موزه دیجیتال آستان قدس رضوی با دیجیتال‌سازی آثار و فضاهای نمایشی موزه‌ها و گنجینه‌های این آستان مقدس و به‌کارگیری جدیدترین فناوری‌های این حوزه دانشی، تلاش می‌کند از طریق بستر فضای مجازی و بدون محدودیت مکانی- زمانی، میراث ملموس و ناملموس حرم مطهر حضرت رضا(ع) را، به‌عنوان تراث شیعه، به مخاطبان معرفی کند.

موزه‌ آستان قدس رضوی، یکی از پربازدیدترین موزه‌های کشور است که هر ساله شمار پرشوری از زائران و مجاوران صحن و سرای رضوی از گنجینه‌های آن بازدید می‌کنند.
دراین‌میان، معاونت برنامه‌ریزی و فضای مجازی سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، با بهره‌گیری از ظرفیت اداره موزه دیجیتال آستان قدس رضوی، توانسته خدمات جدید و متنوعی به دوستداران موزه‌های این آستان مقدس در سال جاری ارائه دهد. در ادامه، با فعالیت‌ها و دستاوردهای این اداره آشنا می‌شویم.

ایجاد پایگاه جامع اطلاعات موزه‌ای
مهدی کریمی، رئیس اداره موزه دیجیتال آستان قدس رضوی، بیان می‌کند: این اداره در سه بخش «پایگاه جامع اطلاعات موزه‌ای»، «خدمات موزه دیجیتال» و «دیجیتال‌سازی آثار و موزه‌ها» فعالیت‌ می‌کند.
وی می‌گوید: ایجاد دسترس‌پذیری مخاطبان به اطلاعات شناسنامه‌ای و تصاویر آثار و موزه‌ها، از طریق یک پایگاه تخصصی و جامع موزه‌ای، مأموریت اصلی بخش پایگاه جامع اطلاعات موزه‌ای است.
کریمی می‌افزاید: دراین‌میان، با توجه به نبود نرم‌افزار جامع موزه‌ای در کشور، یک پایگاه موقت در اداره موزه دیجیتال آستان قدس رضوی، طراحی شد که تاکنون، اطلاعات شناسنامه‌ای بالغ‌بر ۱۵۰ هزار شیء موزه‌ای در این پایگاه، وارد شده است.
وی ادامه می‌دهد: همچنین به‌منظور سازمان‌دهی، ثبت، معرفی و توصیف آثار، مدیریت محتوا، جست‌وجوی مکانی و مدیریت نقل‌وانتقال آثار موزه‌ای و باتوجه‌به وسعت بالای طرح، اقدام به برنامه‌ریزی و تهیه طرح اولیه (پروتوتایپ) پایگاه جامع اشیای موزه‌ای، شده است.
این مقام مسئول می‌گوید: ارائه منابع اطلاعاتی کامل از آثار و محتوای علمی به پژوهشگران و علاقه‌مندان، مستندسازی الکترونیکی و آرشیو تمامی آثار موجود در خزانه و گنجینه‌های آستان قدس رضوی اعم از شناسنامه، تصاویر باکیفیت، اسکن دوبعدی و سه‌بعدی آثار و تهیه طرح فنی و... و همچنین دسترسی عمومی و آسان به آثار و اطلاعات مربوط به آن، برخی از امکانات این پایگاه جامع است که در آینده، به بهره‌برداری خواهد رسید.

