یکی از اصول بسیار مهم در یادگیری و آموزش آرامش است. حتما در اطراف خودتان شاهد استرس بسیار زیاد و بعضا کاذب دانش‌آموزان و دانشجویان در دوران امتحانات بوده‌اید؛ استرس و اضطراب ناشی از امتحانات می‌تواند عاملی مخرب در آینده یک فرد به شمار برود. حتی در برخی موارد انگیزه محصل را تخریب کرده و او را به سمت مسیری که اغلب علاقه چندانی هم به آن ندارد، هدایت می‌کند. خانواده و اولیاء مدارس نقش اساسی در کاهش استرس و جلوگیری از اثرات آن دارند. آنان باید با توجه به علایق و توانایی‌های ذاتی دانش‌آموزان، مسیر درست را نشان داده و آنها را دست‌مایه شهرت و افتخار نکنند. به همین بهانه برای بررسی تبعات و راهکارهای کنترل استرس دانش‌آموزان در مراحل مهم زندگی، با مصطفی اسدی و ابراهیم سحرخیز؛ دو تن از کارشناسان حوزه آموزش به گفت‌وگو پرداختیم.
یادگیری عنصر مهم سیستم آموزشی ما است
مصطفی اسدی کارشناس حوزه آموزش درباره نحوه آموزش کشور گفت: سیستم آموزشی ما تقریبا چند بعدی است. یکی از ابعاد این است که صرفا به مباحث یادگیری و یاددهی می‌پردازد. عقیده بسیاری از کارشناسان این است که باید وضع موجود به وضع مطلوب تغییر پیدا کند و قرار است این موضوع در فرایند یادگیری اعمال شود.
وی افزود: از سوی دیگر بخش منافع مختلف مدنظر است که به بررسی دلایل مادی یا غیر مادی درس خواندن دانش‌آموزان و دانشجویان می‌پردازد؛ لذا مرحله بعدی بحث وجاهت اجتماعی است که برای رسیدن به آن باید یک مسیر۱۲ساله را طی کنند. بیشتر تمرکز ما باید بر مقاطع پایین دستی مثل دوره ابتدایی باشد. هنگام رسیدن به مرحله دانشجویی استرس بسیار کم می‌شود، انگار چشمه‌ای جوشان و متلاطم حرکت روان پیدا کرده است.
نقش خانواده و کادر مدارس
این کارشناس آموزش در توضیح نقش خانواده و معلمان در کاهش استرس کودکان و نوجوانان بیان کرد: خانواده‌ها بدلیل پرداختن به منافع خود یا فرزندانشان، خود را موظف به پرداخت هزینه‌های گزاف می‌کنند و بار این مسئله را به شکلی که دانش‌آموز علاقمند و متقاعد به درس خواندن شود، ادامه می‌دهند؛ در کنار آن به کلاس‌های تقویتی کنکور نیز اهمیت بسیار زیادی می‌دهند. برخی خانواده‌ها فکر می‌کنند که اگر این کار را برای فرزندشان انجام ندهند، در آینده مورد سرزنش و پشیمانی قرار می‌گیرند. درحالیکه در نفس این کار استرس بسیار زیادی به دانش‌آموزان از طرف والدین، معاونان و معلمان وارد می‌شود؛ لذا محصل دچار استرس شده و همکلاسی‌های خودش را به عنوان رقیب در نظر می‌گیرد. اگر این موضوع کنترل نشود، در جامعه شاهد آسیب‌های جسمی و روحی مختلف به دانش‌آموزان خواهیم بود که البته الان نیز در حال رخ دادن است.
آیا دانش‌آموزان ما اوقات فراغت مناسبی دارند؟
مصطفی اسدی به اهمیت اوقات فراغت در رشد اشاره کرد و گفت: در خراسان رضوی بیش از ۱۴ میلیون جمعیت دانش‌آموزی داریم. تعداد افراد در مدارس سمپاد و نمونه دولتی بسیار محدود است و بحث اوقات فراغت مطلقا طبق استدانداردهای لازم در این مدارس اجرا نمی‌شود و دانش‌آموزان به صورت تک بعدی به سمت آموزش سوق پیدا کرده‌اند. نام و آوازه موفقیت این در این مدارس برای معلمان و کادر اجرایی خوشایند خواهد بود و باعث رشد و ترقی جایگاه معلمان و مدرسه خواهند بود. برخی از مدارس با دریافت هزینه‌های گزاف از خانواده‌های نگران، فرهنگ آموزش را دچار استرس و تنش می‌کنند.
