به گزارش قدس آنلاین، حوزه نشر و ترجمه آثار مرتبط با زندگانی، شخصیت و سیره حضرت صدیقه (س) از جمله حوزه‌های اثرگذار در برقراری ارتباط عمیق جامعه با آن یگانه بانوی عالم امکان است. از این رو، در گفتگویی با حجت الاسلام والمسلمین محمدرضا طباطبایی، محقق و مترجم حوزوی و مترجم کتاب «بیت الاحزان فاطمه (س)» درباره کیفیت و چگونگی پرداخت به آثار مرتبط با دخت پیامبر اکرم (ص) پرداخته‌ایم که مشروح آن از نظرتان می‌گذرد:
برای ورود به بحث لطفا کمی درباره محوری که کتاب «غمخانه فاطمه (س)» بر اساس آن تدوین شده توضیح دهید و از ویژگی‌های این کتاب بگویید.
این کتاب ترجمه‌ای است از «بیت الاحزان فاطمه (س)» نوشته محدث مشهور مرحوم شیخ عباس قمی، مولف مفاتیح الجنان که در بیشتر خانه‌ها نسخه‌ای از آن یافت می‌شود.
از ویژگی‌های شخصی شیخ عباس قمی اخلاص بالا است که آثار متعددی از خود بر جای گذاشته و از جمله آثار او «بیت الاحزان فاطمه (س)» است که اصل آن به زبان عربی نگاشته شده و ایشان مجموعه روایت‌هایی را با خوش سلیقگی فراوان جمع آوری کرده و در حقیقت این مجموعه احادیث از ابتدا تا شهادت زندگانی حضرت صدیقه (س) را بیان و نیز روایات و نکاتی را از آن حضرت (س) برای ما ذکر می‌کند.
از جمله ویژگی‌های این کتاب آن است که کمتر می‌بینیم مرحوم شیخ عباس قمی تحلیلی را از خود ذکر کرده باشد بلکه گلچینی از روایات و گزارش‌های تاریخی را از منابع روایی و نیز متون درجه یک حدیثی علمای گذشته آورده است و این اثری که من توفیق یافتم به جامعه مذهبی شیعه تقدیم کنم ترجمه‌ای ویژه از کتاب بیت الاحزان بوده و تا کنون ۱۰ مرتبه تجدید چاپ شده است.
چرا شما این کتاب را برای ترجمه انتخاب کردید و اساسا انگیزه شما از کار مرتبط با حضرت صدیقه (س) چه بود؟
انگیزه من از ترجمه این کتاب از میان کتب دیگر این بود که ابتدا خودم دغدغه شخصی نسبت به زندگانی دختر پیامبر (ص) داشتم و از نظر عاطفی در مقایسه با سایر معصومین (ع)، با ایشان ارتباط بهتر و خاص تری برقرار می‌کردم از این رو تصمیم گرفتم تا برای آن حضرت (س) کاری علمی انجام دهم و یقین دارم که انجام این کار نیز جز با عنایت آن حضرت (س) رخ نداده است.
آیا ترجمه شما تنها ترجمه‌ای است که از کتاب بیت الاحزان شیخ عباس قمی به فارسی انجام شده است یا پیش از شما نیز کسی به این کار مبادرت کرده بود؟
بله، کتاب بیت الاحزان ترجمه دیگری نیز از محمدی اشتهادی دارد که ترجمه‌ای خوب است و به مقدمه آیت ا... مکارم شیرازی نیز آراسته و در سال ۱۳۶۹ منتشر شده است.
اما اشکالی وجود داشت و شبهه‌ای مطرح می‌شد مبنی بر اینکه به دلیل ایجاد فضای تقریب بین شیعه و اهل سنت نباید آثاری که در تاریخ زندگانی حضرت صدیقه (س) وجود دارد احیا، ترجمه و منتشر شود زیرا سبب فاصله و جدایی مذاهب اسلامی و شیعه و سنی می‌شود!
اما به باور من حضرت صدیقه (س) خود یک عامل وحدت میان شیعه و سنی است چراکه آن بانوی بزرگوار در منابع اهل سنت فراوان مورد تجلیل قرار گرفته‌اند و نزد اهل سنت احترام ویژه‌ای دارند، بنابراین، اگر با این حجت که طرح تاریخ زندگی ایشان سبب جدایی و افتراق می‌شود به این موضوع نپردازیم و از نشر آثار مربوط به ایشان بپرهیزیم در حق ایشان اجحاف و ظلم کرده‌ایم.
حقیر برای دفع همین شبهه، ترجمه خودم را با استخراج منابع از آثار اهل سنت نسبت به روایات نقل شده در بیت الاحزان، تلاش وافری کردم. لذا یکی از تفاوت های کلیدی ترجمه حاضر با سایر ترجمه‌ها در رعایت همین راهبرد است و ترجمه دیگر، بدون تحقیق و صرفا ترجمه می‌باشد.
