به گزارش خبرنگار فرهنگی قدس‌آنلاین، دکتر محمدرضا جواهری: منشأ سوگواری پیروان اهل‌بیت(ع) از عاشورا تا اربعین سیره و سنت (حدیث) امامان(ع) است. رهنمودها و گفتار آموزنده اهل‌بیت(ع) الهام‌بخش سوگواری از عاشورا تا بیستم ماه صفر است. احادیث پاداش انشاد شعر در عزای امام حسین(ع) و احادیث فضیلت زیارت سیدالشهدا(ع) و ارزش تکرار آن و احادیث فراوان بیانگر استحباب گریه و اشک بر اباعبدالله‌الحسین(ع) و ارزش ذکر مصیبت بر آن حضرت و احادیث گریه 40 روزه جهان طبیعت بر امام حسین(ع) و حوادث حرکت کاروان اسیران اهل‌بیت(ع) از کربلا تا کربلا، از دلایل عزاداری 40 روزه شیعیان است. این سوگواری 40 روزه از خصایص الحسینیه است.
 
 «بکاء» و «عبره» در مصیبت اباعبدالله الحسین(ع)

ابن قولویه در بهترین کتاب حدیثی شیعه در کامل‌الزیارات، در باب سی و دوم در عنوان «ثواب من بکی علی‌الحسین بن علی» 9حدیث معتبر در پاداش گریه بر سیدالشهدا(ع) آورده است.

در این احادیث زمانی برای گریه تعیین نشده است و ثواب سوگواری و گریه از عاشورا تا اربعین را فرا می‌گیرد. 
وی در باب سی و سوم نیز در عنوان «من قال فی‌الحسین(ع) شعراً فبکی و ابکی» هفت حدیث در ارزش فراوان سوگواری با شعر در عزای امام حسین(ع) آورده است (کامل الزیارات، ص 322 و 346)؛ این احادیث نیز سوگواری 40 روزه را در بر می‌گیرد.

وی عنوان باب سی و ششم کتاب خود را «فی ان‌الحسین قتیل‌العبره لا یذکره مؤمن الّا بکی» قرار داده است و در این باب هفت حدیث ذکر کرده است که در همه اباعبدالله الحسین (ع) کشته اشک نامیده شده‌اند. در یک حدیث ابوبصیر می‌گوید: امام صادق(ع) فرمودند که امام حسین(ع) درباره وضعیت پیوند خویش با گریه فرموده‌اند: انا قتیل العبره؛ (کامل الزیارات، ص 354) من کشته اشک هستم.

«گریه» و اشک جلوه روشن سوگواری و عزاداری انسان‌هاست و اوج حزن انسان را نشان می‌دهد. این احادیث صحیح، اهمیت و اعتبار سوگواری مردم، همراه با سوگواری اهل‌بیت(ع) از عاشورا تا اربعین را آشکار می‌سازد.

شیخ حر عاملی در تفصیل وسائل‌الشیعه در باب «استحباب البکاء لقتل الحسین(ع) و ما اصاب اهل‌البیت(ع)» 20 حدیث در ارزش و اجر گریستن بر مصیبت‌های اهل‌بیت(ع) آورده است. این احادیث اختصاص به روز عاشورا ندارد. روز عاشورا و همه روزهای سال را شامل می‌گردد. عمومیت این احادیث استحباب عزاداری در سراسر سال را ثابت می‌کند. سوگواری از عاشورا تا اربعین و اقامه مجلس ذکر مصیبت و گریه بر سیدالشهدا(ع) از مصادیق این احادیث بوده و مأجور می‌باشد.

ابوهارون مکنون گفته است: من ذکر الحسین(ع) عنده فخرج من عینه من الدموع مقدار جناح ذباب کان ثوابه علی‌الله و لم یرض له بدون‌الجنه (تفصیل وسائل الشیعه، ج 10، ص 396، حدیث 19706، کامل الزیارات، باب سی و دوم، حدیث سوم، ص 324، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال شیخ صدوق، ص 84، بحارالانوار، ج 44، ص 288 و 291، عوالم العلوم، ج 17، ص 533). هر کس یادی از امام حسین(ع) نزد او شود پس از چشمش به اندازه بال مگسی اشک خارج شود، ثواب و پاداش او بر خداوند است و خداوند به غیر از بهشت و کمتر از آن برای او راضی نگردد.

