قدس آنلاین - بی‌تردید تولیت بیش از سه‌دهه‌ای آیت‌الله واعظ طبسی توفیقی نیست که اتفاقی پیش آمده باشد و قطعاً شخصیت و سلوک آن روحانی نستوه و روح انقلابی و از پای ننشستن‌هایش در آن تأثیری شگرف داشته است؛ چنان‌که همۀ آن‌هایی که از دور و نزدیک با آن مرحوم ارتباط داشته‌اند، بر این مهم صحه گذاشته و معتقدند تولیت فقید آستان امام رضا (علیه‌السلام) از ویژگی‌هایی برخوردار بود که می‌تواند الگویی اثربخش برای دیگر مدیران قرار بگیرد. در بررسی گوشه‌ای از این شاخصه‌های ویژۀ شخصیتی مدیریتی آیت‌الله واعظ طبسی با حجت‌الاسلام و المسلمین حسن اختری، دبیر کل مجمع جهانی اهل‌بیت (علیهم‌السلام) به گفت‌وگو پرداخته‌ایم که از نظرتان می‌گذرد.
مقام معظم رهبری تعبیری با عنوان حوزۀ انقلابی دارند که افقی خاص را پیش روی حوزه و حوزویان می‌گشاید. نگاه مرحوم آیت‌الله واعظ طبسی به حوزۀ انقلابی چگونه بود و ایشان این نگاه را چطور در حوزه‌های علمیۀ خراسان بزرگ اعمال و دنبال می‌کرد؟
در ابتدا گرامی می‌داریم یاد و خاطرۀ مبارزاتی آن عالم بزرگوار، روحانی فداکار و عارف وارسته و باتقوا را. در آستانۀ سالگرد ارتحال ایشان لازم می‌دانم ضمن درخواست علو درجات برای این فقید بزرگوار و سعید و خادم اهل‌بیت عصمت و طهارت (علیهم‌السلام)، بگویم زندگانی مرحوم آیت‌الله واعظ طبسی مملو از مبارزات و جهاد در راه خداوند متعال و خدمتگزاری به بندگان الهی و اهل‌بیت (علیهم‌السلام) بود.
ایشان از چهره‌های بزرگ و برجستۀ حوزۀ علمیه خراسان، مخصوصاً مشهد مقدس به‌حساب می‌آمد. پیش از پیروزی انقلاب و در دورۀ طاغوت و سال‌های دوران مبارزاتی، آیت‌الله واعظ طبسی از اساتید برجسته و معروف فقه و اصول حوزۀ علمیه مشهد بود و شاگردان بسیاری از طلاب این حوزه از دروس ایشان بهره‌مند می‌شدند. تدریس آن مرحوم نیز توأم با درس‌های اخلاق و بینش دینی سیاسی بود. شاید صحیح باشد که (البته من برآورد احصایی ندارم) بگوییم اکثر شاگردان ایشان و کسانی که از محضر درسشان استفاده کردند در خط مبارزه و امام (ره) و مسیر انقلاب بودند؛ به عبارت بهتر، مرحوم واعظ طبسی شاگردان را بر مبنای فکر امام راحل و انقلاب تربیت می‌کرد.
آن مرحوم و نیز رهبر معظم انقلاب، امام خامنه‌ای در مشهد دو چهرۀ بسیار معروف و شناخته‌شده در مسیر انقلاب و پیروی و حرکت در مسیر حضرت امام (ره) بودند؛ و تقریباً از چهره‌های معروف حوزۀ علمیه مشهد از همان سال‌های ۴۰ و ۴۱ رهبری معظم انقلاب و مرحوم آیت‌الله واعظ طبسی بودند که با سخنرانی‌ها، منابر و دروس اخلاق و تفسیر، همواره ایده و اهداف امام راحل را بیان و دنبال می‌کردند؛ لذا ایشان عالمی وارسته بود و شاگردان بسیاری داشت. علاوه بر این، مرحوم آیت‌الله واعظ طبسی یکی از چهره‌های معروف علم فقه و اصول در مشهد مقدس بود؛ و همین روند را طی کرد و در این مسیر فداکاری‌های بسیار داشت و سختی‌ها و محرومیت‌های بسیاری را قبل از پیروزی انقلاب تحمل کرد.
از دیگر امتیازات آن مرحوم، تربیت و پرورش در مکتب مرحوم آیت‌الله شیخ مجتبی قزوینی بود. از نظر معنوی، روحانی و عرفانی از این مکاتب درس گرفته و خود عارف و دارای معنویت خاص بود و امتیازات خاصی هم در مسائل عرفان داشت که یکی از آن‌ها مسئلۀ حرزهایی که بود که آن مرحوم داشت و در این راه و در موقع لازم استفاده می‌کرد؛ در دوران انقلاب این معروف بود و آن مرحوم در راه معنویت و روحانیت همیشه گام‌های بلندی برداشته است.
