منم رنجور درد ناسپاسی
غریبان را تو بهتر می شناسی ...

*ما با عشق آمده ایم
«رحیل سلیمان» همسر «زینب ترنر» - تازه مسلمان انگلیسی - چند هفته پیش از آمدن، من را از برنامه زیارت خود باخبر کرده است. او با کاروانی 40 نفری از شیعیان آسیایی و آفریقایی غرب نشین، خود را به پابوس امام مهربان رسانده است:
*زیارت شما که طعم غربت غرب را چشیده اید، با زیارت ما چه تفاوتی دارد؟
**ما در غرب بیشتر اوقات تنها کاری که از دستمان برمی آید این است که به تصویر حرم و ضریح ائمه نگاه کنیم. توفیق زیارت که نصیبمان می شود، وقتی با همه خستگی راه و مشکلات سفر به حرم می رسیم و دوری امام رضا (ع) را از زادگاهش مشاهده می کنیم، همه چیز را فراموش می کنیم و سرشار از شادی و رضایت می شویم. البته تفاوت سفر ما به هجرت امام (ع) به ایران این است که ما با عشق و علاقه به زیارت امام رضا (ع) می آْییم، ولی ایشان با اکراه و اجبار به این هجرت تن دادند. ان شاء ا... این محبت را هیچ وقت از دست ندهیم.
*ما از غربت مسلمانان و بویژه شیعیان در غرب چیز زیادی نمی دانیم. اگر ممکن است با ما از دشواری های زندگی مسلمانان در آن دیار بیشتر بگویید.
**در ایران و دیگر کشورهای اسلامی شما می توانید به همه جا بروید و از همه جا خرید کنید. ولی ما وقتی برای خرید به سوپر مارکت می رویم، باید اول ببینیم کدام جنس حرام و کدام حلال است. افزون بر این ما به دلیل تبلیغات منفی با احساسات ضد اسلامی زیادی رو به رو هستیم. البته این غربت در مناطقی که مسلمانان از جمعیت زیادی برخوردار هستند، کمتر احساس می شود، اما در مناطق دیگر زندگی مسلمانان، بویژه تازه مسلمانان، مشکل تر است.
*شما سالها با یک تازه مسلمان زندگی کرده اید. آنها چه مشکلات خاصی دارند؟
**عموم مسلمانان در غرب با طرز برخورد جامعه مشکل دارند، اما تازه مسلمانان در محیط خانه خود هم با مشکل مواجه می شوند. بنابراین اولین مشکل این افراد عدم تفاهم خانواده است، چون خانواده ها اسلام بی بی سی و صدها شبکه دیگر را اسلام واقعی می پندارند. از این رو، جهاد تازه مسلمانان از یک سو پیاده کردن احکام اسلام در زندگی روزمره و از سوی دیگر، حفظ ارتباط با خانواده است. این وضعیت برای تازه مسلمانان آزمایشی مضاعف را به وجود می آورد و به همین دلیل بسیاری از تازه مسلمانان نسبت به ما ایمان قوی تری دارند. با همه این مشکلات، تعداد تازه مسلمانان روز به روز بیشتر می شود و به فرموده قرآن این حرکت همچنان ادامه خواهد داشت.

*با امام (ع) دوستانه حرف می زنم
*وقتی در انگلیس احساس غربت به شما دست می دهد، چگونه با امام رضا (ع) ارتباط برقرار می کنید؟
**همان گونه که می دانیم، زیارت را می شود از هر جایی به جا آورد. بنابراین ما هم در آنجا مجالس زیارت و دعا و عزاداری بر پا می کنیم. ولی من خودم هر وقت دلم می گیرد و می خواهم با امام رضا (ع) درد دل کنم، می نشینم و مثل یک دوست با امام (ع) حرف می زنم. البته بیشتر با امام زمان (عج) درد دل می کنم، چون ایشان امام عصر ما هستند. ولی وقتی می خواهم با امام رضا (ع) حرف بزنم، دقیقاً احساس می کنم در مشهد هستم. این درد دل صمیمانه محبت امام (ع) را در دل ما بیشتر می کند و ان شاء ا... به تقویت ایمان منجر می شود.

