قدس آنلاین-شاید تا اوت ۲۰۱۳ که تلگرام با تلاش "پاول دورف" و "نیکلای دورف" دو برادر روسی روند رو به رشد خود را شروع نکرده بود خیلی ها در ایران و بسیاری دیگر از کشورها حتی نام آن را نشنیده بودند. حالا آنطور که آمارها می گوید این پیام رسان خارجی از بین ۲۲ پیام رسان محبوب دنیا با ۱۰۰ میلیون کاربر فعال در رتبه ۲۰ام قرار دارد و پس از ایران بیشترین ورودی به ترتیب متعلق به کشورهای روسیه با ۹.۵ درصد، ایتالیا ۶ درصد، آمریکا ۴.۶ درصد و آلمان ۴.۵ درصد است.
این در حالی است که آمارها از محبوبیت نداشتن تلگرام بین کاربران فضای مجازی در خارج از ایران حکایت دارد.
چرا تلگرام نه؟
تلگرام را قلب تروریست جهان می دانند. بهترین دلیل آن را می توان فرصتی که گروه تروریستی داعش برای افزایش عملیات های تروریستی در قلب اروپا از آن استفاده کرد. اقدامات خرابکارانه تروریست ها تا آنجا پیشرفت که فرانسه پس از عملیات انتحاری متعدد در خاک این کشور تصمیم گرفت قابلیت رمزگذاری نرم افزارهای پیام رسان موبایلی را محدود کند.
روسیه خاستگاه تلگرام نیز بارها مورد هدف تروریست‌ها قرار گرفت و همین کافی بود تا مسئولان این کشور از پاول دوروف بخواهند تا اطلاعات کاربران را در اختیار آن ها قرار دهد تا بتوانند کانال‌های مروج آشوبگری را شناسایی کنند که دوروف نیز در این زمینه همکاری نکرد و در نهایت روسیه با رای دادگاه این پیام رسان بومی را مسدود کرد. همچنین پاکستان، چین، اندونزی، انگلیس و ... به طور صریح تلگرام را خطرناک خواندند.
دولت‌های دیگر همچون چین نیز زمانی که امنیت خود را در خطر یافتند بلافاصله دسترسی کاربران را به این پیام رسان مسدود کردند.
صرفنظر از چرایی مقبولیت تلگرام در ایران و چند کشور محدود دیگر پرسشی که باید در پی آن بود این است که پیروی از سیاست های پشت پرده برنامه نویسان تلگرام تا چه زمان باید ادامه پیدا کند و آیا نباید در پی راهی بود که با تقویت زیر ساخت های فناوری ارتباطی ضمن حفظ هویت ملی، اطلاعات کاربران را از دسترس بیگانگان مصون داشت.
با حضور پیام‌رسان‌ها در فضای مجازی نسل جدیدی از ارتباطات شکل گرفت. پیام‌رسان‌هایی که علاوه بر نمونه‌های خارجی که انحصار بازار کشور را در دست دارند، بومی و ایرانی آن هم به بازار آمده و به تعبیر علاءالدین بروجردی، رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس منتظر مهاجرتی مقدس هستیم؛ مهاجرتی مقدس از خانه بیگانه به خانه خودی.
فیلتر خیر، خارج شدن از انحصار تلگرام آری
در هفته‌های اخیر صحبت‌ها و اظهارنظرهای ضد و نقیضی برای حذف تلگرام و جایگزینی آن با پیام‌رسان‌های داخلی مطرح شد. سخنانی که وزیر ارتباطات، آن‌ها را تکذیب کرد و سید ابوالحسن فیروزآبادی، دبیر شورای عالی فضای مجازی از حقایقی دیگر درباره این پیام‌رسان خارجی پرده برداشت و اعلام کرد: اکنون وضعیت پیام‌رسان در کشور کاملاً انحصاری است و پیام‌رسان مورد استفاده بیشترین سرویس‌دهی را دارد. در نتیجه برای اینکه بتوانیم خدمات جدی را روی این پلتفرم‌ها قرار دهیم، باید پلتفرم پایدار و در چارچوب قوانین سرزمین ایران قابل‌اتکا باشد.