مدارس دولتی عقب هستند
این کارشناس حوزه آموزش در مورد وضعیت مدارس دولتی در مقایسه با مدارس سمپاد و نمونه دولتی اظهارکرد: رقابتی بین این دو مدرسه وجود ندارد چرا که مدارس دولتی از امکان حضور دبیران مجرب و امکانات عالی بی نصیب می‌مانند و این رقابت نیست؛ مدارس دولتی عقب مانده‌اند. در مواردی که رتبه و جایگاه دانش‌آموزان مدارس سمپاد یا نمونه دولتی در اذهان عمومی پررنگ شود، انگیزه زیادی برای دانش‌آموزان مدارس دولتی باقی نمی‌ماند. در شهرهای بزرگ مثل مشهد، تعداد قبولی کنکور در رشته‌های مطرح بسیار کم است و همان تعداد اندک نیز انگیزه خود را از طریق شرکت درکلاس‌های تقویتی یا مراکز آموزشی تقویت کرده‌اند. به طور مثال چندسالی است که در مدرسه مصلی‌نژاد مشهد، نام پذیرفته شدگان کنکور سراسری بر دیوار آن مدرسه نقش بسته و حدود ۳۰دانش‌آموز در رشته‌های مطرح قبول شده‌اند و مابقی آنها در رشته‌های پیراپزشکی و زیرشاخه‌های جزئی‌تر رشته ریاضی پذیرفته شده‌اند؛ در حالیکه این موضوع در مدارس دولتی خیلی مشهود نیست.
وی در ادامه اذعان کرد: عنصر مالی نمی‌تواند تعیین کننده حضور در مدارس نمونه دولتی یا سمپاد باشد، چرا که برخی خانواده‌ها با وضعیت مالی اندک نیز از طرق مختلف مثل دریافت کمک از نهادهای خیریه، سعی می‌کنند تا امکان حضور فرزندشان در مدارس نمونه دولتی را فراهم کنند. اداره آموزش و پرورش امکاناتی را برای دانش‌آموزان خاص که در مدارس نمونه دولتی قبول می‌شوند فراهم کرده‌است و والدین با در نظر گرفتن این موارد دانش‌آموزان خود را به تدریس در این مدارس تشویق می‌کنند.
راهکارهای کاهش استرس
مصطفی اسدی در مورد راهکارهای کاهش استرس بیان کرد: تبدیل موارد مهمی مثل ایجاد انگیزه به قوانین مدون می‌تواند یک راه صحیح باشد تا خانواده‌ها پیگیری و آموزش لازم در این زمینه را اتخاذ کنند. دانش‌آموزان باید مطمئن شوند که همه مشاغل شریف و کامل هستند، نباید تنها به فکر رسیدن به مدارجی مثل پزشکی و مهندسی باشند.
او در ادامه گفت: یکی از دلایل طیفی _توصیفی کردن سنجش دانش‌آموزان در پایه ابتدایی همین کاهش استرس بود و این اتفاق افتاد. ولی درنهایت برگزاری یکسری کلاس‌های تقویتی مثل تیزهوشان، نمونه دولتی و غیره، هزینه‌های گزافی را برای خانواده‌ها ایجاد می‌کند و استرس مضاعفی را برای دانش‌آموزان به همراه دارد.
در مورد دروسی مثل علوم اجتماعی باید از کارشناسان مجرب و صاحب نظر برای تدریس در مدارس استفاده شود زیرا این موضوع باید به صورت عمیق برای دانش‌آموزان تبیین شود و یا اینکه سازمان فنی و حرفه‌ای باید به صورت مکرر آموزش حرفه خاص به دانش‌آموزان را برعهده بگیرد اما این چنین نیست!
