به گزارش قدس آنلاین، حرم حضرت معصومه (س) که به‌قصد دیدار برادر خود در مشهد عازم سفر شد و به دلیل بیماری در قم درگذشت و لذا آرامگاهی که به یادبود این بانوی کریمه بعدها احداث گردید به مکانی محبوب برای زائران تبدیل شد.

عصر صفویه

تعمیرات مهم آستانه مقدسه حضرت معصومه از زمان سلطنت خاندان صفوی شروع شد.

در سال ۹۲۵ قمری شاه اسماعیل اول، ایوان قسمت شمالی(ایوان طلا) را ساخت، و شالوده صحن کهنه(کوچک) را ریخت، پس از او شاه‌طهماسب اول برای مرقد ضریحی از کاشی درست کرد و نیز بنای تاریخی ایوان جنوب مدرسه فیضیه را که به صحن کهنه چسبیده است ساخت.

در سال ۱۰۷۷ شاه صفی صحن زنانه را که اکنون به‌صورت محوطه سرپوشیده به نام مسجد طباطبائی را احداث کرد که در سمت جنوبی آستانه است.

این صحن برای مقبره شاه‌عباس و شاه سلیمان و شاه سلطان حسین راه مخصوصی شد سپس شاه‌عباس ضریحی از فولاد سفید، ترتیب داد، و ضریح فعلی همان ضریح فولادی است که صفحه‌هایی از نقره را بر آن افزوده‌اند.

عصر قاجاریه

پس از پایان حکومت صفویان، دیگر تعمیرهای قابل‌توجهی در بارگاه و اطراف آن نشد تا وقتی‌که سلطنت ایران به دست قاجاریه رسید.

در سال ۱۲۱۸ قمری فتحعلی شاه با دوازده هزار خشت با پوشش طلا، گنبد را طلا  کرد و در سال ۱۲۳۶ مسجد بالاسر بنا شد.

در آخر قرن ۱۳ هجری قمری، شالوده صحن جدید(بزرگ) به‌وسیله آقا ابراهیم امین السلطان ریخته شد و ساختمان آن را پسرش میرزاعلی اصغر خان اتابک صدراعظم ایران در اواخر سلطنت ناصرالدین‌شاه، در سال ۱۳۰۳ قمری به پایان رسانید.

ظریف‌کاری‌های صنایع مختلف در این آستانه از طلاکاری و نقره و میناکاری گرفته تا آینه‌کاری و خطوط مختلف از نسخ، نستعلیق، شکسته، کوفی و ثلث و ده‌ها و صدها ظریف‌کاری‌ها در درهای گوناگون حرم مطهر بخشی از هنر اسلامی است.

فرهنگ اسلامی در دل تاریخ

رئیس مرکز اسناد آستان حضرت معصومه(س) در این رابطه می‌گوید: معماری و نقوش و کتیبه‌های حرم مطهر گویای هنر و فرهنگ اسلامی است که از دل تاریخ به میراث رسیده است.

گلدسته‌های حرم نیز مانند دستان فردی است که رو به آسمان بلند شده و از طرفی برای استحکام ایوان به این صورت بلند ساخته‌شده است و فلسفه ساخت گلدسته‌های کوچک که در اطراف گنبد و صحن‌های مختلف به چشم می‌خورد نشانه نگهبانان حرم استحجت‌الاسلام محمد نظری با اشاره به هنر معماری و کتیبه‌های برجای‌مانده از دل تاریخ در این حرم مطهر عنوان می‌کند: ظرفیت عظیم و بالنده و سرمایه بی‌نظیری در حرم مطهر حضرت معصومه(س) نهفته است و شاهکارهای معماری با استفاده از هنرهای معماری نقش مهمی در ایجاد فضای معنوی دارد.

وی می‌افزاید: حرم مطهر متنوع‌ترین، ارزشمندترین و هنرمندانه‌ترین هنرهای جهان اسلام را در بردارد که با قدمتی بیش از ۱۰۰۰ سال به دست ما رسیده است.