علاوه بر این، مرحوم آیت‌الله واعظ طبسی و مقام معظم رهبری نقش برجسته‌ای در حوزۀ علمیه مشهد به‌ویژه در ۵-۴ سال باقی‌مانده تا انقلاب ایفا کردند و شاگردان و مردم مشهد را تربیت و به راه انقلاب دعوت می‌کردند. در تظاهرات، حرکات دسته‌جمعی، نشست‌های میان علما و مبارزان در حوزۀ علمیه مشهد و ... محور و پیشرو بودند و همه آن‌ها را همراهی می‌کردند. مرحوم آیت‌الله واعظ طبسی با مقام معظم رهبری دو یار و برادر و دو انقلابی و جهادگر و در خط حضرت امام بودند و همواره حرکت انقلابی را در مشهد هدایت و دنبال می‌کردند.
با توجه به آنکه آستان قدس رضوی عظیم‌ترین قطب فرهنگی کشور است، مدیریت مرحوم آیت‌الله واعظ طبسی در استفاده از این ظرفیت در راستای پیشبرد اهداف عالیۀ نظام و انقلاب چگونه بود و خروجی‌های این مدیریت را در چه عرصه‌هایی می‌توان مشاهده کرد؟
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی با ورود امام راحل و تأسیس جمهوری اسلامی، آن مرحوم به‌عنوان نمایندۀ امام و نیز به‌عنوان چهرۀ برجستۀ حوزوی و مدیر حوزۀ علمیه مشهد، مورد توجه و اعتماد امام خمینی (ره) بود و امام (ره) از همان روزهای ابتدایی بعد از پیروزی انقلاب، ایشان را در مشهد محور قرار دادند. البته علمای دیگری همچون آیت‌الله شیخ حسن شیرازی که امام‌جمعۀ مشهد بود نیز در مشهد در مسیر انقلاب حرکت می‌کردند، اما آیت‌الله واعظ طبسی به‌عنوان نیروی فعال، شناخته‌شده و مورد اعتماد امام (ره)، تولیت آستان قدس رضوی را از جانب ایشان بر عهده گرفت و با مدیریت خوبی که داشت از همان آغاز، بازسازی، زیباسازی و توسعۀ حرم مقدس را از داخل حرم و رواق‌ها و صحن‌ها کلید زد؛ و اگر این خدمات و امکانات نبود، قطعاً حرم رضوی گنجایش چندین میلیون زائر را در مناسبت‌های ملی-مذهبی نداشت؛ لذا از برجسته‌ترین فرازهای زندگانی و زحمات و مجاهدت‌های مرحوم واعظ طبسی این خدمات گسترده است که نقشۀ توسعۀ حرم به‌قدری گسترده شده و هنوز هم این نقشه و طرح در حال پیگیری و اجرا است.
این ابعاد برجسته از حیات اجتماعی و مدیریت، حاکی از عشق، معرفت، ارادت و علاقه و خلوص مرحوم واعظ طبسی نسبت به اهل‌بیت (علیهم‌السلام) و آستان مقدس امام رضا (علیه‌السلام) است؛ و همه می‌دانند این عشق و علاقه به‌قدری بود که در هر جلسه و مجلسی نام اهل‌بیت (علیهم‌السلام) می‌آمد، اشک می‌ریخت و اظهار ارادت می‌کرد به خصوص به حضرت ثامن‌الحجج (علیه‌السلام). بی‌شک آن عشق و علاقه باعث شد که ایشان افتخار خادمی حضرت ثامن‌الحجج (علیه‌السلام) را برای سالیان طولانی داشته باشد. همین عشق و علاقه و مدیریت و تجربه و زحمات و خلوص ایشان باعث شد مقام معظم رهبری، امام خامنه‌ای نیز در دوران رهبری خود، مسئولیت و نمایندگی ولی فقیه در استان خراسان را بر عهدۀ ایشان بگذارند و افتخار خدمتگزاری آستان قدس رضوی را برای آن مرحوم تثبیت کنند.