*اول، استغفار ...
*بزرگ ترین حاجتتان در حرم امام رضا (ع)؟
**راستش خیلی از مردمی که از راه دور به زیارت امام (ع) می آیند، حوائج شخصی دارند؛ ولی نظر شخصی من این است که بزرگ ترین درخواست باید توفیق تزکیه نفس باشد که از آن طریق می توانیم بهتر بندگی خدا و پیروی اهل بیت(ع) را بکنیم. بنابراین من از امام رضا (ع) می خواهم که برای آمرزش ما در درگاه خدا شفاعتمان فرماید و جز این به چیز دیگری نمی توانم فکر کنم. بعد از این مرحله اگر کسی حاجت شخصی هم داشت ذکر می کند، چون بهترین وقت برای استجابت دعا وقتی است که گناهان آمرزیده شده باشند. پس اول استغفار، بعد طلب حاجت.
*وقتی به ایران می آمدید، از کسی التماس دعا هم شنیده اید؟
**بله. خیلی از اطرافیان حاجت داشته و التماس دعا گفته اند. بعضی هم برای حضرت معصومه (س) و امام رضا (ع) عریضه نوشته اند که در قم داخل ضریح انداختم و شکر خدا در اینجا هم امام (ع) اجازه داد به ضریح نزدیک شوم و عریضه ها را در ضریح ایشان هم بیندازم. من یقین دارم امام رضا (ع) از حوائج ما آگاه است، ولی شاید می خواهد ببیند که ما حاضریم در راه زیارت ایشان چقدر سختی بکشیم. باز هم یادآوری می کنم خود امام رضا (ع) این مسیر را به اجبار طی کرد و ما با عشق و علاقه می آییم.

*ایران را محبت اهل بیت (ع) «ایران» کرده است
*برای ما که نزدیک حضرت زندگی می کنیم چه حرفی دارید؟ چطور می توانیم قدر ایشان را بیشتر بدانیم؟
**البته طبیعی است که انسان تا وقتی چیزی را دارد، کمتر قدر آن را می داند. به همین ترتیب ممکن است مشهدی ها هم عظمت امام (ع) در نظرشان عادی شود. توصیه من این است که دفعه بعد که به حرم مشرف می شوید، همان طی مسافت کوتاه تا حرم را با سفر دور و دراز امام رضا (ع) از مدینه مقایسه کنید. آن وقت متوجه خواهید شد امام (ع) مجبور شد چه سختی هایی را تحمل کند. اگر امام رضا (ع) فردی عادی بود، دستگاه حاکم با او کاری نداشت، اما چون می دانست ایشان می تواند تمام امت و بلکه تمام جهان را دچار تغییر و تحول کند، امام (ع) را فراخواند تا ایشان را زیر نظر داشته باشد. فکرکردن به همین قضایا می تواند عظمت امام رضا (ع) را در دلتان زنده کند. نکته آخر هم - البته سوء برداشت نشود - این که به نظر من ایران از خود چیزی ندارد و این کشور را محبت اهل بیت (ع) «ایران» کرده است. ارزش و عظمت ایران به خاطر وجود مقدس امام رضا (ع)، حضرت معصومه (س) و این همه امامزاده ای است که در این سرزمین مدفون شده اند.

*از امام (ع) تشکر می کنم
«لیاقت جعفر» برادر دیگری از این کاروان است که پای صحبتش می نشینم:
*نخستین بار است به مشهد مشرف می شوید؟
**بله. اولین بار است که به مشهد می آیم و تحت تأثیر زیبایی و پاکیزگی این شهر قرار گرفته ام.
* نخستین لحظه ای که وارد حرم شدید چه احساسی داشتید؟
**احساس بسیار فوق العاده ای داشتم. اشک از چشمانم سرازیر شد و خوشحال بودم که امام رضا (ع) من را پذیرفته است. واقعاً مشتاق بودم به زیارت امام رضا (ع) بیایم و از ثواب و برکات معنوی این زیارت بهره مند شوم. از همین رو تصمیم گرفتم به مشهد بیایم.
*در لحظات زیارت به امام رضا (ع) چه می گویید؟
**وقتی به طرف ضریح می روم، پیش از هر چیز به ایشان سلام می دهم. بعد زیارتنامه می خوانم و بسیار خوشحال می شوم که امام رضا (ع) من را طلبیده است. از امام (ع) به خاطر توفیق زیارت تشکر می کنم

