روزگاری نه چندان دور بزنگان پرآب با محیط سرسبز پیرامونش، سالانه میزبان هزاران پرنده مهاجر، گونه های آبزی از جمله شیرماهی و کپور، گونه های مختلف پرندگان و آبشخور گونه های مختلف جانوری بود و گردشگران و پرنده دوستان را جذب می کرد اما امروز در دوران افول؛ شوری آب، مرگ ماهیان دریاچه و کاهش شدید گونه های گیاهی اطراف دریاچه تنها چیزی است که سالانه گردشگران و پرندگان شاهدند و البته پرندگان مهاجری که به امید مکانی پرآب و سرسبز می آیند نیز با مشاهده این اوضاع، نومیدانه باز می گردند.
سالهاست که با افزایش روزافزون آثار خشکسالی و کم شدن آب، بزنگان به نفس نفس افتاده و زنگهای خطر برای این اثر طبیعی ملی زیبا و منحصربه فرد به صدا درآمده است.
از تصرف زمین های اطراف دریاچه به بهانه برخورداری از اسناد مالکیت قدیمی گرفته، حکم هایی که در تایید این اسناد مالکیت صادر می شود، شخم هایی که با این حکم ها چهره زمین های کنار دریاچه را می خراشد و گونه های جانوری که زندگیشان تهدید می شود تا شکارچیان غیرمجازی که تیر خلاص گونه های جانوری این اثر طبیعی ملی را شلیک می کنند، همه و همه قلب تپنده دریاچه را به شماره انداخته بود.
اما این بار در تداوم خشکسالی ها، دیگر آب در رگ های بزنگان کم توان شده و هر روز این دریاچه را ضعیف و ضعیف تر می کند؛ کاهش آب، به عنوان بنیاد حیات و دوام دریاچه سبب شده که افزایش درصد شوری به مرگ گونه های آبزی دریاچه منجر شده و دیگر وحوش برای خورن آب به این مکان مراجعه نکنند.
کاهش شدید بارندگی ها، خشک شدن و یا کم آبی شدید چشمه های تامین کننده آب دریاچه و تبخیر بالای آب به دلیل شدت گرمای منطقه کم کم و آرام آرام، جان بزنگان را می گیرد.
اگرچه اقداماتی در دو، سه سال گذشته برای حفاظت از این اثر طبیعی ملی انجام شده است اما گویی این اقدامات نوشدارویی بعد از مرگ بزنگان بوده و چندان ثمر نبخشیده است.
به گفته معاون امور تالاب ها در دفتر زیستگاه های سازمان حفاظت محیط زیست، حدود سه میلیون هکتار تالاب در کشور شناسایی شده که تاکنون 30 درصد آن، معادل 60 تالاب خشکیده اند.
دریاچه بزنگان برای تداوم زندگی و حفظ طبیعت و محیط زیست منطقه، نیازمند یاری است و توجه به آن، تخصیص اعتبارات لازم برای انجام اقدامات حفاظتی را بیش از پیش ضروری کرده است.

*بزنگان ناخوش است
رئیس اداره حفاظت محیط زیست سرخس در خراسان رضوی اظهار کرد: اثر طبیعی ملی بزنگان این روزها اصلا حال خوبی ندارد و به شدت نیازمند توجه مسئولان است.
موسی غلامزاده با اشاره به تبخیر شدید آب به دلیل گرما و کاهش آبدهی چشمه های تامین کننده آب دریاچه، افزود: درصد شوری آب دریاچه بالا رفته است و همین امر موجب شده دیگر زیست گونه های ماهی در این دریاچه امکان پذیر نباشد.
وی با بیان اینکه تا 6 سال پیش پروانه صید ماهی برای بزنگان صادر می شد اما امروز هیچ ماهی در آب آن شنا نمی کند، گفت: درمنه و دیگر گونه های خانواده گندمیان از گونه های اطراف دریاچه اند که متاسفانه به دلیل کاهش شدید بارندگی دوام چندانی نیاورده و در همان فروردین ماه خشک می شوند.
وی افزود: این وضعیت در کنار کاهش سطح آب دریاچه موجب شده تا بزنگان دیگر آن نمای زیبا و دل انگیز گذشته را نداشته باشد.
غلامزاده با اشاره به اینکه از 17 فروردین ماه امسال بارندگی ها در سرخس متوقف شده، افزود: همین امر موجب افزایش خشکی در سرخس و مناطق تحت حفاظت منطقه شده است.
وی بیان کرد: البته اقدامات خوبی از پارسال در حوزه دریاچه انجام شده اما اگر همین اقدامات 6 تا هفت سال پیش انجام می شد، وضعیت امروز دریاچه خیلی بهتر از الان بود اما متاسفانه بی توجهی به این ثروت زیست محیطی آثار منفی خود را گذاشته است.
وی در عین حال با تاکید بر ضرورت ایجاد زیرساختهای گردشگری، این امر را لازمه رونق و تحول منطقه دانست و افزود: حضور پرندگان مهاجر جاذبه خوبی برای حضورگردشگران ، پرنده دوستان و محققان است که اکنون نیز تا حدی شاهد حضور آنها هستیم اما رونق آن نیازمند بهبود اوضاع دریاچه و البته تامین زیرساختهای لازم است.
رئیس اداره محیط زیست سرخس با بیان اینکه طرح مطالعات توجیهی دریاچه بزنگان در بخش مقدماتی انجام شده، گفت: در صورت تایید این مطالعات در سازمان مرکزی، بخش بندی پایش و حفاظت دریاچه نیز انجام می شود و با تامین اعتبار می توان خونی دوباره در رگ های بزنگان جاری کرد.