در حالی خروج از انحصار پیام‌رسان‌ها دستور رئیس‌جمهور و تصمیم دولت اعلام شد که شبهاتی درباره عدم امنیت اطلاعات اشخاص و حفظ حریم خصوصی در شبکه‌های پیام‌رسان داخلی نیز سدی بزرگ برای این کوچ به نظر می‌رسید. توطئه‌ای که با تدبیر رهبری و اعلام حرام بودن سرکشی به اطلاعات مردم در پیام‌رسان‌های داخلی به سرعت خنثی شد.
حالا به نظر می‌رسد رقابت وارد مرحله جدیدی شده و صحبت بر سر انتخاب پیام‌رسان داخلی یا خارجی و ارائه خدمات برتر توسط آن‌ها برای جذب بیشتر مخاطب است.
پیام‌رسان‌های داخلی می‌توانند رقیب خارجی‌ها باشند
یکی از این پیام‌رسان‌ها که حدود سه سال سابقه و بیش از یک میلیون کاربر دارد «بله» است. مصطفی رادمرد، از بنیانگذاران این پیام‌رسان به خبرنگار ما می‌گوید: ویژگی اصلی پیام‌رسان «بله» تسهیل انتقال پول است. در این نرم‌افزار همانند ارسال یک تصویر یا متن می‌توانید پول بفرستید. کاربر از طریق «بله» می‌تواند فعالیت‌های مالی دیگری چون استعلام موجودی، پرداخت قبوض، عوارض خروج از کشور و... را نیز انجام دهد.
وی در معرفی ساختار این پیام‌رسان بیان می‌کند: سرمایه‌گذاری این استارتاپ توسط هلدینگ سداد و با حمایت بانک ملی انجام گرفته است. همراهی این مجموعه‌های اقتصادی با پیام‌رسان «بله» توان سخت‌افزاری و نرم‌افزاری را بشدت توسعه داده است. همچنین به پشتوانه زیرساخت فنی و سخت‌افزاری این مجموعه‌ها «بله» در حال حاضر امکان پذیرش حداقل ۱۰ میلیون کاربر را دارد.
این کارآفرین فناور درباره رقابت با پیام‌رسان‌های خارجی می‌گوید: استارتاپ بله از حدود سه سال پیش در حالی شروع به فعالیت کرد که پیام‌رسان‌های داخلی و خارجی رقیب حضور داشتند. در این پیام‌رسان تلاش کردیم مزیت‌های رقابتی و متمایزی را ارائه کنیم که حتی با وجود رقبای بزرگ، سهمی از بازار به دست بیاوریم. با این تلاش‌ها در سال گذشته بدون اینکه انحصار تبلیغاتی بعضی رقبا را داشته باشیم، به بیش از یک میلیون کاربر و ۴ میلیون تراکنش مالی رسیدیم.
وی درباره نقش و مداخله دولت در حمایت از پیام‌رسان‌های داخلی نیز می‌گوید: نه تنها راه‌حل حمایت از پیام‌رسان‌های بومی را فیلتر رقیب خارجی نمی‌دانیم، بلکه نگران شکل‌گیری رانت و انحصارهای ضدرقابتی هستیم. وقتی دولت تسهیلات و کمک‌های مالی حمایتی را تعریف می‌کند، جریان‌هایی برای کسب رانت شکل می‌گیرد و شاهد ظهور پیام‌رسان‌های خلق‌الساعه هستیم. این وضعیت موجب ورود بی‌حساب و کتاب نهادهای فرهنگی و انقلابی نیز شده است که فضای سالم رقابتی را بر هم زده‌اند.