سبک زندگی فردی و مدیریتی ایشان چه ویژگی‌هایی دارد که بتوان آن‌ها را به مدیران کنونی جامعه به‌عنوان الگو و راهنمای راه معرفی کرد؟
عشق و علاقه به طلاب، مبلغان و علما باعث شد که قبل و بعد از پیروزی انقلاب، مرحوم واعظ طبسی همواره نقش اول را در مدیریت حوزۀ علمیه مشهد بر عهده داشته باشد؛ به طلاب و روحانیت مشهد رسیدگی می‌کرد و احترام خاصی برای علما قائل بود. شخصیتی متواضع، فروتن، وارسته و بااخلاق و صمیمی بود، چنان‌که هرکسی به دیدار ایشان می‌رفت تمام‌قد می‌ایستاد و احترام می‌کرد و حتی دست بر سینه می‌گذاشت؛ اخلاق پسندیده و معنویات حضرت رضا (علیه‌السلام) در ایشان نمایان بود و این بهره‌مندی را داشت که در کلام و عمل، رضایت امام رضا (علیه‌السلام) را مدنظر داشته باشد و بکوشد تا رضایت حضرت (علیه‌السلام) را جلب کند. این رعایت و مراقبت همیشه در سبک زندگی ایشان نمایان بود. بعد از پیروزی انقلاب و رحلت امام خمینی (ره)، به‌عنوان یکی از چهره‌های ثابت و استوار، مدافع حریم ولایت و ولایت فقیه و شخص مقام معظم رهبری و در این راه ثابت‌قدم و ایستاده بود. در مجمع تشخیص مصلحت نظام و نیز مجلس خبرگان در همۀ ادوار، ایشان با همۀ وجود در دفاع از انقلاب و نظام و شخص رهبری هیچ کوتاهی و دریغی نداشت و همه گونه و باجرئت و شجاعت و صراحت دفاع می‌کرد. پای نظام ایستاد، در قبل و بعد از انقلاب لحظه‌ای از مسیر انقلاب جدا نشد، هرچند برخی چهره‌ها در مشهد به خاطر بی‌اخلاقی‌ها منحرف شدند، اما ایشان هرگز تمایلی به دیگر سو نداشته و همسو با اندیشه و خط امام (ره) و نظام، پای اهداف نظام و شخص مقام معظم رهبری با تمام قدرت و توان تا لحظۀ آخر ایستادگی کرد.
به مقامات خاص عرفانی مرحوم آیت‌الله واعظ طبسی اشاره داشتید، این مقامات از کجا ریشه می‌گرفت و چه تأثیری بر رفتارهای مدیریتی، سیاسی و اجتماعی ایشان داشت؟
دربارۀ عرفان، معنویت و روحانیتی که در شخصیت مرحوم واعظ طبسی بود باید توجه داشت که ایشان شاگرد شخصیت‌های بزرگی همچون آیت‌الله شیخ مجتبی قزوینی و دیگر بزرگان مشهد بود؛ و مواهبی هم از سوی خدای متعال به ایشان شده بود که بر این معنویت می‌افزود، همچون خدمت به ساحت مقدس رضوی به دلیل مقام تولیت آن آستان نورانی.
اگرچه من در مشهد نبودم، اما به دلیل اطلاع دورادور قبل از انقلاب و به دلیل دیدار ایشان در مراسم‌ها و مناسبت‌ها بعد از انقلاب، آن مرحوم را نمونۀ تقوا و وارستگی و معنویت یافتم که این معنویت از راه خلوص و تقوا حاصل شده بود و آن تورع و پارسایی خودبه‌خود باعث رسیدن به مقامات عالیۀ معنوی می‌شد. همان‌طور که قرآن کریم می‌فرماید: «وَأَمَّا مَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ وَنَهَی النَّفْسَ عَنِ الْهَوَی فَإِنَّ الْجَنَّةَ هِیَ الْمَأْوَی»
ایشان از کسانی بود که با مبارزه با نفس به این درجات و مقامات عالیه رسید؛ و در مسئلۀ عرفان تقریباً با مشرب حضرت امام (ره) حرکت می‌کرد. شاگردی مرحومان مجتبی و هاشم قزوینی که از طرف‌داران کشف و شهود بودند، آیت‌الله واعظ طبسی را از طرف‌داران مدرسۀ کشف قرار داد که در راه اطاعات خدا و مبارزه با هوای نفس، بیشتر این راه را می‌پیمود تا مسیر دلیل استدلال و برهان؛ یعنی ایشان در این معنویت و روحانیت، مسلک و منهج کشف را دنبال می‌کرد و در این مسیر توفیقاتی شامل حالش می‌شد و مواهبی داشت که به‌جا از آن‌ها استفاده می‌کرد.
با توجه به آنکه آستان قدس رضوی عظیم‌ترین قطب اقتصادی و فرهنگی کشور است، مدیریت مرحوم آیت‌الله واعظ طبسی در استفاده از این ظرفیت در راستای پیشبرد اهداف عالیۀ نظام و انقلاب چگونه بود و خروجی‌های این مدیریت را در چه عرصه‌هایی می‌توان مشاهده کرد؟
مرحوم واعظ طبسی در مسئلۀ عشق و ارادت به اهل‌بیت (علیهم‌السلام) و تولیت آستان قدس رضوی بسیار موفق عمل می‌کرد و شایستگی بسیار از خود نشان می‌داد؛ چنان‌که خدمات آستان قدس هریک گفت‌وگوی تخصصی با مسئولان و کارشناسان را می‌طلبد، ازجمله امور عمرانی و ساختاری برای حرم، مسئلۀ معنویت و فرهنگ اهل‌بیت (علیهم‌السلام) که از مهم‌ترین کارهای آستان قدس رضوی است و به آن‌ها اهتمام داشته و این‌ها به‌واسطۀ ایشان زنده شد.