معرفی خدمات موزه دیجیتال
کریمی درباره بخش خدمات موزه دیجیتال، می‌گوید: این بخش با استفاده از فناوری‌های نوین ضمن خدمت‌رسانی به بازدیدکنندگان، امکان آشناشدن آنان را با فناوری‌های جدید در موزه‌ها، فراهم می‌کند.
وی می‌افزاید: راهنمایی هوشمند بازدیدکنندگان موزه‌ها، استفاده از شبکه‌های اجتماعی، سامانه بازدید مجازی، میز خدمت موزه دیجیتال و عینک واقعیت مجازی، از جمله مهم‌ترین خدمات این بخش در حال حاضر است.
رئیس اداره موزه دیجیتال آستان قدس رضوی درباره چگونگی راهنمایی هوشمند بازدیدکنندگان موزه‌های این آستان مقدس، می‌گوید: در این راستا، از ابزارهای انتقال اطلاعات هر شیء به‌صورت جذاب، برای بازدیدکنندگان موزه‌ها استفاده می‌شود.
وی در ادامه از سامانه گنج‌خانه رضوی به‌عنوان یکی از اقدامات صورت گرفته در این حوزه نام برده و بیان می‌کند: به‌منظور افزایش دسترس‌پذیری بازدیدکنندگان موزه‌های آستان قدس رضوی به اطلاعات آثار در معرض نمایش گنجینه‌ها، سامانه راهنمای هوشمند موزه‌ها (آی‌بیکِن)، طراحی شده است.
کریمی می‌افزاید: در این سامانه بازدیدکنندگان موزه با نصب و اجرای برنامه کاربردی «گنج‌خانه رضوی» روی گوشی خود و مراجعه به ویترین‌های موزه، می‌توانند به محتواهای مختلف نظیر شناسنامه، تصاویر، فایل‌های صوتی، تصویری و ... در خصوص هر شیء موجود در ویترین گنجینه، دسترسی پیدا کنند.
وی می‌گوید: این سامانه به زبان‌های فارسی، عربی و انگلیسی است و در حال حاضر، برای گنجینه‌های قرآن، نهج‌البلاغه، صحیفه سجادیه، هدایای مقام معظم رهبری و استاد فرشچیان آستان قدس رضوی پیاده‌سازی شده است و تاکنون بیش از ۱۶ هزار محتوا در این سامانه، ثبت شده است.
کریمی ادامه می‌دهد: پیاده‌سازی رمزینه یا کیوآرکد، یکی دیگر از امکانات راهنمای هوشمند موزه‌ها، است. با اجرای این طرح، بازدیدکنندگان می‌توانند بازدید مؤثرتری از موزه‌ها داشته باشند؛ به‌گونه‌ای که با استفاده از نرم‌افزار بارکدخوان موجود روی گوشی‌های تلفن همراه و اسکن بارکد درج‌شده روی ویترین‌ها، توضیحات مربوط به آثار موجود در این موزه‌ها را به زبان‌های فارسی، عربی و انگلیسی، مشاهده کنند.
وی ضمن اشاره به تاچ اسکرین (صفحه لمسی) به‌عنوان یکی از دیگر از امکانات راهنمای هوشمند موزه‌ های آستان قدس رضوی بیان می‌کند: هدف از تولید محتوا در تاچ‌اسکرین‌ها، اطلاع‌رسانی به بازدیدکنندگان موزه‌ها برای داشتن یک نگرش کلی از مجموعه موزه‌ها و آثار شاخص است.
این امر از طریق طراحی‌های دوره‌ای متناسب با آثار در حال نمایش در موزه‌های این آستان مقدس و به تفکیک هر گنجینه، انجام می‌شود.