چه تفاوت‌هایی بین کار شما و کار قبلی وجود دارد؟
ترجمه‌ای که من به عنوان غمخانه فاطمه زهرا(س) ارائه کردم با لحاظ همین نکته یعنی حضرت صدیقه (س) عامل وحدت شیعه و سنی ارائه شده است نه به این معنی که محتوای کتاب تغییری کرده باشد بلکه به این معنا که پژوهش‌های گسترده شبانه روزی و فراوانی انجام دادم و روایات کتاب بیت الاحزان از منابع اهل سنت را استخراج کردم و مستندات این روایات از منابع اهل سنت را در پی نوشت‌های این ترجمه ذکر کردم، حتی به این نتیجه رسیدم که مرحوم شیخ عباس قمی نیز یکی از ملاک‌هایش در انتخاب روایات همین بوده و به منابع اهل سنت نظر داشته است.
از این رو، در منابع مورد استفاده ۲۰۰ کتاب مهم اهل سنت و شیعه مد نظر قرار گرفته است و گاهی در بیان یک روایت، مستندات آن روایت از بیش از ۳۰ کتاب روایی استخراج و در پاورقی و زیرنویس‌های کتاب به مخاطب تقدیم شده است.
از ویژگی‌های شاخص این ترجمه در مقایسه با سایر ترجمه‌ها این است که در متون و عباراتی که توسط حضرت صدیقه طاهره(س) بیان شده و این عبارات از ویژگی‌های ادبی خاصی بهره‌مند است تلاش شده تا ترجمه نیز به همان سبک نزدیک باشد و در برخی از موارد اشعار موجود در کتاب نیز در قالب شعر به فارسی ترجمه شده است.
به طور کلی ترجمه متون مرتبط با اهل بیت عصمت و طهارت (ع) به ویژه حضرت صدیقه (س) به دلیل حساسیت‌های تاریخ زندگانی ایشان باید بر چه سبک و سیاقی باشد که بهترین ارتباط را با مخاطب برقرار کرده و بیشترین تاثیر را بر او بر جای بگذارد؟
ما بحثی داریم با عنوان بایسته های ترجمه در متون مقدس. من در این زمینه پژوهش گسترده ای در حد یک کتاب داشته ام که البته هنوز به انتشار نرسیده است.
وقتی می‌گوییم متون مقدس، ذهن به سمت کتب آسمانی منصرف می‌شود. در حالی که متن مقدس فرا‌تر از این‌ها است؛ پیامبر اکرم (ص) به تصریح قرآن کریم از روی هوا و هوس سخن نمی‌گویند و جز به وحی زبان به سخن نمی‌گشایند که این امر فراگیر است یعنی هم احادیث قدسی و هم فرمایشات اهل بیت (ع) درباره امور روزانه همگی مقدس‌اند.
به عبارت بهتر، تمامی روایات اهل بیت (ع) در زمره متون مقدس به شمار می‌روند مگر اینکه ضعف سندی آن‌ها آشکار باشد و انتساب این روایات به اهل بیت (ع) معلوم نباشد؛ بنابراین، وقتی متن مقدس شد در ترجمه باید به صورت ویژه و با قوانین اختصاصی متون مقدس مد نظر قرار بگیرد. بدین ترتیب که گاهی برای فهم یک عبارت که در ظاهر بسیار ساده و آسان به نظر می‌رسد باید به چندین کتاب و روایات معصومین (ع) مراجعه کرد.
روش معمول مترجمین روایات و احادیث اینگونه است که تنها عبارت را ترجمه می‌کنند در حالی که ضمن ترجمه عبارت باید نخست خودشان دقیق فهم کرده و بعد ترجمه کنند و اگر این طور نباشد مخاطب هم ترجمه را درک نمی‌کند. شاید گاهی برای فهم یک عبارت نیاز باشد توضیحی بیش از آنچه در متن حدیث آمده ذکر شود که باید در پاورقی بیاید و حقیر در این ترجمه به این روش عمل کرده‌ام.
به عنوان مثال در جایی که حضرت صدیقه (س) در فرمایش خودشان یا امیرمومنان (ع) به نکته‌ای اشاره کرده‌اند اما نام شخص را نبرده‌اند در پاورقی اشاره کرده و می‌گوییم منظور حضرت (ع) چه کسی بوده است.
آیا رعایت این نکات در ترجمه متون مقدس ضرورت دارد؟ چرا؟
اگر ترجمه متون مقدس فاقد این امور و توجهات باشد برای مخاطب گنگ خواهد بود از سوی دیگر در ترجمه مترجم باید تلاش کند سبک ادبی متن مقدس را به دست بیاورد. هر چند هیچ مترجمی نمی‌تواند ادعا کند که به عنوان مثال به زبان نهج البلاغه متن مقصد خود را نوشته. چراکه آنان به سرچشمه وحی متصل بودند اما یقینا ترجمه‌ای که از نهج البلاغه می‌شود با ترجمه اصول کافی و... بسیار متفاوت است.