قبل از انقلاب و با تولیت اشخاص فاقد صلاحیت، مسائل آستان به امور خدام و رسیدگی معمول به زائران خلاصه می‌شد؛ لذا مقایسۀ عملکرد آستان قدس رضوی در قبل و بعد از انقلاب نشان می‌دهد چه انقلابی در این عرصه رخ داده است. باید به این‌ها پرداخته شود که قبل از انقلاب تولیت آستان چه کرده و بعد از انقلاب، تولیت آستان در عمر بابرکت نظام چه کرده و تا کجا پیش رفته است. امروزه بسیاری از خدمات آستان در عرصۀ بین‌المللی در اروپا، آمریکا، آسیا و آفریقا پیش رفته و بناهایی به نام امام رضا (علیه‌السلام) ایجاد و از کمک‌ها و حمایت‌های آستان برخوردار شده‌اند. خدمت به زائران طبق نیات واقفان آستان قدس رضوی بدون هیچ چشمداشتی و با بیشترین تلاش برای حفظ و حراست از اوقاف رضوی و زنده کردن این موقوفات و بیرون آوردن این موقوفات از چنگ ظالمان و موقوفه‌خواران، همه با مدیریت آن مرحوم انجام شده است.
کارخانه‌ها و صنایع و تولیدات مختلف آستان در مکان‌های مختلف بخش مهمی از احیای موقوفات رضوی است، سرمایه‌های بزرگ اما تقریباً ازدست‌رفته که ایشان آن را احیا کرد و بازگرداند.
مهم‌تر از این، بخش فرهنگی آستان قدس رضوی در پرتو مدیریت مرحوم واعظ طبسی با اتکا بر این سخن امام رضا (علیه‌السلام) است که فرمودند: «اگر مردم محاسن کلام را بدانند از ما تبعیت می‌کنند»، چنان‌که معرفی اهل‌بیت (علیه‌السلام) و نشر مکتب و آموزه‌های معصومان (علیهم‌السلام) و معارف قرآن و اسلام به زبان‌های مختلف و تولیدات و منشورات فرهنگی از خروجی‌های این رویکرد و نگاه است.
این‌همه کتب، تحقیقات، پژوهشگاه‌ها و تربیت طلاب و حوزویان و دانشجویان در دانشگاه جامع رضوی با محور تربیت و تحویل نخبگان به جامعه، احیای کتابخانۀ آستان و موزۀ بزرگ قرآن آستان که قبلاً در حد سلسله آثار قدیمی بود، امروز به موزۀ بزرگ فرهنگی معنوی تبدیل شده و کتب خطی و ارزشمند را در خود جای داده است. برگزاری جشنوارۀ بین‌المللی امام رضا (علیه‌السلام) در ۱۵ دوره و ... از دیگر اقدامات در راه معرفت‌شناسی و پژوهش و نشر معارف اهل‌بیت (علیهم‌السلام) است.
فعالیت پژوهشکده‌ها و مؤسسات تحقیقاتی و تولیدات بسیار گستردۀ فرهنگی دینی که از برکت حضرت امام رضا (علیه‌السلام) انجام شده و می‌شود، از دیگر خدمات فرهنگی آستان قدس محسوب می‌شود.
مهم آنکه مرحوم آیت‌الله واعظ طبسی عضو شورای عالی مجمع جهانی اهل‌البیت (علیهم‌السلام) بود و در دیدارها و جلسات در تمام مسائل مرتبط با اهل‌بیت (علیهم‌السلام) و نشر مکتب آن حضرات پای کار ایستاده و فداکاری می‌کرد و همۀ توان را به کار می‌گرفت؛ چون آستان قدس از پایگاه‌های اصلی و مراکز استوار و گستردۀ نشر فرهنگ اهل‌بیت (علیهم‌السلام) است. امروز آشکار و نمودار است که چه شده و این مدیریت فرهنگی چه ثمراتی داشته است.
* این مطلب در ویژه نامه «یار صادق انقلاب» به چاپ رسیده که به مناسبت نخستین سالگرد ارتحال آیت الله واعظ طبسی توسط روزنامه قدس منتشر شده است.
*جهت دریافت ویژه نامه اینجا کلیک کنید
نظر شما