آن زمان‌ها دلیل عمده این مرگ و میرها را نبود بهداشت عمومی ناشی از بی سوادی شهروندان می‌دانستند، اما امروزه نرخ باسوادی در گروه سنی ۱۰ تا ۴۹ سال کشور، بیشتر از ۹۳ درصد برآورد می‌شود، ولی بیشترین مشکلات سلامت کشور در میان کودکان و جوانان دیده می‌شود.
خطر اضافه وزن در ایرانیان
امروزه بروز بیماری‌های غیرواگیر، سلامت جامعه را تهدید می‌کند. فرشته صالحی، متخصص تغذیه می‌گوید: یکی از مهم‌ترین چالش‌ها، موضوع اضافه وزن و چاقی است، به طوری که 63 درصد مردم کشور ما دچار اضافه وزن هستند. این در حالی است که میانگین جهانی به 33 درصد می‌رسد. وی با تأکید بر پیامدهای شدیدتر اضافه وزن در کودکان و جوانان ادامه می‌دهد: سن ابتلا به بیماری دیابت در کشور 10 تا 15 سال پایین‌تر از سن شیوع بیماری در کشورهای توسعه یافته است . چنانکه سن ابتلا به دیایت نوع دو در دنیا بین 55 تا 65 سال است که در کشور ما به 45 تا50 سال می‌رسد که البته با رویه موجود در سبک زندگی، همانند تغذیه نامناسب و کم‌تحرکی می‌توان پیش بینی کرد دیابت در سال‌های آینده رشد چشمگیرتری در کشور ما خواهد داشت.
مشکلاتی که نادیده می‌ماند
براساس اطلاعات موجود، ضعف سلامت تنها به بروز دیابت خلاصه نمی شود و در دیگر موضوعات نیز با این چالش روبه‌رو هستیم. از موارد قابل تأمل رشد بیماری‌های دهان و دندان و ضعف چشمگیر در این زمینه است، چنانکه بنابر آمار موجود به‌طور متوسط هر فرد ایرانی بالای ۴۵سال بیش از ۱۲ دندان خراب دارد و بیش از ۹۰درصد مردم، بهداشت دهان و دندان را رعایت نمی‌کنند.این در حالی است که متخصصان تأکید دارند، پوسیدگی و خرابی دندان نسبت به ۲۰سال گذشته سه برابر شده است. البته این معضل تنها به کشیدن چند دندان و هزینه ایمپلنت خلاصه نمی شود، زیرا بنابر داده‌های موجود، شاهد رشد سرطان دهان در کشور هستیم که به دلیل رفتارهای پرخطر در جوانان، این بیماری در این قشر رشد قابل تأملی داشته است.
سرطان‌های مردانه، زنانه می‌شود
چندی پیش نوید ناصری، عضو دندان‌پزشک شورای عالی نظام پزشکی در خصوص وضعیت ابتلای مردم به سرطان دهان هشدار داد و گفت: در گذشته بیشتر افراد مبتلا به سرطان دهان را مردان تشکیل می‌دادند، اما امروزه با سیگار کشیدن، سوء تغذیه و عوامل دیگر زیست محیطی، میزان ابتلای زنان به این سرطان در حال افزایش است.
وی در گفت‌وگو با خبرنگار ما می‌گوید: تا سی سال پیش میزان ابتلای مردان به سرطان دهان پنج تا ۶ برابر زنان بود، اما امروزه این میزان به حدود دو برابر رسیده و اختلاف بین دو جنس در حال کاهش است. وی ادامه می‌دهد: اغلب شیوع سرطان دهان با بالا رفتن سن، افزایش می‌یابد و به طور معمول ۹۵ درصد از موارد این سرطان پس از ۴۰ سالگی و بخصوص در دهه‌های ششم و هفتم زندگی رخ می‌دهد، این در حالی است که در دهه اخیر نسبت به دو دهه قبل، سرطان در سنین ٣٠ تا ۴٠سالگی بیشتر دیده می‌شود.
تغییر علت شیوع سرطان
دکتر احمد فرزاد، فوق تخصص جراحی سر و گردن از دانشگاه نیوجرسی آمریکا نیز با تأکید بر نقش «ویروس اچ، پی، وی» در بروز سرطان سر و گردن می‌گوید: در گذشته سیگار و الکل در کشورهای پیشرفته به عنوان متهمان اصلی ابتلا به سرطان‌های سر و گردن مطرح بودند، اما با آگاهی رسانی عمومی در خصوص مضرات این مواد و از سوی دیگر رواج رفتارهای پرخطر، بروز سرطان‌های سر و گردن با منشأ مصرف الکل و سیگار کاهش یافته و بروز این سرطان ها با منشأ ابتلا به ویروس، افزایش یافته است. زیرا برخی افراد حتی از وجود این بیماری آگاه نیستند و این در حالی است که سرطان‌های سر و گردن در اثر استعمال سیگار و الکل در سنین بالای 50 سالگی رخ می‌دهد، اما سرطان‌های مرتبط با «اچ، پی، وی» در 20 تا 30 سالگی اتفاق می‌افتد.وی با تأکید بر لزوم واکسیناسیون در مقابل این ویروس، ادامه می‌دهد: در برخی کشورها واکسینه شدن در مقابل این ویروس اجباری است که این موضوع می‌تواند تا حد زیادی ابتلا به این سرطان را کم کند.
