عدم تعادل غذایی در سفره ایرانی

به گفته دکتر ناصر کلانتری؛ قائم مقام معاون بهداشت و رئیس مرکز مدیریت شبکه بدترین عادات غذایی مردم ایران بر اساس گروه های سنی متفاوت است. از سنین نوجوانی به بالا و به ویژه در میانسالی، پرخوری و بیش از حد نیاز خوردن به عنوان یک عادت کاملا نادرست غذایی در کشور مطرح است. آنچه بیش از حد نیاز بدن مصرف شود برای بدن مضر خواهد بود و زمینه ساز بیماری می شود.

در گروه کودکان می توان به استفاده خارج از عرف، بدون تعادل و نادرست محصولات و تنقلات مانند بیسکوییت، شکلات، پاستیل، ژله، کیک و... اشاره کرد که در بسته بندی های جذاب و رنگارنگ در دسترس خانواده هاست.

مسئله مهم دیگر در مورد تغذیه نادرست، عدم تعادل غذایی است. در جامعه امروزی ما مصرف غذاهای حاوی مواد قندی و چربی مانند برنج، سیب زمینی، نان و ماکارونی که عمدتا نشاسته هستند تا چند برابر استاندارد جهانی مصرف می شود. این در حالی است که میزان مصرف گروه های غذایی شیر، لبنیات، حبوبات، تخم مرغ، میوه ها و سبزیجات در بعضی موارد تا چندین برابر کمتر از استاندارد جهانی است.

دکتر کلانتری اشاره می کند که امروزه معمولا در سفره های غذا، هر فرد یک بشقاب برنج با مقداری خورشت، سیب زمینی در اشکال مختلف نمونه قالب است. در حالی که معمولا میوه ها، سبزیجات، لبنیات و حبوبات چندان جایگاهی ندارند. مصرف زیاد این مواد نشاسته ای موجب دریافت انرژی بیش از حد می شود. زمانی که انرژی از نیاز بدن برای فعالیت های مختلف بیشتر باشد به چربی تغییر شکل می یابد و عموما در در قسمت شکم و احشاء جمع می شود. متاسفانه تجمع چربی در این بافت های بدن یکی از عوامل مهم ابتلا به بیماری های قلبی عروقی، فشار خون بالا، سکته های مغزی و دیابت است.

وی در ادامه افزود: برای پیشگیری از بروز چنین مشکلاتی لازم است تا آموزش های مناسب در این باره در سطوح مختلف خانواده، مدارس و رسانه ها ارائه شود تا فرهنگ سازی صحیح شکل گیرد. یکی از ساده ترین راهکارها برای مقابله با پرخوری انتخاب بشقاب هایی با اندازه کوچک است. همچنین باید دقت کرد که در هروعده غذایی گروه های غذایی مختلف به میزان مناسب گنجانده شود. سعی شود تا مقدار مصرف لبنیات، شیر، سبزیجات، میوه ها، حبوبات و تخم مرغ افزایش یابد و از طرفی مصرف برنج، نان، سیب زمینی و ماکارونی کمتر باشد.

ضرورت توجه به تغذیه کودکان

قائم مقام معاون بهداشت نقش والدیت مطلوب را در حفظ سلامت و اصول تغذیه صحیح کودکان بسیار مهم ارزیابی کرد. وی معتقد است که امروزه در بسیاری موارد والدین به جای انجام وظیفه والدیتی که هدایت و کمک به بچه ها برای مصلحت فعل و آینده است، به خدمتگزارانی تبدیل شده اند که هر آنچه فرزند خانواده به عنوان ارباب دستور دهد اجرا می کنند و توجهی به تاثیرات مثبت و منفی آن ندارند.

این اطاعت های بی حد نه تنها باعث تغییرات شگرف در عادات غذایی می شود بلکه الگوهای رفتاری کودک رانیز دچار تغییر می کند. چنین کودکی به خانواده وابسته است و همیشه انتظار دارد همه خواسته ها حتی موارد خلاف مصلحت نیز برای او اجرا شود.

