به گزارش قدس آنلاین به نقل از هفته نامه بیت المقدس؛ آنکارا در روزهای اخیر دوباره موضوع ساخت دیوار در مرز ایران و ترکیه را اعلام کردو بر این اساس روند ساخت این دیوار آغاز شد. این خبر در حالی منتشر شد که رجب طیب اردوغان سال گذشته نیز از تصمیم آنکارا برای ساخت دیوار در مرز ترکیه و ایران خبر داده بود.

ایران و ترکیه 500 کیلومتر مرز مشترک دارند. سیاست اعلامی آنکارا در رابطه با ساخت دیوار در این مرز به نگرانی­های امنیتی ترکیه در رابطه با پ.ک.ک برمی­گردد. مقامات آک پارتی اخیراً اعلام کرده‌اند که هدف از ساخت این دیوار جلوگیری از تردد اعضای پ.ک.ک بین دو کشور است. جلوگیری از تردد قاچاقچیان نیز دلیل دیگر این اقدام اعلام شده است.

استان­های آغری،ایگدیر، وان و حاکاری از ترکیه با استان آذربایجان غربی مرز مشترک دارند. ساخت دیوار از استان مرزی آغری در شرق ترکیه در جریان است. پانزده درب در طول این دیوار برای تردد پیش­بینی شده است. اکنون 144 کیلومتر دیوار مرزی بین ایران و ترکیه ساخته می­شود. این پروژه در پنج مرحله انجام می­گیرد. مرحله آغازین این پروژه ماه اکتبر به اتمام می­رسد. ده­ها میلیون لیره برای ساخت این دیوار هزینه صرف خواهد شد؛ بنابراین به نظر می­رسد علاوه بر سیاست اعلامی آنکارا برای جلوگیری از تردد پ.ک.ک، عوامل دیگری نیز در این بین دخیل است.

گرچه ساخت دیوار مرزی بین ایران و ترکیه می­تواند مانع مهمی در مقابل قاچاق سالانه دو میلیارد دلار از ترکیه به ایران باشد؛ اما این موضوع از لحاظ سیاسی و امنیتی می­تواند به ضرر ایران تمام شود. سالانه حدود دو میلیارد دلار قاچاق پوشاک و پارچه از خاک ترکیه به ایران وارد می­شود؛ لذا ساخت این دیوار در نگاه نخست به سود ایران محسوب می­شود؛ اما اگر این موضوع با راه­های کنترلی دیگر رفع گردد، دیگر نمی­توان این قضیه را به عنوان منفعت ایران به شمار آورد.

این نکته نیز موردتوجه است که ساخت دیوار در مرز ایران و ترکیه اولین نمونه از دیوارکشی­ها در مرز کشورها نیست. دستور دونالد ترامپ برای ساخت دیوار مرزی بین آمریکا و مکزیک از جدیدترین نمونه­ها است که دولت واشنگتن هنوز نتوانسته است آن را به سرانجامی برساند. با این حال سنت دیوار کشیدن بین مرزها برخلاف سیر جهانی‌شدن در نظام بین‌الملل است. این موضوع به جدایی کشورهای همسایه از یکدیگر منجر می­شود. گرچه واحدهای سیاسی در حال حاضر در منطقه غرب آسیا با مسائل مختلفی دست و پنجه نرم می­کنند؛ اما تشدید سنت دیوارکشی بین کشورها موجب تضعیف ارتباطات کشورهای همسایه می­شود.

تروریسم اصلی­ترین دلیل این نوع از اقدامات خوانده می­شود؛ با این حال بدون خشکاندن ریشه این مسئله نمی­توان با دیوار کشیدن صورت آن را پاک کرد. ترکیه با مسئله پ.ک.ک از سالیان گذشته درگیر بوده است و هنوز نتوانسته آن را حل‌وفصل کند. ذکر این نکته ضروری است که پیدایش پ.ک.ک و به خشونت کشیده شدن اعضای این گروه نیز معلول علل دیگری است که حکومت مرکزی ترکیه دراین‌باره دخیل است.

کردهای ترکیه با جمعیتی در حدود بیست میلیون نفر بزرگ­ترین اقلیت قومی این کشور محسوب می­شوند؛ اما دولت­های مختلف در جمهوری نوین ترکیه نتوانسته­اند تعامل مناسبی با بزرگ­ترین اقلیت قومی خود داشته باشند. کردها با تأسیس جمهوری ترکیه امیدوار بودند که وضعیت ایشان رو به بهبودی پیش خواهد رفت؛ اما فشارهای دوران امپراتوری عثمانی در زمان جمهوری ترکیه نیز بر آن­ها وارد شده است. ایدئولوژی کمالیسم کردها را به عنوان اقلیت نژادی ترکیه به رسمیت نشناخت و حتی آن­ها با عنوان «ترک­های کوهستانی» مورد خطاب قرار گرفتند.