غفلت از سواد سلامت جوانان
بی تردید یکی از راه‌های افزایش سلامت جامعه بخصوص در میان جوانان، ارتقای سواد سلامت در آن‌هاست.
دکتر علی منتظری، رئیس پژوهشکده علوم بهداشتی جهاد دانشگاهی در این باره می‌گوید: سواد سلامت نوعی از ظرفیت و مهارت فردی، اجتماعی و شناختی است که به مردم این توان را می‌دهد تا با دسترسی به اطلاعات سلامت و عمل به آن، در جهت سلامت خود گام بردارند. سنجش این شاخص در جوامعی مانند کشور ما بسیار ارزشمند و راهگشاست، زیرا در نهایت می‌تواند به کاهش هزینه‌های غیرضروری سلامت منجر شود.
این پژوهشگر حوزه سلامت با اشاره به کاستی‌های چشمگیر در این زمینه می‌افزاید: در اولین مطالعه ملی صورت گرفته برای سنجش سواد سلامت که طی آن با بهره گیری از پرسشنامه بومی سنجش سواد سلامت بزرگسالان ایرانی ساکن شهرها (HELIA)، سواد سلامت جمعیت شهری 18 تا 65 سال کشور سنجیده شد، نتایج نشان داد که میانگین امتیاز سواد سلامت جمعيت باسواد شهرنشین كشور از 100 امتیاز، 32/68 بوده و بیش از یک سوم جمعیت ما، از سواد سلامت محدود برخوردارند.
دکتر منتظری همچنین به وضعیت سواد سلامت در جوانان پرداخته و اضافه می‌کند: در این میان سواد سلامت جوانان، یعنی طیف سنی 18 تا 29 سال 33/68 یعنی بسیار نزدیک به میانگین کشوری بوده است. ضمن اینکه حدود 43 درصد از آن‌ها سواد سلامت محدود داشته اند که به نظر می‌رسد این میزان برای این طیف سنی چندان مطلوب نیست، زیرا افراد موجود در این طیف سنی، بیش از 50 درصد دارای تحصیلات بالای دیپلم هستند. البته نمی‌توان مقایسه روشنی از این قضیه با داده‌های جهانی داشت، زیرا با توجه به اینکه ابزارهای موجود با رویکردهای متفاوتی سواد سلامت را می‌سنجند، این میزان در جهان با هم قابل مقایسه نیستند، مگر آنکه ابزارهای یکسانی برای این امر در نظر گرفته شود.
دانایی سلامتی نیاورده
بر اساس شواهد موجود، امروزه ده‌ها دانشگاه و مرکز علمی در جامعه ما فعال هستند. آیا این مراکز در ارتقای سواد سلامت جوانان تأثیر نداشته‌اند؟
دکتر منتظری در پاسخ می‌گوید: شدت رابطه بین سواد سلامت و تحصیلات در جوانان چندان قوی نیست، به این ترتیب تحصیلات تنها چهار درصد از تغییرات سواد سلامت را در این قشر تبیین می‌کند. البته این به این معنی نیست که سواد سلامت این قشر پایین است، بلکه بدان معناست که تحصیلات در این شاخص با توجه به مطالعه موجود، تأثیر قابل ملاحظه ای نداشته است. ناگفته نماند، با توجه به رویکرد مطالعه ما نمی‌توان نتیجه گرفت که آیا آشنایی جوانان با فناوری‌های نوین در سطح سواد سلامتشان مؤثر بوده یا خیر، اما نتایج دیگر مطالعات نشان داده که آشنایی با ابزارهای نوین رسانه‌ای در ارتقای سواد سلامت مؤثر است.
این پژوهشگر سلامت به راهکارهای افزایش سواد سلامت در جامعه و بخصوص در بین جوانان اشاره کرده و می‌افزاید: طراحی برنامه‌های مداخله محور و منطبق با ابعاد سواد سلامت و متناسب با رویکردهای سنجش این شاخص در ابزارهای مرتبط در ارتقای سواد سلامت اقشار گوناگون مردم بویژه جوانان مؤثر خواهد بود. البته انجام اصلاحات متناسب در نظام آموزشی کشور، چه در آموزش و پرورش و چه در دانشگاه‌ها، در خصوص ارتقای سواد سلامت و در نتیجه ارتقای سلامت همگانی بویژه در جوانان بسیار لازم و مؤثر است.
نظر شما