رادمرد توضیح می‌دهد: مداخله سالم، راه‌اندازی زیرساخت‌های دولت‌الکترونیک و تسهیل ارائه خدمات دولتی مانند پلیس+۱۰، خدمات شهرداری، اپراتورها، سازمان‌ها و بانک‌ها در بستر پیام‌رسان‌ها است. پیام‌رسان‌های بومی اگر مزیت‌های رقابتی فنی را با مزایایی مانند سهولت پیگیری امور مالی-اداری همراه کنند، بدون فیلترینگ هم می‌توانند در رقابت با رقبای خارجی پیشتاز شوند. این درحالی است که با وجود اقبال و ابراز تمایل حاکمیت، پیام‌رسان‌ها بندرت توانسته‌اند از نهادهای خدماتی دولت و انتظامی سرویسی برای ارائه در بستر پیام‌رسانی بگیرند.
چتر حمایتی دولت بر سر بخش خصوصی نیست
در حالی که انتظار می رود پیام رسان های داخلی برای رقابت با رقبای خارجی نیاز به حمایت جدی دولت دارند اما آنگونه که مسئولان پیام رسان ها می گویند این حمایت چندان هم جدی نیست چنانکه یکی از مدیران پیام‌رسان های داخلی می گوید سودی که برای بازپرداخت در نظر گرفته شده بسیار بالاست؛ رقم پنج میلیارد تومانی که به عنوان تسهیلات در اختیار ما قرار گرفته به سرعت صرف تأمین تجهیزات مورد نیاز می‌شود و تنها چیزی که برای ما می‌ماند بازپرداخت ۶ میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومانی است.
یکی دیگر از پیام‌رسان‌ها که این روزها نام آن زیاد شنیده می‌شود، «ایتا» است. نرم‌افزاری با حدود ۷۰۰هزار کاربر که به گفته مدیرعامل آن با توجه به ظرفیت کنونی و امکانات سخت‌افزاری موجود تا ۳ میلیون کاربر را جوابگو است.
مدیرعامل این پیام‌رسان به خبرنگار ما می‌گوید: «ایتا» پیام‌رسانی است که تحت حمایت دولت نیست. به همین دلیل به عنوان بخش خصوصی مجبور هستیم نسبت به توان و استقبالی که از پیام‌رسان می‌شود، جلو رفته و کار را گسترش دهیم.
محسن غفاری، با اشاره به حمایت‌های دولت، اضافه می‌کند: این حمایت‌ها تنها وام نیست. پهنای باند و زیر ساخت رایگان غیر از خود سرور در اختیار تمام پیام‌رسان‌ها مانند ایتا قرار نگرفته است. زیرساختی که برای بیشتر پیام‌رسان‌ها رایگان است، اما از آنجایی که بخش خصوصی شامل حمایت دولت نمی‌شود، باید برای خرید آن سالی ۲ میلیارد تومان هزینه کنند، که رقمی زیاد است و کار را بسیار سخت می‌کند.
ما می‌توانیم...
بر اساس آمارهای مرکز رسانه‌های دیجیتال وزارت ارشاد نیمی از مردم کشور عضو پیام‌رسان‌ها هستند. اعضایی عمدتاً جوان که بین ۱۸ تا ۳۵ سال سن دارند. به گفته همین آمار فضای کشور به لحاظ شمار مخاطبان در قبضه تلگرام است و شبکه‌های پیام‌رسان بومی مخاطبانی کمتر از چند هزار نفر دارند.
یکی از اعضای کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه تقویت پیام‌رسان‌های داخلی می‌تواند مشکلات و موضوعاتی را که سایر پیام‌رسان‌ها به وجود آورده‌اند، کنترل کند به خبرنگار ما می‌گوید: پیام‌رسان‌های داخلی مجموعه‌هایی نوپا هستند که توسط افرادی جوان، بانشاط و دارای استعداد زیاد در کشور پایه‌ریزی شده‌اند. باید ایمان داشته باشیم که ما می‌توانیم. باور داشته باشیم که جوان ایرانی، دانشمند و برنامه‌ریز است.