*گوهر معرفت
*ما مردم ایران و بویژه مشهدی ها چه کنیم که قدر امام رضا (ع) را بیشتر بدانیم؟
**مردم مشهد و کل ایران اقبال خوشی دارند که امام رضا (ع) در میانشان قرار گرفته است. به ویژه مردم مشهد که همیشه از نعمت وجود ایشان بهره مند هستند باید برای قدردانی بیشتر، با سیره امام رضا (ع) بیش از پیش آشنا شوند و معرفت خود را نسبت به ایشان تقویت کنند.
*و حرف آخر؟
**مردم مشهد بسیار خوش برخورد و مهمان نواز هستند، ولی دور ضریح آن قدر ازدحام است که آدم نمی تواند دستش را به ضریح برساند یا حتی نزدیک آن شود. چه خوب است تدبیری برای ایجاد نظم و حل این مشکل اندیشیده شود تا همه، بویژه سالمندان و بیماران، بتوانند خود را به ضریح برسانند. اگر شرایطی به وجود آید که جمعیت زائران در اطراف ضریح فقط در یک جهت حرکت کنند و پای ضریح زیاد نمانند، دیگران هم می توانند از این فرصت استفاده کنند.

*غریب طوس
سراغ حجة الاسلام والمسلمین «سید حسین موسوی» روحانی کاروان می روم. به گفته کاروانیان، حضوری مؤثر و کارگشا دارد و اصرار می کند او را فقط خادم زائران خارجی امام رضا (ع)، البته نه به عنوان شغل، معرفی کنیم:
*با اینکه ائمه قبل و بعد از امام رضا (ع) هم درد غربت را کشیده اند، چرا روی غربت امام هشتم(ع) این قدر تأکید شده و ایشان به غریب الغربا معروف هستند؟
**علت این است که امام رضا (ع) بدون خانواده و به تنهایی در سرزمین خراسان تحت سیطره مأمون حضور داشته و به شهادت رسیده اند. ائمه دیگر ما از جمله آقا امیرالمؤمنین (ع)، امام کاظم (ع)، امام جواد (ع)، امام هادی و امام حسن عسکری (ع) که در عراق مدفون هستند، اولاً به لحاظ مسافت به مدینه نزدیک ترند. ثانیاً تفاوت وضعیت امام رضا (ع) با مثلاً امام کاظم (ع) در این بود که امام هشتم در ظاهر آزاد زندگی می کردند، ولی امام کاظم (ع) در بغداد رسماً زندانی بودند.
بنابراین امام رضا (ع) غربت پوشیده تری داشتند، چون در ظاهر از امکانات زیادی برخوردار بودند. وجه دیگری هم برای عنوان «غریب الغربا» ذکر شده است که به نظر من شاید چندان درست نباشد، اینکه امام رضا (ع) بر خلاف سایر ائمه(ع) در سرزمین غیر عرب به شهادت رسیده اند. این دلیل از این رو نمی تواند قابل اعتنا باشد که خراسان در آن زمان بخشی از سرزمین اسلامی بوده و بر اساس روایات، امام رضا (ع) در بین راه و در تعامل با مردم به زبان عربی سخن می گفته اند. این نشان می دهد زبان رایج مردم خراسان هم عربی بوده است و از این جهت نمی توان دلیل ذکر شده را قابل قبول دانست.

