و دینی ایشان تجلی داشت. امام رضا(ع) نه تنها به عنوان یک پیشوای دینی، بلکه به عنوان یک انسان کامل، همواره در رفتارهای خود نیکوکار و مهربان بود. از مهم‌ترین ویژگی‌های حضرت، مهربانی و شفقت ایشان با مردم بود. حضرت با همه افراد، اعم از فقیر و غنی، بزرگ و کوچک با رویی گشاده و دلنشین برخورد می‌کرد. حتی در برابر کسانی که با ظاهر فرسوده و نیازمند به درگاه ایشان می‌آمدند، هیچ‌گاه احساس خودبرتری یا تکبر نمی‌کرد و به بهترین نحو ممکن با آن‌ها تعامل داشت. این برخوردها نه تنها به بهبود روحیه و رفاه فردی آن‌ها می‌انجامید، بلکه به عنوان الگویی از رفتار انسانی و اخلاقی در جامعه آن روز و امروز شناخته می‌شود. همچنین گستردگی نیکویی‌ها امام رضا(ع) در روابط با دیگران، به‌ویژه در تعاملات اجتماعی و علمی، به‌شدت تأثیرگذار بود. ایشان در مقام رهبری دینی و سیاسی، در برخورد با همه افراد، حتی دشمنان خود، رفتار نیکو و مبتنی بر انصاف و عدالت را پیش می‌بردند. امام رضا(ع) همواره می‌کوشید علم و دانش را در جامعه گسترش دهد و از طریق آن به پیشرفت جامعه انسانی کمک کند. حمایت ایشان از علم و دانشمندان سبب می‌شد انسان‌ها بتوانند در مسیر آگاهی و رشد معنوی گام بردارند. این ویژگی‌ها موجب شد لقب «البرّ» به معنای نیکوکار به ایشان اطلاق شود، چرا که علم و آگاهی از ابزارهای کمک به دیگران و خدمت به انسان‌هاست.
نیکوکاری و برّ چه تأثیرات عمیق و گسترده‌ای در زندگی فردی و اجتماعی انسان‌ها دارد و چگونه می‌تواند مسیر تعالی انسان را در دنیا و آخرت هموار کند؟
نیکوکاری و برّ، نه‌تنها اصول اخلاقی و دینی در اسلام، بلکه گنجینه‌ای از آثار معنوی و اجتماعی است که می‌تواند مسیر زندگی انسان‌ها را به‌طور اساسی تغییر دهد. نیکوکاری موجب تقویت پیوندهای انسانی و اجتماعی می‌شود. وقتی افراد به یکدیگر کمک می‌کنند، حس همبستگی و اعتماد در جامعه افزایش می‌یابد و این امر به بهبود روابط اجتماعی کمک می‌کند. در سطح فردی، نیکوکاری سبب رشد درونی و آرامش می‌شود. کسانی که به دیگران کمک می‌کنند، نه‌تنها احساس رضایت و خوشبختی بیشتری در زندگی خود تجربه می‌کنند، بلکه از نظر روحی نیز تقویت می‌شوند. نیکوکاری می‌تواند به کاهش استرس و افزایش احساس مثبت درونی کمک کند. در سطح اجتماعی، نیکوکاری نقش کلیدی در ترویج عدالت اجتماعی و کاهش نابرابری‌های اقتصادی و اجتماعی دارد. کمک به نیازمندان و توجه به حقوق ضعیف‌ترها، پایه‌گذار جامعه‌ای عادلانه و انسان‌مدار است. علاوه بر آن، افرادی که به نیکوکاری می‌پردازند، می‌توانند به عنوان الگوهای مثبت برای دیگران عمل کنند. این امر می‌تواند به ترویج رفتارهای مثبت و اخلاقی در جامعه کمک کند. این در حالی است که از نگاه معنوی و دینی، نیکوکاری در اسلام نه‌تنها به معنای کمکی دنیوی است بلکه به‌طور ویژه، تأثیرات اخروی نیز دارد. در نهایت، نیکوکاری نه‌تنها در این دنیا موجب برکت، آرامش و رضایت از زندگی می‌شود، بلکه در آخرت نیز سبب رسیدن به مقام قرب الهی و پاداش‌های اخروی می‌شود. این امر به انسان این امکان را می‌دهد که با انجام اعمال نیکو، مسیر تعالی خود را هموار کرده و در دنیا و آخرت به کمال انسانی دست یابد.
این لقب حضرت چگونه می‌تواند به عنوان راهنمایی برای پرورش ویژگی‌های اخلاقی و اجتماعی در پیروان ایشان عمل کند و چه آموزه‌هایی از این لقب برای بهبود روابط فردی و اجتماعی در دنیای معاصر می‌توان استخراج کرد؟
برّ بودن و نیکوکاری یکی از شاخص‌های مهم برای پیروان امام رضا(ع) است. این ویژگی امام رضا(ع) می‌تواند در زندگی روزمره شیعیان به‌عنوان یک الگوی ارزشمند عمل کند. شیعیان آن حضرت با کمک به نیازمندان می‌توانند این صفت را در خود تقویت کنند. همچنین با تلاش برای ترویج اخلاق‌مداری و رفتار نیکو، سعی کنند خود را به مولا و آقای خویش نزدیک‌تر و مقرب‌تر کنند. همان‌طور که گفته شد توسعه علم و دانش برای خدمت به بشریت نیز نشان‌دهنده برّ بودن است. شیعیان آن حضرت می‌توانند با این تلاش، خود را به این فضیلت اخلاقی نزدیک کنند؛ کما اینکه ترویج فرهنگ تفاهم و همبستگی اجتماعی و احترام به حقوق دیگران، از درس‌هایی است که از این لقب زیبا و پر معنا می‌توانیم بگیریم و آن را در زندگی‌های فردی و اجتماعی خود به‌کار ببندیم.
نظر شما