وی تصریح می‌کند: تمامی صحن حرم مطهر (س) و ساختمان در زمان ناصرالدین‌شاه توسط میرزاعلی خان اتابک ترکیب‌بندی شده و به‌مرورزمان کاشی‌کاری‌ها، معماری‌ها و آئینه کاری‌ها انجام‌شده که مربوط به دوران قاجار است. اکثر به‌اتفاق این نقوش ترکیب‌شده است اما اصالت این نقوش و کتیبه‌ها حفظ‌شده است.

وی در مورد کتیبه‌ها نیز گفت: کتیبه‌ها به معنای نوشته‌ها است که آیاتی و اشعاری بر آن نوشته‌شده و یا بخشی از کاشی‌کاری‌ها را شامل می‌شود. 

وی عنوان می‌کند: تمامی طرح‌های کتیبه‌ها مربوط به دوران قاجار است و قدمتی بیش از ۱۵۰ سال دارد.

پیشینه اسلامی

وی بیان می‌کند: ظرفیت نقوش و آرایه‌های معماری حرم مطهر حضرت معصومه(س) به‌اندازه‌ای است که نگاه هر زائر و بیننده‌ای را به خود جذب می‌کند.

وی بابیان اینکه معماران درگذشته جای‌جای حرم مطهر حضرت معصومه(س) را بر اساس یک پیشینه اسلامی و ارزشی بنانهاده‌اند ادامه می‌دهد:  گنبد حرم مطهر به‌صورت کلاه‌خود است که درگذشته مرسوم بوده برای احترام بر سربزرگان می‌گذاشتند.

رئیس مرکز اسناد آستان حضرت معصومه(س) ادامه می‌دهد: گلدسته‌های حرم نیز مانند دستان فردی است که رو به آسمان بلند شده و از طرفی برای استحکام ایوان به این صورت بلند ساخته‌شده است و فلسفه ساخت گلدسته‌های کوچک که در اطراف گنبد و صحن‌های مختلف به چشم می‌خورد نشانه نگهبانان حرم است.

حجت‌الاسلام نظری اضافه می‌کند: هیچ نماد و نقشی در حرم مطهر بدون فکر نبوده و ما در تمام بناهای موجود در حرم مطهر فکر و اندیشه دینی را مشاهده می‌کنیم.

وی با اشاره به تاریخچه ساخت حرم مطهر حضرت معصومه(س) بیان کرد: بعدازاینکه حضرت معصومه(س) راهی ایران شدند تا با برادرشان امام رضا(ع) دیدار کنند در مسیر راه در ساوه در اثر حمله دشمنان اهل‌بیت(ع) بسیاری از اطرافیان خود را از دست دادند و درحالی‌که ۲۸ سال داشتند در این رویداد دچار بیماری می‌شوند.

احداث حرم

وی یادآور می‌شود: حضرت معصومه(س) بعدازاینکه وارد قم شدند چند روزی در این شهر در بستر بیماری بودند و پس‌ازآن دار فانی را وداع گفتند و موسی بن خزرج که از بزرگان قم بود باغ بزرگی داشت که آن را وقف حضرت کرد و آن بانوی کرامت در این باغ که مکان فعلی حرم مطهر است، به خاک سپرده شدند.

نظری ابراز کرد: متأسفانه امروز تصویر و عکسی از آن باغ وجود ندارد که جا دارد هنرمندان و طراح، رویدادهای آن زمان و مکان‌هایی که حضرت در آن حضور داشتند را به تصویر بکشند.

وی عنوان کرد: ۵۰ سال بعد از فوت حضرت معصومه(س) بارگاهی توسط دختر امام جواد(ع) بر سر مزار آن حضرت بنانهاده شد و پس‌ازآن نیز باغ محل دفن حضرت، تغییر کاربری داده و به قبرستان تبدیل شد.

وی بابیان اینکه در حال حاضر در حرم مطهر ۹ تن از امامزادگان مدفون هستند، افزود: در ابتدا این مکان سه حرم و سه گنبد داشت که به دستور شیخ طوسی این مکان که در گودی قرار داشت بازسازی شد و یک گنبد و حرم برای آن احداث شد.