*کرامت ویژه
*پس از بحث غربت، حالا به یمن ایام ولادت، از جلوه هایی شادی بخش از زندگی امام رضا(ع) بگویید.
**شاید بتوان گفت امام رضا (ع) از نظر پاسخگویی و برآورده کردن حاجات مردم در بین ائمه(ع) از موقعیت ویژه ای برخوردار باشند.
در سفری که سال 84 به افغانستان داشتم، با مدیر سنی مذهب هتل در کابل گفتگویی درباره شیعه و سنی داشتیم. من در بیان تفاوتهای عبادی بین دو مذهب به موضوع طواف نساء اشاره کردم و او استدلال و دیدگاه شیعه را کاملاً پذیرفت و گفت: «من نسبت به عقیده خودم تعصبی ندارم و بلکه به اهل بیت (ع) و بویژه امام رضا (ع) علاقه مند هستم.» بعد ماجرای خودش را چنین تعریف کرد: «در زمان حکومت طالبان که رفت و آمد و حتی کسب و کار بسیاری از مردم افغان در ایران بود، من از محل کار خودم در ایران به هرات برگشتم.
به محض ورود به خانه، همسرم با آه و ناله گفت فرزند سه ماهه مان از سه روز پیش مریض شده و امروز دکترها از او قطع امید کرده اند.
به همسرم گفتم او را پیش طبیبی در مشهد می برم که در کارش خیلی وارد است. به محض رسیدن به مشهد به حرم امام رضا (ع) آمدم و کودکم را پشت پنجره فولاد گذاشتم و گفتم: «آقا! من مریضم را آوردم. بقیه اش با شما.» خودم هم از فرط خستگی همان جا خوابم برد. پس از سه ساعت از سر و صدای بچه بیدار شدم و دیدم که شفا گرفته است. پسرم بدون هیچ دارو و درمانی به هرات برگشت و اکنون در دبیرستان درس می خواند. بعدها به خانواده ام گفتم آن طبیبی که این قدر سراغش را می گیرید، کسی است که بزرگ ترین حوائج مسلمانان و حتی غیر مسلمانان را برآورده می کند.»
از کرامات متمایز آقا علی بن موسی الرضا (ع) این است که پیروان ادیان مختلف به ایشان روی می آورند و خواسته خود را می گیرند.

*توفیق و اراده
*بسیاری از افراد را می بینیم که چندین بار به حج یا کربلا مشرف شده اند، اما گاهی سالها از زیارت امام رضا (ع) محرومند. به نظر می رسد توفیق زیارت امام هشتم(ع) خیلی سخت نصیب آدم می شود. این حرف درستی است؟
**اگر رفاقت ما شیعیان با ائمه خود سخت باشد، توفیق هم سخت پیدا می شود. وقتی می خواهیم برای آرزو یا میل شخصی خود تلاش کنیم، با واقعیت تلاش می کنیم. اگر برای زیارت ائمه طاهرین(ع) با عشق و علاقه تلاشی کرده باشیم، به آن زیارت خواهیم رسید. چه بسا کسانی که به عشق زیارت کربلا به جبهه می رفتند و جان خود را هم در این راه فدا کردند، اعتقاد آنها این بود که به کربلا بروند و مسیر آن هم از جبهه های جنگ می گذشت.
افراد دیگری هم بودند که به زیارت اباعبدا... (ع) اعتقاد داشتند، اما جلوی گلوله هم نرفتند و چه بسا پس از جنگ هم توفیق زیارت برایشان حاصل شد. اما میزان عمل، نوع قبولی طاعات و نوع رسیدن به هدف فرق می کند. من معتقدم خیلی ها برای زیارت امام رضا (ع) تلاش نمی کنند.
مثلاً فرد برای یک برنامه تفریحی آخر هفته به سادگی ایاب و ذهاب می کند، اما وقتی به او پیشنهاد زیارت مشهد می شود، با یک جمله خیلی ظاهری که من اصلاً با آن موافق نیستم، می گوید: «توفیق ندارم.» البته در واقع درست می گوید، چون خودش اراده نکرده است که آقا هم این توفیق را برایش فراهم کند. توفیق را باید خود ما درخواست کنیم، چنان که خداوند متعال می فرماید: «ادعونی استجب لکم». ائمه(ع) هم همین طور هستند و وقتی که بدانند دل شیعیان و محبانشان به آنها متمایل است، تسهیل امر می کنند و ما این تسهیل امر را بارها و بارها دیده و شنیده ایم.

*از زبان زائران غریب
برای زائران غریب غرب نشین، از دست من همین نوشته برمی آید و از زبانم این رباعی. خطاب به آقا می گویم: اگر می خواهید صله بدهید، که می دهید، به همین زائران دوردست عنایت فرمایید که یقین دارم نسیم دعای آنها، جان ما را هم خرم خواهد کرد:
غرق کرم رضا غریب الغربا
می گفت به اشک با غریب الغربا:
دریاب مرا که جان به لب آمده است
در غربت غرب، یا غریب الغربا!