دکتر کلانتری توصیه می کند که باید آموزش هایی از طریق رسانه ها و دیگر نهادهای مسئول به خانواده ها داده شود تا پدر و مادر دوباره به تکلیف ذاتی و سنتی خود برگردند و مسئولیت هدایت را بر عهده بگیرند. در واقع نباید اجازه داد خواسته های کودک هدایتگر والدین باشد.

اما نکته دوم در مورد اصلاح عادات غذایی کودکان به ساختارهای ملی به ویژه صدا و سیماست. شاید مهم ترین راهکار قطع تبلیغات خوراکی ها و تنقلات به ویژه در زمان تماشای برنامه های کودک باشد. نتیجه استقبال از چنین خوراکی ها ابتلا به کلسترول، فشار خون بالا و بیماری های مزمن غیرواگیر در سنین پایین است. اطلاع رسانی درست به خانواده می تواند موجب توانمندی جامعه و انتخاب های درست شود.

وی به عنوان متخصص کودکان به خانواده ها یادآور می شود که تغذیه نوزاد تا شش ماه اول فقط باید شیر مادر باشد. از شش ماه تا یک سالگی باید در کنار وعده های غذای کمکی، شیردهی نیز ادامه داشته باشد. تا دو سالگی نیز علاوه بر غذای خانواده همراه با شیر مادر برای کودک ضروری است. پس از آن باید برنامه غذایی متنوع و متعادلی شامل نان، برنج و غلات، شیر و لبنیات، گوشت، حبوبات، سبزیجات و میوه ها در نظر گرفته شود.

اما در این باره خانم زیبا کاوه ای؛ کارشناس تغذیه وعضو انجمن علمی تغذیه حامی سلامت ایران اشاره می کند که عادت ها و رفتارهای غذایی مانند بسیاری دیگر از مسائل اجتماعی یک بحث فرهنگی محسوب می شود که عوامل گوناگون اقتصادی، اجتماعی و فردی در آن دخیل اند. از آنجا که بسیاری از آنها در مدت زمان طولانی شکل گرفته اند گاه جزئی از ژنوم ما نیز می شوند. تغییر رفتارهای اشتباه غذایی بسیار مشکل است چرا که فرد سال ها با آن خو گرفته است. به عنوان مثال وقتی مادری از دوران کودکی به فرزندش غذاهای پرنمک دهد، طبیعتا ذائقه او با این حالت هماهنگ شده و از این نوع غذا لذت می برد. پس به راحتی نمی تواند در دوران جوانی یا بزرگسالی مصرف نمک را کاهش دهد.

 امروزه تلاش متخصصان تغذیه این است که الگوهای رفتاری درست را که ضامن سلامت مردم است ارائه دهند اما اینکه به عادت تبدیل شود نیاز به آموزش مستمر دارد.

نکته دیگر در مورد اهمیت تغذیه این است که تاثیر غذا بر خلاف دارو در کوتاه مدت مشخص نمی شود و ممکن است اثرات سوء آن پس از سال ها بروز کند. در جامعه ما معمولا افراد برای کسب نتیجه شتاب دارند و به همین خاطر از برنامه های طولانی مدت تغییر رفتارها چندان استقبال نمی شود.

در حال حاضر تمایل به مصرف غذاهای آماده زیاد شده و به جزئی از فرهنگ غذایی ما تبدیل شده است. گرچه نمی توان به طور کلی مردم را از مصرف این غذاها منع کرد اما می شود با نظارت های دقیق و مستمر بر کیفیت مواد اولیه، آموزش های تغذیه ای و ارائه انواع سبزیجات و مواد غذایی سالم در رستوران ها و فست فودها به حفظ سلامتی و کاهش عوارض تغذیه نادرست کمک کرد.