توحید فراهانی
علی بن حسین بن علی(علیه‌السلام) چهارمین امام شیعیان در سال ۳۸ هجری قمری در پنجمین روز از ماه شعبان دیده به جهان گشود. نام مادرش شهربانو است و با وجود نام‌های متعددی مانند جهان بانویه و شاه زنان و ام سلمه و غزاله که برای وی ذکر کرده اند؛ ولی در بین شیعیان بیشتر به همان نام شهربانو شهرت دارد و مدت کوتاهی پس از تولد امام زین العابدین(علیه‌السلام) از دنیا رفتند. امام سجاد(علیه‌السلام) دوران کودکی را در مدینه و در کنار پدر و دایه خود سپری کردند و در این مدت، دو سال از حیات و امامت جد بزرگوارشان امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) و ده سال از امامت عمویشان امام حسن مجتبی(علیه‌السلام) و مدت امامت پدر بزرگوارشان امام حسین(علیه‌السلام) را درک کردند. اما پس از واقعه عاشورا و شهادت امام حسین(علیه‌السلام) وظیفه امامت و رهبری جامعه اسلامی بر عهده ایشان قرار گرفت که به دلایل خاص سیاسی و خفقان ناشی از ترس حکومت اموی از تکرار حماسه‌ای چون عاشورا، شرایط به گونه‌ای در جریان بود که حتی ارتباط مستقیم امام با مردم نیز تحت نظر گرفته می‌شد. اما این وضعیت مانع از انجام تعهد امامت برای جامعه اسلامی نشد. امام سجاد(علیه‌السلام) در این دوره با انجام کار فکری و برنامه ریزی فرهنگی و تربیت نیروی انسانی به تبیین تفکر اصیل اسلامی و نشان دادن بدعت‌ها و تحریف‌ها پرداختند و امید به ایجاد حکومت اسلامی را که پس از واقعه عاشورا به یأس تبدیل شده بود، دوباره زنده کردند. امام سجاد(علیه‌السلام) با تشکیل جلسه‌های درس و مباحثه در مسجد پیامبر(صلی الله علیه و آله)، رشته‌های مختلف علوم الهی از قبیل تفسیر، حدیث و فقه را در بین دوستداران دانش و معرفت گسترش دادند و دانش پژوهان را به درک عمیق دین و استنباط احکام ترغیب کردند. کوشش امام زین العابدین(علیه‌السلام) در این عرصه، ثمره‌های معرفتی فراوانی برای جامعه اسلامی به بار آورد و عالمان بسیاری به دست حضرت تربیت شدند که گرد ایشان را می‌گرفتند و مبلغانی علیم برای رساندن پیام رسالت رسول خدا(صلی الله علیه و آله) و میراث علوی به نقاط مختلف بودند.
بهره گیری از دعا و توجه به آثار تربیتی
بهره گیری امام سجاد(علیه‌السلام) از نماز و دعا آثار تربیتی فراوانی داشت و بسیار بر آن تأکید می‌کردند. آن حضرت علاوه بر توجه و حضور قلب فراوان در حین نماز، آداب ظاهری آن را نیز رعایت می‌کردند و همواره خود را به عطرهای خوشبو معطر کرده و هنگام سجده، پیشانی خود را بر تربت امام حسین(علیه‌السلام) می‌نهادند و کودکان را نیز به خواندن نماز امر می‌کردند.
عبادت امام سجاد(علیه‌السلام) در کمال تضرع و خشوع بود و همان طور که خود می‌فرمودند «تا زمانی که نمازگزار در حال عبادت است، در محضر خدا است» و همان طور که دعاهای صحیفه سجادیه بیانگر آن است؛ لحنی آکنده از زاری و مسکینی را در گفت وگوی با معبود به خدمت می‌گرفتند. صحیفه سجادیه را که با اسامی زبور آل محمد(علیهم‌السلام)، انجیل اهل‌بیت، خواهر قرآن و صحیفه کامله (و علت اینکه آن را «صحیفه کامله» نامیده‌اند، این است که در نزد طایفه «زیدیه» از صحیفه نسخه‌ای هست که کامل نیست، بلکه در حدود نصف صحیفه موجود است. به این جهت، به صحیفه موجود در دست‌شیعیان دوازده امامی صحیفه کامله گفته شده است) نیز می‌شناسند، بیانگر روح بلند بندگی و اخلاص در وجود امام سجاد(علیه‌السلام) است. روایت است که امام سجاد(علیه‌السلام) شبی در حجر اسماعیل در کنار خانه کعبه به عبادت مشغول بود و با لحنی آکنده از زاری و تضرع به درگاهش این گونه می‌خواند: خدایا! بنده‌ای کوچک به در خانه‌ات آمده، عبدی مسکین به پیشگاهت آمده، درخواست کننده‌ای به درگاهت آمده و بنده‌ای فقیر به در خانه تو آمده است.
