قدس آنلاین-- فضای مجازی و رسانه‌های عمومی در کشور ما بیش از ۵۰ میلیون کاربر را درگیر خودش کرده است. حتی بر اساس آمار اعلام شده بیش از ۳۰ میلیون کاربر وجود دارند که با تلفن همراه خود از این ظرفیت نو رسانه‌ای استفاده می‌کنند. اما از آنجایی که تمام اطلاعات، صحیح و کاربردی نیست پس تهدید نیز وجود دارد؛ تهدیدهایی که حجم، اندازه و ابعاد گسترده و عمیقی دارد. یکی از این پدیده‌های نوظهور، تبلیغات مجازی در شبکه‌هایی مانند اینستاگرام و تلگرام است که برای عده‌ای بسیار سودآور و برای بسیاری دیگر تبدیل به کابوس شده است.

* مخاطبانی که جذب سراب می‌شوند

یک جامعه‌شناس با بیان اینکه فضای مجازی ظرفیت‌های تازه‌ای در کشور ایجاد کرده است به خبرنگار ما می‌گوید: در فضایی این چنینی که سبب جلب توجهات اجتماعی می‌شود، شاهد پررنگ شدن بخش بازرگانی هستیم؛ البته ایرادی هم بر این مسئله وارد نیست، چرا که در هر فضایی که ظرفیت حضور وجود داشته باشد، افرادی هستند که فرصت‌ها را پیدا و سعی می‌کنند در آنجا فعالیت اقتصادی داشته باشند.

دکتر داروین صبوری توضیح می‌دهد: بسیاری از این صفحات که در اینستاگرام وجود دارد، در بدو تأسیس و شکل‌گیری خود، ماهیت تبلیغاتی ندارند؛ بلکه تنها ماهیت جذب مخاطب دارند. وی به مطالعات پژوهشی انجام شده اشاره می‌کند و یادآور می‌شود: بر اساس این مطالعات، جذب مخاطب به علت کنجکاوی‌ها و نیازهای اجتماعی شکل می‌گیرد. مدیر بسیاری از این پیج‌ها، در ابتدای کار معمولاً خانم هستند یا وانمود می‌کنند که خانم هستند و با به رخ کشیدن جاذبه‌های جنسی درخواست دوستی می‌فرستند.

این استاد دانشگاه به تحقیقات چند ماه اخیر تعدادی از دانشجویان اشاره کرده می‌گوید: بر اساس همین پژوهش‌ها، جاذبه‌های جنسی در جذب مخاطب‌های اولیه بسیار اثرگذار است. به عنوان مثال اگر پیجی برای مباحث ادبیات، جامعه شناسی یا فلسفی داشته باشید آن قدر فالوور نخواهید داشت، چرا که به احتمال زیاد افرادی هم که آنجا حضور دارند، به شدت دنبال مواردی غیر از موارد علمی هستند. پربازدیدترین صفحات در ایران، بعد از هنرمندان که آن هم خانم‌ها در اولویت هستند، پیچ‌هایی هستند که بر پایه نیازهای جنسی یا وعده‌ها و گفتمان‌هایی بر همین اساس شکل گرفته‌اند.

* کلاهبرداری در فضای مجازی

اصولاً هر گونه رد و بدل کردن اطلاعات و کالا باید تحت نظارت پلیس اینترنت باشد، اما در ایران متأسفانه این طور نیست. به همین دلیل است که کلاهبرداری در این فضا بسیار زیاد است. صبوری ادامه می‌دهد: این صفحات پس از مدتی و جذب تعداد خاصی مخاطب به فروش می‌رسند. آن‌ها با یک فریب شکل می‌گیرند، فریبی که جذب اجتماعی به همراه دارد. اما وقتی به نقطه اوج می‌رسند از کارکرد اصلی و پیشنهادی اول خارج می‌شوند و شروع به تبلیغ می‌کنند. به عبارتی کلاهبرداری مجازی انجام می‌شود. گاهی تبلیغات همیشگی است و گاهی در خلال مراحل فرعی کار است؛ مشابه فضایی که در کانال‌های تلگرامی تبلیغاتی نیز دیده می‌شود. این کانال‌ها به سمت انتشار فیلم‌های پورنو و تصاویر مستجهن رفته در خلال آن تبلیغ می‌کنند. وقتی این کانال‌ها مخاطب‌شناسی می‌شوند، دیده می‌شود که به شدت ترس از ریزش مخاطب خود دارند. معمولاً مدیر کانال در تلگرام یا اینستاگرام مرتب قول می‌دهد که این تبلیغ را تحمل کنید تا مجدد در شب فیلم‌ها، عکس‌ها و متن‌های خاص به اشتراک گذاشته شود.

این جامعه شناس با توضیح اینکه تجربه مظاهر مدرنیسم برای ما هزینه‌بر شده است، می‌گوید: در این راه کنجکاوی‌هایی هم داریم و دام‌هایی سر راهمان وجود دارد که معمولاً در آن گرفتار می‌شویم. ابتدا این کانال‌ها و پیج‌ها به هیچ عنوان ماهیت اقتصادی و تبلیغاتی ندارند و محل رد و بدل کردن کالا و خدمات نیستند، اما در خلال آن اقدامات بازرگانی صورت می‌گیرد.

* نظارتی بر تبلیغات مجازی نیست

این پژوهشگر اجتماعی به نبود نظارت و کمرنگ بودن نقش شورای عالی فضای مجازی اشاره کرده توضیح می‌دهد: در تمام جهان فعالیت‌های اقتصادی که توسط مدیا انجام می‌شود باید دارای مجوز باشد. اصولاً هر گونه رد و بدل کردن اطلاعات و کالا باید تحت نظارت پلیس اینترنت باشد، اما در ایران متأسفانه این طور نیست. به همین دلیل است که کلاهبرداری در این فضا بسیار زیاد است.

این استاد دانشگاه از تحقیقات چند ماه قبل یکی از دانشجویان رشته جامعه‌شناسی خود به عنوان نمونه یاد کرده می‌گوید: یکی از دانشجویان خودم، در مورد خرافات و فضای مجازی کار می‌کرد. به همین منظور در اینستاگرام صفحه‌ای برای فال گرفتن ایجاد کرد. شاید باورش اندکی دشوار باشد که در یک ماه اول، گردش مالی حساب ایشان به بالای ۱۵ میلیون تومان رسید. افراد بسیاری وجه را به شماره حسابی که در صفحه اعلام شده بود، واریز کردند و درخواست فال‌های متعدد داشتند! حال شما تصور کنید در چنین جهل عمومی و بی‌نظارتی، چه کارهایی ممکن است اتفاق بیفتد. نکته مهم در این زمینه آگاهی مخاطبان است. آگاهی نسبت به اینکه بالای ۸۰ درصد این صفحات کالای مطلوب را به دست شما نخواهند رساند یا اصلاً آن خدمات ارائه نخواهد شد و یا حتی هنگام ارائه، کیفیت ندارد.

صبوری در پایان تأکید می‌کند: به دلیل نبود نظارت بر این شبکه‌ها پیگیری چنین کلاهبرداری‌هایی بسیار سخت است. مالباختگان از پیگیری ناامید هستند و ناآگاهی سبب می‌شود افراد مورد سوء استفاده قرار بگیرند. الگوهای مصرف و نحوه درست مصرف کردن را آموزش نداده‌ایم و ندیده‌ایم. به همین دلیل کنشگران در این جامعه به شدت ضرر خواهند کرد، مگر اینکه هشیار باشند و فریب این فضای هزار رنگ را نخورند.