به گزارش قدس آنلاین به نقل از ویژه نامه بیت المقدس؛ آیت الله سیدمحمدباقر صدر فقیه مبرز و روحانی مبارز عراقی بود که سرانجام نیز در همین مسیر فقاهت انقلابی به شهادت رسید. وی در عین حال که در فقه، منطق و تفسیر صاحب نظر بود و کتاب هایش در فلسفه و اقتصاد اسلامی تا به امروز هم مورد توجه و رجوع است اما در عین حال در میدان سیاست هم دستی بر آتش داشت و با تاسیس حزب الدعوه الاسلامیه عراق، در مسیر مبارزه با حزب بعث عراق و حکومت فاسد این کشور گام نهاد و در همین طریق در 19 فروردین 1359 به همراه خواهرش «بنت الهدی» به دست دژخیمان رژیم بعث عراق به شهادت رسید اما آثار و اقدامات مختلف ایشان تا به امروز نه فقط در عراق که بسیاری از کشورهای اسلامی پابرجاست.

«حجت الاسلام والمسلمین دکتر احمد مبلغی» استاد حوزه علمیه قم و رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی است که چندی قبل به مجلس خبرگان رهبری نیز راه یافت. وی تاکنون در مقالات و گفتارهای مختلفی به ایده‌ها و تفکرات شهید صدر پرداخته است.

استاد مبلغی در گفت‌وگو با «بیت المقدس» با اشاره به ابعاد شخصیتی شهید صدر، رویکرد ایشان به مسائل جهان اسلام را مورد توجه قرار داد و گفت که اهل سنت، بیش از شیعه از برخی آثار ایشان بهره برده و ما هنوز استفاده لازم از اندیشه شهید صدر را نبرده‌ایم.

در ایام سالگرد شهادت آیت الله سید محمدباقر صدر هستیم. شما مهمترین شاخصه‌ها و ویژگی‌های ایشان را چه می‌دانید؟

شهید صدر از شخصیت‌های نادر در جهان تشیع بلکه در جهان اسلام  محسوب می‌شود؛ این شخصیت، ویژگی‌هایی داشته است که توجه به این ویژگی‌ها، انسان را متقاعد می‌سازد که او یک فرصت بزرگ برای عرصه تفکر در زمینه‌های مختلف مربوط به علم یا کاوش نسبت به دین و علوم دینی و حوزوی و انسانی است.

این ویژگی‌ها عبارتند از اینکه این شخصت دارای نبوغ ذهنی و فکری در سطح بالایی بود تا جایی که قدرت ابتکار بسیار زیادی را به او بخشیده بود.

دیگر اینکه این شخصیت دارای احساس مسوؤلیت نسبت به سرنوشت جهان اسلام و جهان تشیع و حوزه‌های علمیه و سرنوشت علوم اسلامی بود و با یک نگاه پر از تعهد و روحیه سرتاسر پذیرنده‌ی مسوؤلیت به جهان اسلام و به سرنوشت اسلام و تشیع می‌نگریست.

ویژگی سوم این بود که وقت بسیار کافی و فرصت بسیار زیادی را مصروف می‌داشت در پیگیری مطالعه نسبت به اندیشه‌ها و تحلیل آنها و دستیابی به دیدگاه‌های نهایی.

دیگر اینکه او یک انسان جامع‌نگر بود؛ در زمینه‌های مختلف به سراغ علوم و فنون مختلف و اندیشه‌های مختلف می‌رفت.

و دیگر اینکه این شخصیت در زمان خودش منعزل نبود بلکه اولویت را به وضعیت معاصر، نگاه های معاصر، نظریه‌های معاصر و اندیشه‌های مربوط به شرایط معاصر می‌داد و یا اندیشه‌های فقهی و علوم اسلامی را سعی می‌کرد که ناظر به زمان پی بگیرد و کشف کند.

و نیز این شخصیت، یک شخصیت روش شناس بود. بر خلاف بسیاری از عالمان که مقوله «روش» را یا یکسره به فراغی نهاده‌اند و یا به پاره‌ای از ابعاد روشی آن هم به صورت کم رمق توجه دارند، نگاه این شخصیت به مقوله «روش» بسیار جدی بود و از این حیث می‌توان استفاده‌های شایانی از ایشان برد. این مجموعه و حلقه‌های دیگر، شخصیت شهید صدر را در وضعیتی قرار داده که نباید نسبت به رجوع به وی احساس بی‌نیازی کرد و یا رجوع به او را امر کم اهمیتی تلقی نمود.

اشاره کردید که یکی از خصوصیات شهید صدر این بود که نگاه به جهان اسلام داشت. این رویکرد چگونه در اندیشه و آثار ایشان بروز دارد؟

یکی از شاخصه‌های انسانهای مصلح و تاثیرگذار این است که بُعدِ جهان اسلامی داشته باشند؛ شهید اول، شهید ثانی، علامه حلی و.. اینها شخصیت‌هایی هستند که مطالعاتشان، سیره و نگاهشان، حضورشان و تعاملاتشان واجد این بُعد بوده است و هر کس که فاقد این شاخص باشد، او فرزند زمان خودش نیست و نمی‌تواند یک مسیر سازنده‌ای را نه برای مذهب و نه برای جهان اسلام در پیش بگیرد.

یکی از علل موفقیت شهید صدر همین برخورداری از بعد «جهان اسلامی نگری» بود. به همین خاطر کتابهایی که نوشته، به سرعت در جهان اسلام انتشار یافته است؛ شاید کتابهای هیچ عالم شیعی به مانند شهید صدر به فضای جهان اسلام رسوخ و نفوذ و حضور پیدا نکرده است.

