قدس آنلاین - در فرهنگ و تاریخ شیعه، حضرت فاطمه(سلام‌الله علیها) نخستین چهره مبارز برای احقاق حق در اسلام است. بانویی که بیشتر درباره حیا و عفاف او سخن گفته شده و زن مسلمان کمتر درباره وجهه سیاسی و اجتماعی او می‌داند. گرچه در سخنوری‌ها و تحلیل ها، فاطمه(سلام‌الله علیها) به عنوان الگوی زن مسلمان در عرصه‌های درون منزل و امور زنانگی چون خانه داری، همسرداری و مادری یاد می‌شود، اما به بیان آیت‌الله جوادی آملی، حضرت زهرا(سلام‌الله علیها) باید الگوی زن و مرد مسلمان باشد. چرایی این گفتار را باید در همان بینش عمیق سیاسی «ریحانه نبی» و اقدام‌های صریح سیاسی و اجتماعی او جست‌وجو کرد.

برای شناخت بهتر از این جایگاه ویژه فاطمه زهرا(سلام‌الله علیها) باید به تحلیل گفتمان فاطمی و بررسی نقش اجتماعی و فرهنگی ایشان در زمان حیات و پس از رحلت رسول الله(صلی‌الله علیه وآله) پرداخت.

اولین نقشی که صدیقه کبری(سلام‌الله علیها) با واسطه نبی خدا(صلی‌الله علیه وآله) ایفا می‌کنند، هویت بخشی و نقش پذیری زنان در جامعه آن دوران است. پس از ظهور رسول الله(صلی‌الله علیه وآله)، زنان از همه حقوق انسانی و شهروندی جامعه مدنی نبوی بهره مند شدند و دخت نبی نمونه بارز تحقق این حقوق برای زنان و صورت تجسم یافته گفتمان نبوی است. وجود ریحانه خدا، این امکان را به پیامبر خاتم(صلی الله علیه وآله) داد تا گفتمان خود و زمینه‌های حضور زنان در تمدن اسلامی را با ارایه یک الگو ترسیم کنند. این نقش پذیری افزون بر حضور فعالانه در محیط خانه و تربیت نسلی تأثیرگذار در تاریخ اسلام، به حوزه اجتماع و فرهنگ نیز ارتباط داشت.

تدریس مفاهیم و آموزه‌های دینی برای زنان یکی از اقدام‌های فرهنگی حضرت فاطمه(سلام الله علیها) در دوره حیات کوتاه خود بود که بعدها به صورت یک سنت مادرانه و عالمانه توسط حضرت زینب(سلام‌الله علیها) ادامه یافت. مرحله بعدی نقش‌آفرینی حضرت زهرا در دوره پس از ارتحال رسول خداست. این دوران گرچه بسیار کوتاه است و با محاسبه فاطمیه سوم تنها ۹۵ روز است، اما چنان تأثیری در سرنوشت اسلام می‌گذارد که تا امروز ادامه یافته است.

مصونیت فاطمه(سلام الله علیها) به واسطه انتساب مستقیم به پیامبر(صلی الله علیه وآله) و تأیید نکردن جریان سیاسی صدر اسلام موجب شد تردیدی جدی برای حاکمیت وقت در اذهان مردم شکل بگیرد. همراهی خانه به خانه فاطمه(سلام‌الله علیها) با امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) برای بیان حقیقت غدیر و ولایت علی(علیه‌السلام) اولین حرکت سیاسی فاطمه(سلام الله علیها) در دفاع از ولایت است. حرکت دوم که گام سرنوشت ساز زهرای مرضیه(سلام الله علیها) برای دفاع از حریم ولایت است، قرائت خطبه فدکیه است، خطبه‌ای که باز هم برای اثبات جایگاه و اهمیت حضور زنان درعرصه‌های سیاسی، به روایت یک دختر زنده می‌ماند، روایت زینب(سلام الله علیها).

حضور این مادر و دختر در عرصه‌های سیاسی سرنوشت‌ساز اسلام فضایی را برای خیزش‌های اجتماعی در دوره‌های بعدی تاریخ اسلام فراهم می‌آورد که پرچم پایداری آن به دست راوی خطبه فدکیه؛ زینب کبری(سلام الله علیها) به دست شیعیان سپرده شد تا انقلابی که با گفتمان فاطمی در مسجدالنبی جرقه زده شد، در تاریخ شیعه ماندگار بماند.