این کارشناس آموزش ادامه داد: طبق سند تحول بنیادین، هر دانش‌آموز باید در پایان دوره تحصیلی حداقل یک مهارت را تجربه کرده باشد ولی این اتفاق رخ نداده‌است. یکی از ضعف‌های سیستم آموزشی ما این است که دانش‌آموزان گرایش لازم به آموختن حرفه خاصی را ندارند که این موضوع باید اصلاح شود. بسیاری از حرفه‌های مشاغل آزاد مثل نجاری، جوشکاری، خیاطی و غیره باید در مدارس آموزش داده شوند، تا نگرش دانش‌آموزان و جامعه با این مشاغل اصلاح شود. مهارت آموزی در کاهش استرس‌ها و سنجش افراد در بزنگاه‌های مهم زندگی تاثیرگذار است.
وی عنوان کرد: مشاوران و روانشناسان مختلف باید در این زمینه ورود کرده و با استفاده از روش‌های مختلف مهارت‌هایی مثل کنترل خشم و اضطراب را در مدارس اجرا کنند؛ اینگونه نگرش عجولانه به این نوع مشاغل تغییر یافته و علاوه بر افزایش نیروی کار خلاق و جوان در مشاغل آزاد، استرس دانش‌آموزان و نگرانی والدین نسبت به آینده آنها کاهش می‌یابد و این گامی مهم در سیستم آموزشی است. در برخی مدارس همایش‌های مختلفی با محوریت این مسائل برگزار می‌شود و بعد از مدتی فراموش می‌شود اینگونه مسائل باید به صورت عمیق مورد بررسی قرار گیرند.
آموزش و پرورش ما آزمون زده است
ابراهیم سحرخیز، معاون پیشین آموزش متوسطه وزارت آموزش و پرورش نیز در گفت‌وگو با قدس گفت: در کشور ما زمینه‌های مختلفی مثل مسائل اقتصادی و اجتماعی برای ایجاد استرس وجود دارد. به عقیده من بیشترین علت استرس دانش‌آموزان کنکور، امتحانات نهایی و آزمون‌های ورود به مدارس سمپاد است. البته در کنار فشار درسی به آنها استرسی کاذب در مورد پیدا کردن مدارس و یا بحث کمک به مدرسه که در واقع اجبار برخی مدارس است، به والدین وارد می‌شود.
سحرخیز درباره نظام آموزشی استرس‌زا کشور عنوان کرد: نظام آموزشی و رقابتی که برای ورود به دانشگاه و طبقاتی شدن مدارس وجود دارد، استرس مضاعفی را به دانش‌آموزان اعمال می‌کند. از طرفی زمینه ظهور نگرانی‌ها بیشتر در خانواده است. فشار و استرسی که از سمت خانواده و اولیای مدرسه برای امتحانات وارد می‌شودد، زمینه ایجاد استرس و رقابت کاذب را در دانش آموزان ایجاد می‌کند.
معاون سابق آموزش و پرورش درباره سیستم آموزشی در ایران نیز گفت: استرس و فشار در سیستم آموزشی ما به حدی زیاد است که حتی می‌تواند از دوران ابتدایی آغاز شود. به طور مثال والدینی وجود دارند که از دوره ابتدایی فرزند خود را در معرض کلاس‌های تقویتی و معلم خصوصی قرار می‌دهند. در مدراس خاص دولتی یا مدارس غیردولتی ویژه بیشترین وقت را برای کلاس‌های فوق برنامه در جهت رسیدن به رتبه و دانشگاه خوب صرف می‌کنند. در صورتی که در دنیا این استرس و به این شکل وجود ندارد. جامعه خارجی نیز پذیرفته است که حدود ۹الی ۱۰ درصد افراد در دانشگاه‌ها شرکت می‌کنند و بقیه افراد به سمت رشته‌های فنی و حوزه‌های دیگر مراجعه می‌کنند.
او با تاکید بر اینکه یکی از مشکلاتی که در نظام آموزشی ما وجود دارد چرخه هدایت تحصیلی است، بیان کرد: در واقع این چرخه معیوب است! سرزنش خانواده ها نیز یکی از عوامل ایجاد استرس در دانش‌آموز است. در این چرخه باید بر نگرش والدین و دانش‌آموزان کار شود و همچنین در توسعه و متوازن سازی رشته‌های تحصیلی چه در شاخه مهارتی و چه در شاخه نظری متمرکز شوند. آیا واقعا لازم است که این همه نیروی انسانی در رشته‌هایی مثل ریاضی و علوم تجربی داشته‌باشیم؟
هدایت تحصیلی مهم است
ابراهیم سحرخیز در ادامه چند راهکار را برای کاهش استرس بیان کرد و گفت: در مورد رشته‌های فنی و حرفه‌ای باید تمهیداتی اندیشیده شود که در آینده با بیکاری مواجه نشویم. در بحث هدایت تحصیلی، آموزش و پرورش ارتباط کاملی با بازار کار ندارد و این باعث شده که تفکرات خانواده‌ها برای موفقیت فرزندشان تنها در رفتن به دانشگاه خلاصه شود و با تمام هزینه‌هایی از دوران ابتدایی وپایه می‌پردازند، بازهم نگران هستند. حتی برخی از والدینی که خودشان در این بحث ناکام مانده‌اند، سعی می‌کنند تمام قوای مالی و جسمانی خود و فرزندشان را برای این کار استفاده کنند.