بهره‌گیری از ظرفیت شبکه‌های اجتماعی
رئیس اداره موزه دیجیتال آستان قدس رضوی می‌گوید: همچنین باتوجه‌به توسعه شبکه‌های اجتماعی و استقبال گسترده کاربران از این شبکه‌ها، موزه دیجیتال آستان قدس رضوی، در حال حاضر با ۱۰ سکوی داخلی و بین‌المللی (بله، سروش، ایتا، آپارات، گپ، نسیم رضوان، روبینو، روبیکا و...) و با آمار حدود ۴۰ هزار بازدید در ماه، به‌صورت روزانه، به معرفی آثار و رویدادهای موزه رضوی، می‌پردازد.
وی می‌افزاید: برای معرفی میراث ملموس و ناملموس موزه رضوی و حرم مطهر امام رضا(ع)، انواع محتواها در قالب عکس‌نوشته، کلیپ موشن، ویدئوکلیپ، ویدئو گرافیک، ویدئوموشن، نشست‌ها، بازدیدها، کارگاه‌های آموزشی، پوسترها و اینفوگرافیک آیین‌ها و مراسم ملی و مذهبی، نمایشگاه‌های فرهنگی و هنری در این شبکه‌های اجتماعی، ارائه می‌شود.
به گفته کریمی، به‌منظور حفظ جایگاه بالای این شبکه اجتماعی در بین شبکه‌های اجتماعی موزه‌ای، این اداره بر توجه به فیلم‌برداری خلاقانه و دقیق آثار موزه‌ای و به‌روز نگاه‌داشتن جلوه‌های بصری صفحات موزه دیجیتال، تأکید دارد.
وی تصریح می‌کند: باهدف دسترسی برخط(آنلاین) کاربران به موزه‌های آستان قدس رضوی، سامانه بازدید مجازی با امکانات مختلف به نشانی https://digimuseum.razavi.ir، راه‌اندازی شده است.
این مقام مسئول ادامه می‌دهد: در حال حاضر، گنجینه‌های قرآن و آثار مرتبط، آثار اهدایی مقام معظم رهبری، آثار اهدایی استاد فرشچیان و گنجینه فرش و منسوجات به‌صورت برخط از طریق این سامانه، در دسترس کاربران، قرار دارد.
وی می‌گوید: میز خدمت موزه دیجیتال نیز باهدف آشنایی بازدیدکنندگان موزه‌ها با سامانه راهنمای هوشمند موزه‌ها(آی بیکن)، شبکه‌های اجتماعی موزه دیجیتال و برگزاری مسابقات فرهنگی موزه‌شناسی، از مهرماه ۱۴۰۳ راه‌اندازی شده و تاکنون بیش از ۱۳ هزار خدمت به پنج هزار نفر از بازدیدکنندگان موزه‌ها ارائه شده است؛ دراین‌بین، بیش از چهارهزار کودک‌ونوجوان از سرگرمی‌های آموزشی این میز خدمت، استفاده کرده‌اند.
کریمی اضافه می‌کند: همچنین با استفاده از عینک‌های واقعیت مجازی، محیط سه‌بعدی فضاهای نمایشی موزه، به شکل جذابی برای کاربران نمایش‌داده‌شده و کاربران حس حضور در آن فضا را دارند.
در حال حاضر این فناوری در گنجینه‌های قرآن، علوم و فنون، آبزیان، مردم‌شناسی و مقبره امیر ملک‌شاه پیاده‌سازی شده که در نمایشگاه‌های فرهنگی آستان قدس رضوی مورداستفاده بازدیدکنندگان، قرار می‌گیرد.

فعالیت‌های بخش دیجیتال‌سازی آثار و موزه‌ها
رئیس اداره موزه دیجیتال آستان قدس رضوی درباره فعالیت‌های بخش دیجیتال‌سازی آثار و موزه‌های این اداره نیز بیان می‌کند: عکس‌برداری از آثار و گنجینه‌ها و تهیه اسکن سه‌بعدی باکیفیت بالا از آثار، تصاویر گیگا پیکسلی، ۳۶۰ درجه و همچنین تولید تصاویر پانوراما و تورهای مجازی، برخی از فعالیت‌های این بخش است ودر این راستا تاکنون ۵۸ هزار تصویر از آثار موزه‌ای، تهیه شده است.
کریمی می‌گوید: تولید مدل سه‌بعدی از آثار باهدف ارائه مدل نمایشی در محیط سه‌بعدی باقابلیت چرخش در تمامی محورها، تولید تصاویر گیگا پیکسلی از آثار و فضاهای نمایشی باهدف ارائه عکس بسیار باکیفیت(بسیار بزرگ‌تر از عکس معمولی باقابلیت بزرگ‌نمایی مناسب با جزئیات)، در محیط وب، برخی از فعالیت‌های حرفه‌ای موزه دیجیتال آستان قدس رضوی در حوزه دیجیتال‌سازی آثار و گنجینه‌ها، بوده است.
وی خاطرنشان می‌کند: همچنین می‌توان به تولید عکس‌های ۳۶۰ درجه با هدف ارائه عکس از اثر با قابلیت ۳۶۰ درجه حول یک محور با قابلیت بزرگ نمایی و تولید عکس‌های پانوراما(سراسرنما) با هدف نمایش محیط‌های داخلی و خارجی به شکل واقع‌گرایانه و البته فقط به‌صورت حرکت در یک نقطه ثابت با قابلیت نمایش محیط با حرکت موس، به‌عنوان دیگر فعالیت‌های حرفه‌ای موزه دیجیتال آستان قدس رضوی در این حوزه، اشاره کرد.