شهید صدر انسانی بود که جهان اسلامی می‌اندیشید؛ اگرچه از خاستگاه قوت مذهب شیعه و ادبیات و روش تفکر شیعی به جلو می‌رفت، اما این کالا را کالایی برای جهان اسلام می‌دید با یک نگاه باز و یک نگاه بهره گیرنده، در کتابهاش استفاده از اقوال عالمان اهل سنت موج می‌زند. آن مخرج برآمده از آراء مذاهب از جمله شیعه در نگاه‌های ایشان به صورت ملموسی مشاهده می‌شود و نظریاتی که می‌داد، از خاستگاه اسلام و برای اسلام بود و هر مسلمانی که با کتابهای ایشان ارتباط داشته به خود می‌بالیده است و نوعی افتخار را برای همه ایجاد کرده بود. این سیره ، این روش و این مطالعه، از یک روح پر از احساس مسوؤلیت در قبال جهان اسلام و از یک نگاه عمیق علمی به جهان اسلام و دغدغه های جهان اسلام نشات می‌گیرد.

شما در کلام ایشان تعصب نمی‌بینید. در آثار ایشان، توهین و نقدهای احساسیِ نیش زننده و فراری دهنده نمی‌بینید؛ همه جا ادب و اخلاق حاکم است همه جا نگاه گسترده و بهره گیرنده حاکم است. یعنی به رغم اینکه از قوت فقه شیعه که خودش وابسته به این مذهب بود و مفتخر به این مذهب بود،برخوردار است ولی در عین حال یک رویکرد فراگیر داشت که همین رویکرد باعث شد شاهد اقبال فراگیر به آثار ایشان باشیم.

اتفاقا چندی قبل یکی از فعالان حوزوی در عرصه بین الملل می‌گفت که در حاشیه یک همایش بین المللی در مراکش با تعدادی از علمای اهل سنت مواجه شده است که آنها با افتخار می‌گفتند شاگرد مکتب فکری شهید صدر در زمینه اقتصاد هستند و یا آقای زمانی رایزن فرهنگی پیشین ایران در مصر از علاقه آقای احمد الطیب شیخ الازهر به آثار شهید صدر می‌گفت.

کتاب «اقتصادنا» ایشان بیش از آنچه که در مراکز شیعه تدریس شده، در مراکز اهل سنت تدریس شده است؛ این کتاب بیش از آنچه که محل استفاده علمی برای بنای یک اقتصاد اسلامی از سوی اهل سنت شده، از سوی شیعه نشده است. ما هنوز هم استفاده نکرده‌ایم.

و بیش از آنچه که به دیدگاه‌های ابداعی و ابتکاری ایشان و تطویر و تعمیق این دیدگاه‌ها و کشاندن آن به بانکداری اسلامی و اقتصاد اسلامی در میان اهل سنت شده، در میان ما نشده است. ما هنوز در اول کاریم که اقتصاد اسلامی چه بوده است. حتی این هم حل نشده و بحث نشده است. یا رساله‌ها و پایان نامه‌های ما در این زمینه نبوده است.

به هر حال شهید صدر، شخصیتی استثنایی است و از ابعاد مختلف باید این انسان صاف، بی پیرایه، صادق، پراز صدق و صفا و دلسوزی کامل برای جهان اسلام و به دور از تعصبات و خشک مغزی ها و دونده به سمت ابتکارات و ابداعات و دارای قدرت فهم زمان خود چه در زمینه فلسفه چه در زمینه اقتصاد و چه در زمینه جامعه مورد ارزیابی و بررسی قرار بگیرد. معروف است که کتاب اخیری که نوشته بودند «مجتمعنا» بود که اهمیتش نه تنها کمتر از «فلسفتنا» و «اقتصادنا» نبود که از برخی جهات مهمتر بود و در آن حمله و یورشی که ماموران رژیم صدام کردند از بین رفت. این کتاب، حاوی مفاهیم اجتماعی اسلام بود چیزی که امروزه در فقر آن به سر می‌بریم؛ چیزی که امروز به خاطر نداشتنش یا به خاطر ضعف نگاه‌های اجتماعی برآمده از منطق اجتماعیِ اسلام، آسیبهای فراوانی داریم می‌خوریم چه بسیار از آرائی که الان ارائه می‌شود اما اصلا بی توجه است به سنن اجتماعی و به زیرساختهای اجتماعی و به انعکاسهای اجتماعی و نوع تاثیری که در جامعه می‌تواند ایجاد کند.

ما امروزه نیازمند یک نهضت اساسی برای رفتن به سمت آنچه شهید صدر به دنبالش بود یعنی مجتمعنا هستیم. اگر ایشان اقتصادنا را نمی‌نوشت ما در مرحله صفر بودیم؛ اگر ایشان فلسفتنا را نمی‌نوشت آن تطبیق‌ها را نداشتیم. البته مرحوم شهید مطهری و علامه طباطبایی این کار را کرده بودند اما کشاندن تطبیقی‌تر به عالم محاجه و مواجهه در فلسفتنایک رنگ و لعاب خاصی دارد که نباید از دید مخفی نگاه داشت./

انتهای پیام

حسن صدرایی عارف

ویژه نامه بیت المقدس دوشنبه هر هفته ضمیمه روزنامه قدس منتشر می شود.