او در ادامه گفت: در هدایت تحصیلی بدون توجه به نیاز سنجی و علاقه دانش‌آموزان، گرایش به رشته‌هایی مثل ریاضی و تجربی بر آنها اجبار می‌شود. اگر هدایت تحصیلی به درستی صورت بگیرد و خانواده‌ها خواسته‌های خودشان را اعمال نکنند، دانش‌آموزان می‌توانند استعدادهای خودشان را در راستای علاقه شکوفا کنند. هدف ما در آموزش و پرورش باید تربیت شهروند خوب باشد نه اندیشیدن به کنکور و نتیجه آن؛ چون که صد آمد نود هم پیش ما است! کسی که توانایی لازم برای حضور در دانشگاه را داشته باشد، در هر سنی که باشد می‌تواند به تحصیل در رشته مورد علاقه خود بپردازد.
کار مهم تر است
این کارشناس حوزه آموزش در جامعه امروز، کار را دغدغه اصلی جوانان دانست و تشریح کرد: آموزش و پرورش باید به این سمت برود که دانش‌آموز هنر و حرفه‌ای را بیاموزد و بتواند گلیم خودش را از آب بیرون بکشد. ما به همان اندازه که مهندس می‌خواهیم تکنسین ماهر هم می‌خواهیم.
ناکامی دانش‌آموزان در مدارس بسیار بد است. در برخی موارد و در مدارس دولتی مشاهده شده که بخاطر مشکلات مختلفی که بر دانش‌آموز وارد است، به سمت استفاده از مواد مخدر و مصرف سیگار روی می‌آورند. حتی در سالهای اخیر نمونه‌ای از آن را مشاهده کرده‌ایم که پزشکی به جهت اعمال فشارهای بسیار و عدم علاقه به پزشکی، خودکشی کرده‌است.
توصیه‌ای به والدین و معلمان
این کارشناس آموزش در توصیه‌هایی به خانواده‌ها و اولیاء مدارس بیان کرد: حضور اعضای انجمن اولیا در مدارس تنها به دلیل گرفتن مبالغ کمک به مدرسه و کارهای جانبی نیست؛ باید این مسائل و معضلات را بررسی کنند و نتیجه این مشورت در خانواده‌ها اعمال شود تا آرامش لازم در مدارس اجرا شود.
وی ادامه داد: با توصیفی کردن وضعیت دانش‌آموز در دوران ابتدایی، استرس تا حدی کاهش یافت ولی باید شرایط به گونه‌ای باشد که در این مقطع استرسی برای امتحانات و آزمون‌ها وجود نداشته باشد. الان در سطح دنیا به این نکته توجه می‌شود که دانش‌آموزان تیزهوشان نباید در یک مدرسه جداگانه تحصیل کنند؛ این موضوع تا حدی فشار کنکور را کاهش می‌دهد. یکی از پیشنهاداتی که برخی می‌دهند این است که امتحانات نهایی پایه دهم و یازدهم حذف شود و فقط در پایه دوازدهم امتحانات نهایی برگزار شوند. من معتقد هستم که اگر در مدرسه نظام مشاوره و هدایت تحصیلی به صورت درست سازماندهی شود، معلمین توانمندسازی شوند و توجیه باشند، نیمی از مسئله حل می‌شود. در گام بعدی نیز نشست با اولیا و انجام اصلاحاتی در ارزشیابی تحصیلی می‌تواند در کاهش استرس‌ها موثر باشد.
زهرا جوانشیر_خبرنگار تحریریه جوان قدس
نظر شما