قدس آنلاین-براساس اخبار موجود، در روزهای اخیر بار دیگر طرح جمع‌آوری متکدیان در سراسر کشور کلید خورده است. این درحالی است که پیشینه چنین برنامه هایی به بیش از چند دهه می‌رسد؛ با این تفاوت که با گذشت سال‌ها شاهد تحولات چشمگیری در این مقوله هستیم که می‌توان به رشد جمعیت متکدیان، کاهش سن این افراد و البته افزایش جمعیت زنان متکدی اشاره کرد.

*همه دلایل پدیده تکدی‌گری

بنا بر اظهارات مسئولان، هم اکنون تنها در پایتخت  ۱۲ هزارنفر به تکدی‌گری مشغولند. علت اصلی بروز این آسیب چیست و مسائل اقتصادی تا چه حد اثرگذارند؟

حجت‌الاسلام علی نعمتی، پژوهشگر حوزه اقتصاد اسلامی می‌گوید: به طور کلی وقتی اوضاع اقتصادی مطلوب نباشد و در دوره رکود اقتصادی به سربریم، مشاغل بتدریج حذف شده و مراکز صنعتی با حداقل ظرفیت‌های خود فعالیت می‌کنند. از همین رو، بسیاری از مشاغل رده پایین که اغلب نیروهای کار ساده انجام می‌دهند، تعطیل می‌شود. از همین رو گریزی از بروز پدیده تکدی گری نیست، مگر آنکه  وضعیت اشتغال رونق بگیرد، زیرا رابطه مستقیمی میان بیکاری و تکدی‌گری مشهود است.

این دکترای اقتصاد می‌افزاید: هرگاه طبقه‌ای توان کافی برای تأمین معیشت خود از طریق مشاغل رسمی و درآمدهای پایدار نداشته باشد، برای جبران این کاستی و کاهش فشار هزینه‌های زندگی به مشاغل غیررسمی و کاذب رو خواهد آورد.

روح‌الله بابایی صالح، عضو هیئت رئیسه کمیسیون اجتماعی مجلس نیز اظهار می‌کند: گرچه مسائل اقتصادی می‌تواند یکی از عوامل گرایش به تکدی گری باشد، اما بنابر اطلاعاتی که از چندین نوبت اجرای طرح‌های جمع‌آوری متکدیان در کشور به دست آمده، زوایای بیشتری از این پدیده مشخص شده است، چنان که  بسیاری از این افراد را اتباع خارجی تشکیل داده‌اند.

این نماینده خانه ملت می‌افزاید: هم اکنون از مسائل قابل تأمل در حوزه تکدی گری فعالیت چشمگیر باندهای خارجی است بدین ترتیب به شیوه‌ای دیگر سرمایه‌ها و درآمدهای کشور ما را تصاحب می‌کنند. البته باندهای مافیایی داخلی نیز با استفاده از اطفالِ گروه‌های آسیب دیده با شگردهایی خاص در این مقوله فعالیت دارند؛ چنان که به طور گروهی این افراد را در شهرها توزیع کرده و سپس در قبال  وعده‌ای غذای مختصر یا محل سکونتی محقر از این افراد بهره کشی می‌کنند و درآمد هنگفتی از این طریق به جیب مافیا می‌رود.

دکتر داروین صبوری، جامعه شناس نیز با اشاره به اینکه تکدی‌گری آشکارترین و عریان‌ترین صورت نمایش فقر افراد است، می‌گوید: با وجود زوایای متعدد دراین پدیده معتقدم ازعلت‌های بروز این مقوله سیاست‌های اجتماعی است، چنان که  از زمانی که قرار شد به طور مدون به جنگ «فقر آشکار» برویم، حدود ۱۸ سال می‌گذرد، درحالی که  در این امر توفیقی نداشته‌ایم که این موضوع  نتیجه نگرش متولیان امر به پدیده تکدی‌گری  است، زیرا در بیشتر موارد در مواجهه با پدیده‌ها و آسیب‌های اجتماعی سعی شده است صورت مسئله حذف شود. در واقع همواره  این تصور وجود داشته که اگر متکدیان را از جامعه جمع کنیم بر این قضیه می‌توان غلبه کرد. همچنین با گذشت زمان آشکار شد بار دیگر تصمیم سازان سیاست نادرست دیگری را پیش گرفته‌اند، چنان که بارها تأکید شده است: «این افراد نیازمند واقعی نیستند»، «متکدیان درآمد میلیاردی دارند.» و «این‌ها اتباع بیگانه هستند» این مسائل نه تنها درکاهش متکدیان اثرگذار نبود که در جامعه پیامدهای اجتماعی ناخوشایندی داشت، زیرا امروزه دیگر اغلب شهروند ایرانی با دیدن  کنش فقر، کنش فقر به ذهنشان  متبادر نمی‌شود، بلکه کنش ثروت را می‌بینند. در واقع شهروندانی که باید به عنوان افرادی مسئول و وجدان مدار که بنابر خصیصه انسانی به مساعدت به همنوعش اهمیت دهد مطرح شوند، حال به «انسداد نیکی» رسیده‌اند.

