قدس آنلاین-شاید امروز دیگر حتی خوشبین‌ترین کارشناسان کشور نیز بر تحقق بحران پیری جمعیت ایران در دو تا سه دهه آتی صحه می‌گذارند. به‌واقع کمتر کسی را می‌توان یافت که هم بتواند گزارش‌های مرکز آمار و هم سازمان ثبت احوال کشور را در کنار گزارش‌های جمعیتی نهادهای بین‌المللی پیرامون روند تند کاهش زادآوری با تردید مواجه سازد.

اما آنچه که پیری جمعیت را به بحران تبدیل می‌کند، صِرف پدیده‌ کم‌شدن جمعیت و تعداد فرزندان در خانواده نیست؛ بلکه بحران اصلی، پیامدهایی است که این پدیده‌ها در پی خواهند داشت!

بر اساس پژوهش موسسه تحقیقاتی رند (RAND)، که در سال ۲۰۰۴ برای کمیسیون اروپا انجام شده است، پیامدهای اصلی پیری جمعیت عبارت است از: فقدان نیروی کار کافی، کمبود منابع صندوق‌های بازنشستگی، کاهش شمار فرزندان به دلیل مراقبت از سالمندان از سوی خانواده‌ها و افزایش شدید هزینه‌های بهداشت و سلامت.

آنچه که با تجمیع این پیامدها می‌توان در یک جمله بیان کرد این است که کشور ضعیف می‌شود و این ضعف، خود نیز می‌تواند زمینه‌ساز مشکلات عدیده داخلی  و خارجی زیادی شود. مشکلاتی که اقتصاد و قدرت کشور را قفل خواهد کرد. شرح اینکه چه رویکردهایی چنین آینده‌ای را رقم زده است در این مقال نمی‌گنجد؛ اما لازم است بیان شود که چه رویکردی می‌تواند اثرات سخت این پیامدها را بکاهد و تعدیل کند.

اگر به آمارها و دلایل ساختاری کاهش فرزندآوری در ایران مراجعه شود، این اتفاق قابل مشاهده است که کم‌فرزندی در ایران، خلاف آنچه در کشورهای توسعه‌یافته رخ داده، در کاهش تمایل پدرها و مادرها به فرزندآوری نیست، بلکه دلیل اصلی آن کاهش فرصت فرزندآوری در عموم خانواده‌های جوان است. محاسبه نرخ باروری بر اساس آمارهای خام سازمان ثبت احوال نشان می‌دهد الگوی فرزندآوری هر زن متاهل ایرانی، ۳.۲ فرزند در طول عمر باروری است! در حالی که عمر باروری زنان جوان ایرانی، برخلاف زنان در جوامع توسعه‌یافته، نه از ۱۵ تا ۴۹ سالگی؛ بلکه از سن ازدواج تا حدود ۳۵ سالگی است! به واقع به گواه آمار، زنان ایرانی به طور میانگین در ۲۴ سالگی ازدواج کرده و فقط تا ۳۵ سالگی امکان باروری سالم را دارند. فرزندآوری پس از ۳۵ سالگی، طبق نظر متخصصان، نه آنچنان به صلاح نوزاد است و نه با فاکتورهای سلامت مادران تطابق دارد؛ بنابراین، عملاً فرصت فرزندآوری هر مادر ایرانی به طور میانگین ۱۰ سال است که با افزایش سن ازدواج کمتر هم می‌شود. این فرصت ۱۰ ساله، با فاصله‌گذاری ۳ تا ۵ سال برای زادن هر فرزند، نهایتاً به دوفرزندی خانواده‌های جوان می‌انجامد.

از طرفی کلید قفل پیری جمعیت، در دست همین ازدواج‌ها در بین جوانان است. اگر میانگین سن ازدواج جوانان ۴ سال کاهش پیدا کند، فرصت فرزندآوری به ۱۵ سال می‌رسد و زوج ایرانی قادر خواهد بود با فاصله‌گذاری طولانی حداقل ۳ فرزند و با فاصله‌گذاری کوتاه حداقل ۴ فرزند به دنیا آورد.

میانگین سن ازدواج در مردان نزدیک ۲۹ سال و برای زنان حدود ۲۴ سال است. در حالی که اگر امکان ازدواج با «سیاستگذاری حمایتی کم‌هزینه به خصوص در ارائه مسکن» و «رفع موانع موجود در طول تحصیلات دانشگاه» فراهم شود، ۴.۵ میلیون دانشجویی که هر سال در دانشگاه‌ها به سر می‌برند می‌توانند به عنوان مخاطب اصلی سیاست‌های تسهیل ازدواج، سنگ بزرگ پیری جمعیت را از سر راه نسل‌های حال و آینده بردارند. لازم به توجه است که وضعیت جمعیتی حال حاضر، پیامد سیاست‌های جمعیتی دو دهه قبل است؛ برای حل بحران جمعیت در دو دهه بعد باید از هم‌اکنون به فکر بود.

*کارشناس سیاستگذاری جمعیت شبکه کانون‌های تفکر ایران (ایتان)