*خشکسالی عامل تهدید بزنگان
مدیرکل سابق حفاظت محیط زیست خراسان رضوی گفت: خشکسالی های پیاپی که باعث کاهش سیلاب های فصلی و آبدهی چشمه های بالادست شده، مهمترین عامل خطر و تهدید حیات این اثر طبیعی ملی محسوب می شود.
حمید صالحی با اشاره به نبود منابع آب برای تغذیه این دریاچه افزود: خطر ورود لای به دریاچه همراه با سیلاب های فصلی به دلیل تخریب مراتع بالادست و وسعت کم دریاچه، وضعیت آن را بسیار شکننده و آسیب پذیر کرده است.
وی تاکید کرد: آب این دریاچه از ارتفاعات آهکی واقع در 20 کیلومتری جنوب دریاچه، توسط دو آبراهه اصلی که از سمت شرق و غرب به این دریاچه متصل است، تامین می شود.
صالحی گفت: منابع آب زیرزمینی تغذیه کننده اطراف دریاچه بزنگان دو چشمه دائمی به نام های چشمه گل بی بی و چشمه کرق غلام است و البته بخش عمده ای از آب دریاچه توسط چشمه های فعال واقع در کف دریاچه تأمین می شود اما کم آبی شدید در این منابع آبی، بزنگان را تهدید می کند.

* احیای دریاچه نیازمند اعتبار
معاون پایش و نظارت اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی نیز اظهار کرد: وضعیت دریاچه امسال نسبت به سنوات گذشته با توجه به اجرای پروژه های احیای دریاچه بهتر شده اما هنوز تهدیدها وجود دارد.
محمد عرفانی بیان کرد: انجام اقداماتی از جمله حفر کانال در ضلع غربی دریاچه برای جمع کردن آبها در روستای نزدیک دریاچه و هدایت سیلاب های جاری شده ضلع شرقی دریاچه موجب جلوگیری از وخیم تر شدن اوضاع آن شده است.
وی افزود: امسال نیز انتقال آب مازاد کشاورزان منطقه در برنامه است تا در خارج از فصل کشت و از طریق لوله گذاری به طول یک کیلومتر، این آب به بزنگان برسد.
وی با اشاره به اینکه بسیاری از تالاب ها و دریاچه ها در کشور به دلیل شدت خشکسالی خشک شده اند، افزود: خوشبختانه دریاچه بزنگان هنوز هم سرپاست و با حمایت و اجرای طرح های احیا، می توان آن را از نابودی نجات داد.
عرفانی با بیان اینکه طرح مطالعات توجیهی دریاچه بزنگان در حال انجام و رو به اتمام است، گفت: مساحت دریاچه معادل 42.3 هکتار و عمق کنونی آب دریاچه هشت متر است.
وی بیان کرد: نوسانات آبی دریاچه سالانه به طور متوسط حدود یک متر است که بیشترین عامل هدررفت آب بزنگان، تبخیر مستقیم آب آن محسوب می شود.
این مسئول با بیان اینکه هم اینک امکان کنترل روند بهبود یا تخریب دریاچه وجود ندارد، افزود: برای کنترل دقیق دریاچه به دنبال خرید و نصب سامانه برخط کنترل فاکتورهای فیزیکی شیمیایی برای رصد لحظه ای وضعیت دریاچه هستیم تا به این ترتیب روند زیست دریاچه تحت نظارت و کنترل باشد.
عرفانی بیان کرد: اعتبار مورد نیاز برای خرید و نصب این سامانه 2 میلیارد ریال است که تامین آن تنها از محل اعتبارات استانی انکانپذیر نیست.
وی با اشاره به توجه خاص دولت به وضعیت دریاچه بزنگان، گفت: اعتبارات اجرای طرح های احیای بزنگان که تاکنون موجب سرپا ماندن دریاچه و جلوگیری از نابودی آن شده ، نشان دهنده توجه دولت به موضوعات محیط زیستی است.

* درآمدزایی 14 هزار دلاری هر هکتار تالاب
عرفانی با اشاره به ارزش تالاب ها و پهنه های آبی در حوزه محیط زیست و تنوع زیستی گفت: تالاب ها به عنوان یک اکوسیستم به دلیل نقش مولدگونه ای که دارند، در حکم گهواره های تنوع زیستی بوده و نقش مهمی در بقای انواع گونه های گیاهان و جانوری وابسته به خود ایفا می کنند.
وی با بیان اینکه تالاب ها و دریاچه ها از زیست گونه های مختلف جانوری و گیاهی حمایت می کنند، ادامه داد: این پهنه های آبی ذخیره گاه بسیار مهمی از مواد ژنتیکی (وراثتی) گیاهی هم محسوب می شوند بنابراین حفاظت و صیانت از آنها، آثار و فواید متعدد و فراوانی را دارد.
وی با اشاره به اینکه جایگاه تالاب ها و دریاچه ها از نظر گردشگری نیز، با وجود جاذبه پرندگان مهاجر و حضور پرنده نگران و همچنین به لحاظ تفرجگاهی اهمیت بالایی دارد، افزود: تالاب ها ارزشهای متعددی دارند و هر هکتار تالاب قابلیت ایجاد 14 هزار دلار درآمد را دارد.
وی تاکید کرد: بنابراین برای حفظ محیط زیست، تنوع زیستی و البته درآمدزایی باید نسبت به حفاظت و صیانت از پهنه های آبی کوشید تا از بحران موجود عبور کنیم.
قابل کتمان نیست که هم اینک بزنگان در خطر تبدیل به ارومیه ای دیگر است، و ضروری است که قبل از خشکی کامل آن و نیاز به صرف هزینه های میلیاردی، برای نجاتش دست بالا زد؛ زیرا ایستادن قلب بزنگان به مثابه مرگ محیط زیست و حیاط وحش منطقه است.