باید توجه داشت که سبک ادبی نقش مهمی در انتقال مفاهیم دارد گاهی حتی یک معصوم مانند حضرت صدیقه (س) در جایی سخنی با یک شیوه ادبی بیان کرده‌اند و در جایی دیگر سخنی دیگر را با شیوه ادبی متفاوتی که در ترجمه باید این سایه‌های معنایی به متن مقصد توجه شود و عطر فضای متن مبداء در متن مقصد استشمام شود.
اشاره داشتید وجود مقدس حضرت صدیقه (س) عامل وحدت مذاهب اسلامی است رعایت این مسئله چگونه در تالیف و ترجمه آثار مرتبط با آن حضرت (س) ممکن می‌شود؟
در فرمایشات حضرت صدیقه (س) مسائلی مطرح می‌شود که در روش معمول که شیعیان و اهل سنت آن را نقل می‌کنند به وحدت مذکور نمی‌توانند برسند به این دلیل که در کتب اهل سنت سخنان حضرت (س) به صورت تقطیع شده مورد استفاده قرار می‌گیرد در حالی که آن یک جمله نقل شده در صحیح بخاری از بستر عباراتی در حدود سه صفحه استخراج شده است، بدیهی است که آن یک جمله نمی‌تواند گویای منظور حضرت صدیقه (س) باشد.
بالعکس این موضوع نیز صادق است یعنی آن شیعه‌ای که یک جمله از حضرت (س) را گلچین کرده و در ایجاد تفرقه علیه اهل سنت استفاده می‌کند اگر به فضای کلی آن عبارات باز گردد در می‌یابد که از اهداف حضرت صدیقه (س) که وحدت جامعه اسلامی بوده دور شده است، این در حالی است که ایشان در شرایطی خطبه خوانده و برخی صحابی را به چالش کشیده و مورد انتقاد قرار می‌دادند که خود، همسر و خانواده‌شان را فدای وحدت می‌کردند تا دین خدا از بین نرود و شبانه روز می‌گریستند و نام بیت الاحزان از همان محلی اخذ شده که ایشان در آنجا به مرثیه سرایی از فراق پدر گرامیشان (ص) می‌پرداختند و همه زجر‌ها را کشیدند تا امت اسلامی حفظ شود.
حال هیچ یک از شیعه و سنی نباید این هدف مبارک آن بانوی بزرگوار (س) را با جملات بریده و منقطع از هر دو سو در حاشیه قرار دهند.
کار ترجمه این کتاب را چه زمانی انجام دادید و این کتاب چه موفقیت‌هایی را کسب کرده است؟
کتاب بیت الاحزان تحت عنوان رساله‌ای کوتاه مورد اشاره مولف قرار گرفته است، اما حجم ترجمه آن به ۳۰۰ صفحه می رسد. این کتاب را مرحوم شیخ عباس قمی متوفای سال ۱۳۲۰ هجری نگاشته و من در ۱۴ جمادی الاول ۱۴۲۲ هجری مصادف با ۱۳ مرداد ۱۳۸۰ به اتمام رساندم؛ از آن تاریخ این کتاب چاپ‌های متعددی داشته و به طور متوسط هر چاپ نزدیک به پنج هزار نسخه با منابع و زیرنویس‌های فراوان بوده است.
همچنین، مقدمه مختصر دو صفحه‌ای از نویسنده دارد که سعی شده سبک ادبی مولف در آن رعایت شود.
در بخشی از مقدمه ترجمه آمده است: «و اینک بیت الاحزان فاطمه زهرا (س) تجسم عینی اولین اعتراض در حیات سیاسی شیعه است، بیت الاحزان یک واقعیت است با حضوری مداوم و پرنشاط، قطره‌ی خونی است که از آن اقیانوس‌ها جوشیده و سیل‌ها خروشیده، بیت الاحزان روح تازیانه خورده‌ای است که مُهر کبودی در مِهر او نشانده و محسن او را به دایگان آسمانی سپرده‌اند...»
از باب جوایز چون ترجمه بود، این اثر را در جشنواره‌ها شرکت ندادم.
از منظر برکات و آثار، ترجمه کتابی مرتبط با دخت نبی مکرم اسلام (س) باب چه خیراتی را به روی شما گشوده است؟
برکات این اثر برای من از حیث معنوی و فراوان بوده است. این ترجمه احساس معنوی که در من ایجاد کرد باعث شد تا علاقه و رابطه عاطفی بیشتری را با حضرت صدیقه (س) در حقیر تقویت کند.
توصیه می‌کنم کسانی که نسبت به هر یک از اهل بیت (ع) علاقه ویژه‌ای دارند سعی کنند برای ایشان بنویسند و حداقل در حد دلنوشته‌های خود در خلوتشان.
تجربه شیرینی که از این کتاب داشتم این بوده که شب‌های متعدد و با اوج احساساتی که در توسل به حضرت (س) روزی من می‌شد، این ترجمه را به پایان بردم و در پایان متاسف شدم که چرا به پایان رسیده. آن احساس معنوی و رابطه عاطفی که در آن دوران حس و لمس کردم غیرقابل وصف و برای خودم در حال حاضر حسرت برانگیز است و آرزوی تکرار آن را دارم.
انتهای خبر/
نظر شما