حجتالاسلام محمدجعفر سعیدیانفر، استاد حوزه علمیه در یادداشتی که به مناسبت میلاد امام علی(ع) نوشته به مواردی از آموزههای اخلاقی نقل شده از ایشان اشاره کرده است که مطالعهاش خالی از لطف نیست؛
۱) همزیستی مسالمتآمیز
قَالَ عَلِیٌ(ع) : وَالْمُسَالَمَةُ خِبَاءُ الْعُیُوبِ (شرح نهج البلاغه آیت الله منتظری ج ۱۵، ص ۵۸ حکمت ۶)
مسالمتجویی پوشاننده عیوب است.
انسان به همان اندازه که در زیست شخصی از آشکار و آفتابی شدن عیوب خویش در رنج است، در زندگی اجتماعی هم اینگونه است. یکی از اموری که عیوب انسان را چه به لحاظ روانی و چه به لحاظ اجتماعی میپوشاند زندگی مسالمتآمیز با دیگران است. ستیزه جویی و تخاصم هم خود شخص را وادار به واکنشهای نامناسب و غیر اخلاقی میکند که نتیجه آن برملا شدن عیوب اوست و هم مخالف را ترغیب میکند تا در پی کشف و افشای عیوب او باشد. در نتیجه همزیستی مسالمت آمیز با همه کسانی که ستیزهجو نیستند، برای زندگی آرامشبخش است.
۲) مشورت قبل از تصمیم و اندیشیدن قبل از عمل
قَالَ عَلِیٌ(ع) : شَاوِرْ قَبْلَ أَنْ تَعْزِمَ وَ فَکِّرْ قَبْلَ أَنْ تَقْدِمَ ... (شرح غررالحکم خوانساری ج ۴، ح۵۷۵۴ ص۱۷۹)
پیش از هر تصمیمگیری مشورت کن و قبل از هر اقدام و عمل، فکر کن و بیاندیش.
۳) خود شیفتگان
قَالَ عَلِی(ع) : لَیسَ یَفهَمُ کَلامُکَ مَن کَانَ کَلامُه لَکَ -أحَبُ إلَیهِ مِنَ الاستِماع ِمِنکَ- وَ لا یَعلَمُ نَصیحَتُکَ مَن غَلَبَ هَوَاهُ عَلَی رَأیِک- وَ لا یَسلِمُ لَکَ مَنَ اِعتَقدَ- أنَّه أتَمُ مَعرِفَة َبِمَا أشَرتَ عَلَیهِ بِهِ مِنکَ (شرح نهجالبلاغة ابن أبی الحدید، ج۲۰، ص۳۳۷)
کسی که بیشتر شیفته سخن گفتن خویش است سخن تو را با خودش درک نمیکند (نمیشنود) و نصیحت (خیرخواهانه) تو اگر برخلاف تمایلات نفسانی کسی باشد به آن توجه نمیکند و تسلیم اندیشه تو نمیشود کسی که درباره موضوعی که تو به او مشورت دادی خود را آگاهتر و دارای فکر برتر از تو میداند. خودشیفتگان گوش شنوایی برای شنیدن کلام برتر از دیگران را ندارند.
۴) انصاف گفتاری در نکوهش وستایش
قَالَ عَلِی(ع) : وَ قَلَّ مَا یُنْصِفُکَ اللِّسَانُ فِی نَشْرِ قَبِیحٍ أَوْ إِحْسَانٍ (الکافی؛ ج۱۵؛ ص ۷۲ چ- دار الحدیث)
و چه کمشمار است که زبان در نکوهش امری قبیح یا ستایش امری نیکو، به انصاف سخن براند.
غالباً همه دیدهایم و به اندازه خود بدان گرفتاریم که زبانمان در نکوهش چیزی که به نظرمان قبیح آمده است یا ستایش چیزی که نیکو میشمریم، رعایت انصاف و عدل نمیکند.
۵) شکر نعمت و رعایت حرمت دیگران
قَالَ عَلِی(ع) : شَرُّ النَّاسِ مَنْ لاَ یَشْکُرُ النِّعْمَةَ وَ لاَ یَرْعَی الْحُرْمَةَ... (شرح غرر الحکم خوانساری، ج۴، ص۱۷۰)
بدترین مردم کسی است که شکر نکند نعمت را، و رعایت نکند حرمت و احترام مردم را.
حرمتشکنی و بیتوجهی به شخصیت، تجربه و دانش دیگران بویژه بزرگان و پیشکسوتان شری است که آفت روابط اجتماعی است که با آسیب شناسی باید به درمان آن پرداخت.
۶) پذیرش معذرت خواهی
قَالَ عَلِی(ع) : شَرُّ النَّاسِ مَنْ لاَ یَقْبَلُ الْعُذْرَ وَ لاَ یُقِیلُ الذَّنْبَ. (شرح غرر الحکم خوانساری ج ۴، ص۱۶۵)
بدترین مردمان کسیست که قبول نکند عذر را، و در نگذرد از گناه.
کسی که در رابطه با دیگران پذیرای عذر آنان برای اشتباهشان نباشد و در مقابل گناه آنان اهل عفو و گذشت نباشد و به فکر انتقام باشد از بدترین مردمان است.
۷) ارزش امنیت و فراوانی
قَالَ عَلِی(ع) : شَرُّ الْبِلاَدِ بَلَدٌ لاَ أَمْنَ فِیهِ وَ لاَ خِصْبَ. (شرح غرر الحکم خوانساری ج۴، ص۱۶۵)
بدترین شهرها شهریست که نه امنیت باشد در آن و نه فراوانی و ارزانی.
۸) بدترین زمامداران
قَالَ عَلِی(ع) : شَرُّ الْوُلاَةِ مَنْ یَخَافُهُ الْبَرِیءُ. (شرح غرر الحکم خوانساری، ج۴، ص۱۶۶)
بدترین حکام حاکمیست که بترسد از او بیگناه.
بیگناهان از حاکمان ستمگر میترسند، چون با اتهام انسانهای آزاده بی گناه را به بند میکشند وگرنه حاکم عادل بر اساس اصل برائت حقوق انسانها را به رسمیت میشناسد و مراعات میکند.
نظر شما