*توانمندسازی بدون زیرساخت

 گرچه نمی‌توان منکر فعالیت گروه‌های مافیایی در پدیده تکدی‌گری شد، اما چرا تا امروز برنامه‌های ساماندهی و توانمندسازی متکدیان ثمره‌ای نداشته است؟

روح الله بابایی صالح، نماینده مجلس می‌گوید: هیچ اراده‌ای برای ساماندهی متکدیان وجود ندارد، چنان که دستگاه هایی که متولی این موضوع هستند باید با قدرت بیشتر به این مقوله توجه کنند، اما در عمل شاهد چنین مسئله‌ای نیستیم. به گونه‌ای که اغلب به طور مقطعی برنامه‌ای را به اجرا درمی آورند و بعد  افراد متکدی جمع‌آوری شده را رها  می‌کنند. از همین رو نمی‌توان انتظار نتیجه دلخواهی داشت.

دکتر نعمتی، پژوهشگر اقتصاد اسلامی هم اظهار می‌کند: گرچه انتظار می‌رود چنین برنامه هایی مؤثر باشد، اما بنابر تجربه ثابت شده اجرای این گونه برنامه‌ها همواره با موفقیت توأم نبوده، زیرا این سیاست‌ها نیز آفات و آسیب‌هایی را به همراه خواهد داشت. از دلایل این مسئله می‌توان بی توجهی به ساختارهای فرهنگی و اجتماعی گروه‌های هدف را مثال آورد. چنان که  پیش از این شاهدیم حتی برخی نهادها برای کاهش آسیب‌های اجتماعی و بنابر نیت خیرخواهی به دنبال توانمندسازی اقشارکم برخوردار همانند بانوان سرپرست خانوار روستایی بوده و به آموزش هایی برای مشاغل زود بازده پرداختند که ثمره آن نیز درآمد اندک این بانوان بود. حال آنکه همین مقوله به  تغییرات جدی در الگوهای فرهنگی، اجتماعی و خانوادگی این افراد منجر شده که این قضیه چالش هایی در جوامع کم برخوردار ایجاد کرده است.

*فقر، فقیر می‌زاید

دکتر صبوری، پژوهشگر اجتماعی نیز می‌گوید: این تصور که دولت‌ها درپی ریشه کنی فقر از جامعه هستند چندان درست به نظر نمی‌رسد. چنان که پس از جنگ و از زمان  دولت سازندگی جامعه ما وارد تم اقتصادی شده است؛ بنابراین، نهادهای حمایتی که قرار بود در قالب برنامه هایی به توسعه متوازن کمک کنند، به سمتی رفتند که پیوسته همیاری دولت از اقشارکم برخوردار کمتر شد، حال آنکه مطابق آموزه‌های جامعه شناسی، دولت‌ها دو دست دارند، یک دست راست که برای قانونگذاری و اجرای نظم بوده و دست چپ که به منظور حمایت از مردم است، در حالی که که دولت‌ها در کشور ما همه راست دست هستند. به تعبیر دیگر، دست راست آن‌ها که مجری نظم و قانونگذار است بسیار قوی‌تر بوده و از دست حمایتگر خود کمتر استفاده می‌کنند.

وی می‌افزاید: از مسائل قابل تأمل در دهه‌های اخیر کالایی شدن امور بخصوص آموزش در کشور است. در واقع دولت‌ها خود خواسته از بار مسئولیت آموزش رایگان که در قانون اساسی نیز مورد تأکید بوده شانه خالی می‌کنند؛ حال آنکه تنها روزنه رشد و بی نیازی اقشار کم برخوردار آموزش است. همچنین در مقوله تحرک اجتماعی «آموزش» از اهرم‌های پرتاب افراد به طبقات بالاتر محسوب می‌شود. بدین ترتیب با کالایی شدن آموزش، درجامعه ما ثروت به علاوه علم یا شبه علم   شده که هرکس متمول است قادر خواهد بود به جایگاه‌های تحصیلی بالاتر دست پیدا کند. ادامه این وضعیت سبب بروز «فرهنگ فقر» می‌شود، به گونه‌ای که فقر درطبقات فرودست مکرر بازتولید شده و به نسل‌های بعدی می‌رسد.

این استاد دانشگاه  تأکید می‌کند: تا زمانی که به مفهوم توسعه به معنای واقعی توجه نشود و برنامه‌های چند ساله ما مسکوت بماند و به این باور نرسیم که  نیروی انسانی قرار است جامعه ما را بسازد، همچنان شرایط مطلوبی را تجربه نخواهیم کرد. این درحالی است که بنا بر پژوهش‌های انجام شده در ماه‌های اخیر به دنبال برخی مسائل همانند نوسان‌های ارز؛ سفره ایرانی‌ها ۴۰ درصد کوچک‌تر شده است. به هر حال باید توجه داشت، گرچه متکدیان فقر خود را آشکار می‌کنند، اما  قضیه جدی تری نیز وجود دارد که همان گسترش  «فقر پنهان» درجامعه است که آسیب‌های عمیق تری را به دنبال دارد.