این قبیل احادیث اهمیت سوگواری از دهه ماه محرم تا روز بیستم ماه صفر را آشکار می‌سازد. 

 رخدادهای پس از عاشورا تا اربعین

با تهاجم به خیمه‌های اهل بیت(ع) در شام عاشورا، درد و رنج‌های اهل‌بیت(ع) افزایش یافت. داغ‌های بزرگ و مصیبت‌های مشاهده شهادت امام حسین(ع) و 18 تن از جوانان بنی‌هاشم و اصحاب با وفای امام و سر بریدن شهیدان، همه اعضای کاروان اسیران اهل‌بیت(ع) را در حزن و اندوه فراوان قرار داد.

ورود کاروان اسیران به کوفه در 12محرم سال 61 ه.ق و مواجهه با عبیدالله بن زیاد در کاخ او و حرکت کاروان از کوفه به سمت شام در 19 محرم سال 61 و ورود کاروان اسیران اهل‌بیت(ع) امام حسین(ع) به شام در یکم ماه صفر 61 و رویارویی با یزید و شهادت حضرت رقیه دختر امام حسین(ع) در خرابه شام در 5 صفر سال 61 و سایر حوادث تا 20 صفر سال 61 و روز اربعین روز ورود کاروان اهل‌بیت(ع) و امام سجاد(ع) و زینب کبری(س) و جابر بن عبدالله انصاری و عطیه به کربلا، همواره اهل‌بیت(ع) در رنج و مصیبت و شکنجه و آزار و اذیت ظالمان و منافقان قرار داشته‌اند. سوگواری در این روزها و شب‌ها هماهنگی سوگواران با حزن و مصیبت کاروان اسیران اهل‌بیت(ع) است. در این کاروان، امام زین‌العابدین(ع) و زینب کبری(س) و محمد بن علی بن الحسین(ع) امام باقر(ع) حضور داشته‌اند و در این ایام سوگوار سیدالشهدا(ع) بوده و خود در سختی و رنج فشارهای دوران اسارت قرار گرفته‌اند.

 اربعین در جهان تکوین و عالم هستی

جهان 40 روز بر سیدالشهدا(ع) گریست. این حقیقت در احادیث صحیح اهل بیت(ع) گزارش شده است. یکی از دلایل اهمیت بزرگداشت و جایگاه اربعین این احادیث ائمه معصومین(ع) بوده است و می‏باشد. سوگواری چهار دهه از دهم محرم تا اربعین در ارتباط و هماهنگی با این گریه جهان تکوین بر مصایب اهل بیت(ع) است. زراره گفته است امام صادق(ع) فرمود: یا زراره أن السماء بکت علی الحسین أربعین صباحاً بالدم، والأرض بکت علیه أربعین صباحاً بالسواد، والشمس بکت أربعین صباحاً بالکسوف والحمرة، و ان الجبال تقطّعت و انتثرت، و ان البحار تفجرت، والملائکة بکت علیه أربعین صباحاً، وما اختضبت امرأة منا ولا ادهنت ولا اکتحلت ولا رجّلت حتی أتانا رأس عبیدالله بن زیاد، وما زلنا فی عبرة من بعده و کان جدّی اذا ذکره بکی حتی تملأ عیناه لحیته و حتی یبکی لبکائه رحمه له من رآه و ان الملائکه الذین عند قبره لیبکون فیبکی لبکائهم کل من فی الهواء و السماء من الملائکه (کامل الزیارات، باب بیست و ششم، حدیث6، ص256، بحارالانوار، ج45، ص26، مدینه معاجز الائمه الاثنی عشر، ج4، ص167، عوالم العلوم و المعارف و الاحوال من الآیات و الاخبار و الاقوال، ج17، ص426، مستدرک الوسائل و مستبنط المسائل، ج10، ص313)‌ای زراره! آسمان تا 40 روز بر حسین(ع) خون بارید و زمین تا 40 روز گریست و تار و تاریک گشت و خورشید تا 40 روز گریست و گرفت و نورش سرخ بود و کوه‏ها تکه تکه شدند و پراکنده گشتند و دریاها روان گردیده و فرشتگان تا 40 روز بر امام حسین(ع) گریستند و هیچ زنی از ما اهل بیت خضاب نکرد و روغن به خود نمالید و سرمه نکشید و موهایش را شانه نزد تا وقتی سر عبیدالله بن زیاد را به نزد ما فرستادند و پیوسته بعد از شهادت امام چشمان ما اشک‌آلود بود و هرگاه جدم یاد امام را می‏نمود محاسنش از اشک خیس می‏گشت به طوری که هر کس ایشان را می‏دید به حالش ترحم می‏نمود و از گریه‌اش به گریه می‏افتاد و فرشتگان که نزد قبر آن حضرت هستند همگی می‏گریند و از گریه آنان تمام فرشتگان در آسمان و زمین می‏گریند.