محمد اسماعیل سعیدی اضافه می‌کند: باید مشخص کنیم در خصوص استفاده از پیام‌رسان‌های داخلی چه هدفی را در کشور دنبال می‌کنیم؛ اهدافی که امنیت روانی و اخلاقی جامعه را تضمین کرده و مانع از هم گسیختگی نظامات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی است. به همین منظور نیاز است از این بستر حمایت‌های ویژه‌ای از نظر مالی، امکانات، تجهیزات و زیرساخت‌ها داشته باشیم. این حمایت‌ها باید شعاری نبوده و در عمل نیز نمود داشته باشد. علاوه بر آن باید تلاش شود که موانع پیش روی آن‌ها نیز برداشته شود.
وی در پایان با انتقاد از وعده وام ۵ میلیارد تومانی به صاحبان این پیام‌رسان‌ها می‌گوید: این پیام‌رسان‌ها نیاز به حمایت‌های مالی، امکانات، تجهیزات و زیرساخت‌ها بسیار دارند. البته وام کارگشاست، اما بهتر این است که تنفس بیشتری داشته باشد تا بتوانند با قدرت بیشتری کار کنند. این مبلغ وام در برابر خسارت‌هایی که از نبود این پیام‌رسان‌ها می‌بینیم، عدد قابل توجهی نیست.
موارد قضایی پیام‌رسان‌ها شفاف‌سازی شود
این روزها بیان دیدگاه مسئولان بویژه ضرورت خارج شدن از انحصار تلگرام در کشور، سبب رونق گرفتن بازار رقابت پیام‌رسان‌های داخلی شده است.
پیام‌رسان‌های بومی هر کدام تلاش می‌کنند میزبان کوچ بزرگ ایرانیان از تلگرام باشند، اما با نگاهی به آمار مشترکان این پیام‌رسان‌ها این طور به نظر می‌رسد هنوز تا فراگیر شدن فاصله دارند.
علی اصلان شهلا، کارشناس فضای مجازی با بیان اینکه برای فراگیر شدن پیام‌رسان‌های داخلی باید سایه تهدید فیلتر پیام‌رسان خارجی برداشته شود، تصریح می‌کند: باید اعتماد کاربران جلب شود و آن‌ها به این باور برسند که پیام‌ها خوانده نمی‌شود و امنیت وجود دارد. باید به صورت شفاف موارد قضایی این پیام‌رسان‌ها اعلام شود. چند روز پیش سخنگوی قوه قضائیه از دستورعملی برای پیام‌رسان‌ها خبر داد، اما پرسش اینجاست که چرا این دستورعمل‌ها منتشر نشده و شفاف اعلام نمی‌شود تا مردم بدانند میزان ورود دستگاه‌های امنیتی به پیام‌رسان‌ها چگونه و چقدر است.
شهلا می‌گوید: البته تمام دغدغه‌ها ورود دولت و حکومت به پیام‌رسان‌ها نیست. چند روز اخیر دسترسی به شماره تلفن ادمین کانال‌های برخی از این پیام‌رسان‌ها سبب دغدغه بسیاری افراد جامعه شد، اما هنوز معلوم نیست چرا هیچ فردی در این رابطه محاکمه نمی‌شود یا اگر مجدد مشابه این اتفاق افتاد چه اقدامی از سوی نهادهای قضایی صورت می‌گیرد.
سخن آخر
به نظر می رسد حالا که قرار است سایه تهدید فیلتر پیام‌رسان خارجی با حمایت از پیام رسان های داخلی برداشته شود پیش از همه دولت و سازمان های دولتی برای اثبات حسن نیت خود در این منظور پیشگام شوند چنانکه در نشست دیروز هیئت وزیران پپشنهاد شد که دولت حضور در پیام رسان های داخلی را از خودش آغاز کند و اعضای دولت که در پیام رسان های خارجی فعال هستند به پیام رسان های داخلی منتقل شوند.
نظر شما