آموزش امید به خدا و بی نیازی
امام سجاد(علیه‌السلام) با این بیان، امید به خدا و بی نیازی از غیر را به مردم آموزش می‌دادند و در سراسر مناجات‌های عارفانه امام سجاد (علیه‌السلام) امید به خدا و بریدن از غیر موج می‌زند. در واقع آن حضرت، این بینش ژرف عرفانی را در قالب دعا و مناجات، به جامعه مسلمین منتقل می‌کند: «خداوندا!... حاجتم را جز تو، جای درخواستی نیست، ...ای نهایت نیازها و آخر درخواست ها، ای کسی که رسیدن به خواسته‌ها نزد اوست وای آنکه حاجت‌های نیازمندان از او قطع نمی‌شود. پروردگارا!... پیش از آنکه کسی دیگر را بخوانم، تو را می‌خوانم و بس. در روا ساختن امید خویش، کسی را شریک تو نمی‌دانم و در دعای خود، کسی را با تو همراه نمی‌دارم و ندای من فقط به درگاه تو بر می‌خیزد.»
امام بزرگوار با رفتار و عمل خود طریقه زیستن در راه کمال را به دیگران آموزش می‌دادند و در کنار اعمال فردی که دارای درونمایه و محتوای اجتماعی و سیاسی و اخلاقی فراوانی بود، در بعد اجتماعی نیز فعال بودند و تلاش می‌کردند روحیه برادری را در بین مردم گسترش دهند.
دستگیری مستمندان
امام سجاد(علیه‌السلام) هرگاه به نیازمندی کمک می‌کرد، می‌فرمود: «مرحبا به کسی که زاد و توشه آخرت مرا حمل می‌کند». در واقع سعادت و زندگی اخروی را در گرو توجه به حال مردم می‌دانست. در روایتی از زُهری یکی از سرشناسان عصر امام سجاد(علیه‌السلام) این ارتباط زندگی دنیوی و اخروی به عیان ذکر شده است که «امام زین العابدین(علیه‌السلام) در شبی کیسه‌ای آرد با خود حمل می‌کرد. گفتم:ای پسر رسول خدا این باری که به دوش گرفته‌ای چیست؟ فرمود: می‌خواهم به سفری بروم و این بار، توشه سفر است. گفتم: غلام من همین جاست. او به جای شما می‌برد، زحمت نکشید. امام فرمود: نه. خودم می‌برم. چند روز از این ماجرا گذشت و امام سجاد(علیه‌السلام) به سفر نرفت. آن حضرت را دیدم و گفتم: به مسافرتی که فرمودی در پیش داری، نرفتی؟ فرمود:ای زُهری منظور از سفر، آن نبود که تو گمان کردی، بلکه منظورم سفر مرگ بود. برای این سفر آماده باش و بدان که آمادگی این سفر این گونه است: از گناه دوری کن و کارهای نیک انجام ده».
رسیدگی به همنوع و توجه به احوال مسلمانان از سفارش‌های دینی و اسلامی است که توجه به سیره رسول خدا(صلی الله علیه و آله) و معصومین(علیهم‌السلام) پر از نمونه هایی است که چشم دل باید به فهمی از آن برسد. امام زین العابدین(علیه‌السلام) در تلاش بودند با فرصت‌های پیش آمده در جامعه خفقان زده آن روز نگذارند سبک زندگی اسلامی از بین برود.
نظر شما