قدس آنلاین- در این هفته شاهد خروج هزاران کرد از کرکوک عراق به دلیل پیشروی‌های ارتش بودیم. صحنه‌ها تداعی‌کننده خاطره لشکرکشی‌های صدام حسین علیه کردها بود. دقیقاً بعد از اینکه اکثریت قریب به اتفاق کردها به همه پرسی استقلال کردستان آری گفتند، پرنده اقبال کردها از بام این شهر پر کشید.
من  بعد از سرنگونی صدام در سال ۲۰۰۳ در استان کرکوک، شاهد کشمکش‌ها برای در دست گرفتن کنترل این استان محاصره شده بودم. کرکوک موطن جوامع مختلف از اعراب، کردها، ترک‌ها و مسیحیان، دارای منابع نفت و نیز گذشته‌ای پرحادثه است که در آن حزب بعث درصدد بود تا با اخراج کردها و ترک‌ها، و وارد کردن اعراب ازسمت جنوب، اکثریت جمعیتی را نصیب اعراب کند.
عزم کردها برترمیم خسارات ناشی از ۳۵ سال پاکسازی قومیتی است؛ از طریق ترغیب کردهای اخراج شده به بازگشت به کرکوک و درعین حال وادار کردن اعراب «جدید» به خروج از این محل... آن‌ها در تلاشند تا مرزهای پیش از پیمان ۱۹۷۶ الجزایر را به این استان برگردانند. هدف از تمام این‌ها ایجاد اکثریت جمعیتی کرد در کرکوک بود تا آنها بتوانند این استان و منابع نفتی‌اش را به کردستان ملحق کنند. اما الحاق کرکوک به کردستان عراق  ایده‌ای بود که توسط اعراب و ترک‌ها رد شد.

من در حکومت ائتلاف موقت عراق مشغول فعالیت بودم که یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های آن، مدیریت نزاع بین جناح‌های رقیب منطقه بود. در دسامبر ۲۰۰۳ تظاهراتی برگزار شد که آن را به عنوان جشنی برای دستگیری صدام قلمداد کردند. پرچم‌های کردستان در کنار پرچم‌های آمریکا همه جا وجود داشت. نوشته‌هایی بود که تاکید می‌کرد کرکوک باید به کردستان پیوسته و کردهای اخراج شده توسط رژیم سابق بازگردند.
رهبران اقوام ترک و عرب مجبور به واکنش بودند. چندروز بعد، تجمعی در یکی از میدان‌های کرکوک شکل گرفت. پرچم‌های عراق بسیاری با نقش الله اکبر به چشم می‌خورد. پرچم‌های آبی ترک‌ها هم دیده می‌شد. نوشته‌ها همراه با شعار «یک کشور، یک ملت، نه به اتحاد نژادی» تاکید داشت که عرب‌ها و ترک‌ها یکی هستند. برخی از پیشگامان تجمع به سمت دفتر احزاب سیاسی کرد هجوم بردند. غائله به شلیک گلوله وکشته شدن ۴ نفر منجر شد.
ما برای ماه‌ها به بغداد اصرار می‌کردیم که در کرکوک وضعیت فوق‌العاده اعمال کند. استدلال ما این بود که «مسئله کرکوک» می‌تواند مذاکرات ملی درباره قانون اساسی جدید عراق را تحت الشعاع قرار دهد. در کرکوک نزاع یک خطر بالقوه بود که نگران بودیم به نقاط دیگر کشور هم کشیده شده و بازیگران خارجی را برای دخالت تهییج کند.

ما براین باور بودیم که وضعیت ویژه به نفع مردم این منطقه بوده و کرکوک را از حالت بازیچه بین بغداد و کردستان خارج خواهد نمود. اما علی‌رغم استدلال‌های ما، ائتلاف موقت چنین اقدامی نکرد.
در طول سال‌های مداخله، کردها کنترل زیادی روی این منطقه داشتند. کرکوک به مقر اتحادیه میهنی کردستان تبدیل شد که فرماندار را انتخاب کرد.
زمانی که نیروهای امنیتی عراق در مواجهه با داعش از کرکوک گریختند، این کردها بودند که با حمایت ائتلاف تحت رهبری آمریکا با داعش مبارزه کرده و آنها را از کرکوک بیرون راندند.
مسعود بارزانی، رئیس اقلیم کردستان بر این باور بود که کردها در قوی‌ترین شرایط به‌سر می‌برند و اکنون قلمرو وسلاح دارند. در نتیجه بنا داشت با برگزاری همه‌پرسی درباره استقلال کامل مناطق کردنشین از جمله کرکوک، به پیشروی خود ادامه دهد. او معتقد بود کردها با همه‌پرسی می‌توانند با دست پر بر سر میز مذاکره با بغداد درباره موضوع استقلال حاضر شوند و در نتیجه اعتراضات بغداد، ترکیه، ایران، آمریکا و سازمان ملل را نادیده گرفت و همه پرسی برگزار شد.
 بارزانی درصدد بود تا با اهرم رفراندوم کردها را زیر یک بیرق جمع کرده و توجهات را از بحران مالی کردستان، اتهام فساد و انتقادات از حضور او در جایگاه فراقانونی‌اش، یعنی ریاست اقلیم منحرف نماید.
اما این زیاده‌خواهی او با پاسخ محکمی از سوی حیدر العبادی، نخست‌وزیر عراق مواجه شد.
امروز بیشتر از هر زمان دیگری نیاز به مذاکره بر سر مناطق مورد اختلاف احساس می‌شود. امروز زمان بازبینی ایده وضعیت ویژه، همراه با توزیع قدرت بین جوامع مختلف برای کرکوک است. آینده کرکوک نه با اعمال زور، بلکه باید با دیپلماسی تعیین شود.

* ویژه نامه روایت امروز روزنامه قدس