تأسیس حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) در سال 1978 تحول مهمی در مسئله کردی ترکیه به شمار می­آید. این حزب جنگ چریکی خود را از سال 1984 آغاز کرد. هزینه­های هنگفت دولت ترکیه بالغ بر بودجه هشت ‌میلیاردی سالانه برای مقابله با پ.ک.ک گویای این حقیقت است که دولت مرکزی ترکیه این مسئله را از مهم­ترین مسائل امنیتی خود قلمداد می­کند. بر این اساس متحمل شدن هزینه ده­ها میلیون لیره­ای برای ساخت دیوار مرزی بین ایران و ترکیه نیز برای آنکارا مقرون به‌صرفه محسوب شده است؛ اما آیا با اتمام ساخت این دیوار مسئله پ.ک.ک به‌طور خاص و مسئله کردی در این کشور به‌طور عام حل‌وفصل خواهد شد؟

به نظر می­رسد بررسی سیر تحول مسئله کردی و پ.ک.ک در ترکیه می­تواند به خوبی نشان دهد که آنکارا صرفاً با ساخت این دیوار قادر نخواهد بود که به مشکل امنیتی چند دهه­ای خود خاتمه دهد. یادداشت پیش رو به دنبال بررسی مسئله کردی و پ.ک.ک در کشور ترکیه نیست؛ اما نگارنده بر این باور است که ساخت دیوار در مرز ترکیه و ایران که بر اساس سیاست اعلامی ترکیه اقدامی در جهت مقابله با پ.ک.ک است، برگرفته از مسئله کردی در ترکیه محسوب می­شود. انگاره ترک­ها در این زمینه مقابله با یک مسئله چند دهه­ای است؛ اما ساخت این دیوار از لحاظ سیاسی و امنیتی می­تواند به ضرر جمهوری اسلامی ایران تمام شود.

اشاره اجمالی به ابعاد سلبی ساخت دیوار مرزی بین ایران و ترکیه مشخص می­کند که واحدهای سیاسی در حال جدایی از یکدیگر هستند. گرچه ممکن است این موضوع در عالم نظر به معنای دیگری تأویل شود؛ اما در عالم عمل مشاهده می­شود که آنکارا حصاری در مرز ایران ایجاد می­کند که این موضوع در نظامی که به سمت جهانی‌شدن پیش می­رود، دور از انتظار است. کم­ترین آسیبی که بحث دیوار کشیدن در مرز ایران و ترکیه ایجاد می­کند، ضربه زدن به پرستیژ سیاسی ایران در نظام بین­ الملل است؛ لذا نمی­توان به راحتی این موضوع را موردپذیرش قرار داد.

بعد دیگر این مسئله از حیث امنیتی قابل‌بررسی است. گرچه این دیوار در مرز ایران و ترکیه ساخته می­شود؛ اما باید دانست که ترکیه این پروژه را در خاک خود دنبال می­کند. اگر ساخته‌شدن این دیوار منجر به کنترل بیشتر مرز مشترک از سوی ترکیه شود، این موضوع از لحاظ امنیتی کشورمان را در معرض خطر قرار می­دهد. ترکیه در سیاست اعلامی خود این دیوار را برای مقابله با پ.ک.ک ایجاد می­کند؛ اما اگر ساخته‌شدن دیوار مرزی موجب کنترل اعضای این گروه از سوی ترکیه شود و آنکارا به دنبال سوءاستفاده از این فرصت باشد، امنیت جمهوری اسلامی ایران در خطر قرار می­گیرد. حمایت­های پنهان و آشکار ترکیه از داعش و برخی از تروریست­های منطقه­ای موجب شده است که اعتماد به آنکارا کاسته شود.

جمهوری اسلامی ایران به عنوان همسایه قدرتمند ترکیه توانایی مقابله با هر تهدیدی از سوی ترکیه دارد. آنکارا در سال­های اخیر در مسیر مقابله با محور مقاومت شکست­های سنگینی را متحمل شده است. سیاست­های آک پارتی در قبال ایران طی سال­های اخیر چندان دوستانه نبوده است؛ این در حالی است که جمهوری اسلامی ایران با حفظ احترام متقابل به دنبال افزایش سطح روابط خود با ترکیه است. سیاست رسمی ایران افزایش حجم مبادلات طرفین به30 میلیارد دلار است؛ اما پاره­ای از سیاست­های آک پارتی سدی در این مسیر ایجاد می­کند. اکنون نیز به نظر می­رسد آنکارا نه تنها از ساخت دیوار مرزی ایران و ترکیه منفعت خاصی کسب نخواهد کرد، بلکه به عنوان کشوری شناخته خواهد شد که توانایی مقابله با مسئله پ.ک.ک ندارد./

انتهای پیام

رامین ولی­زاده میدانی

هفته نامه بیت المقدس دوشنبه هر هفته ضمیمه روزنامه قدس منتشر می شود.