در این حدیث چهار بار واژه «اربعین» آمده است و امام معصوم از 40 روز گریستن آسمان و زمین و خورشید و فرشتگان خبر داده‌اند. بنابراین از شهادت امام حسین(ع) تا اربعین ایشان جهان سوگوار بوده است. بیان مرز عزاداری و سوگواری برای اباعبدالله الحسین(ع) از عاشورا تا اربعین از اسناد رسمیت عزاداری در روز اربعین است. جهان تکوین در نکوهش جنایت‏های سیاه یزید و عبیدالله بن زیاد و عمر سعد و شهادت امام، از روز عاشورا تا اربعین گریست. در جهان تشریع نیز باید قانون عزاداری و حزن و گریستن تا روز اربعین بین انسان‏ها جاری باشد. پیروان اهل بیت(ع) با آگاهی و معرفت، عزاداری و گریستن تا روز اربعین را برگزیدند. به گزارش امام صادق(ع) در این حدیث اهل بیت(ع) نه تنها از عاشورا تا اربعین اول بلکه تا چند سال بعد که مختار قیام کرد وعبیدالله بن زیاد را به کیفر رساند، در گریه وعزاداری و سوگواری بوده‌اند.

جابر بن عبدالله انصاری گفته است امام محمدباقر(ع) فرمود: ما بکت السماء علی احد بعد یحیی بن‌زکریا الا علی‌الحسین بن علی(ع) فانها بکت علیه اربعین یوماً (کامل الزیارات، باب بیست و هشتم، حدیث9، ص289، بحارالانوار، ج45، ص211)؛ پس از حضرت یحیی بن زکریا آسمان بر احدی نگریست جز بر حسین بن علی(ع)، چه آن که 40 روز بر امام حسین(ع) گریه کرد. در این حدیث بر گریستن آسمان از عاشورا تا اربعین تصریح شده است. سوگواری از عاشورا تا اربعین از دل این احادیث پدید آمده است. به حکم این حدیث، آسمان که بی‌اراده و اذن خالق کاری ندارد، بر مصیبت سیدالشهدا(ع) تا اربعین گریسته است پس مراسم عزاداری از عاشورا تا روز اربعین برای هماهنگی عالم تشریع با تکوین ایجاد شده است. عبدالله بن هلال گفته است شنیدم امام صادق(ع) فرمود: ان السماء بکت علی‌الحسین بن علی و یحیی بن زکریا و لم تبک علی احد غیرهما. همانا آسمان بر حسین بن علی و یحیی بن زکریا گریست و به هیچ کس غیر آن‌ها گریه نکرده است. عرض کردم: گریه آسمان چیست و چگونه گریسته است؟ امام فرمود: مکثوا اربعین یوماً تطلع الشمس بحمره و تغرب بحمره. قلت: فذاک بکائها؟ قال: نعم (کامل الزیارات، باب بیست و هشتم، حدیث15، ص295، بحارالانوار، ج45، ص210)؛ تا 40 روز و رسیدن اربعین سیدالشهدا(ع) در سرخی طلوع می‏کرد و در سرخی غروب می‏کرد. گفتم: گریه آسمان همین بود؟ امام فرمود: آری. واژه اربعین در این حدیث، الهام بخش شیعیان در بزرگداشت اربعین بوده است. تصریح بر گریه آسمان تا اربعین در عزای امام حسین(ع)، باعث ترویج مراسم عزاداری از عاشورا تا اربعین شده است. امامیه از درون این احادیث با واژگان اربعین در ارتباط با امام حسین(ع) آشنا شده است. پیش از امام حسین(ع) واژه اربعین برای هیچ کس به کار نرفته است و جلوه‌ای نداشته و شناخته شده نبوده است. پاسخ به چگونگی پیدایش عزاداری از عاشورا تا اربعین در این احادیث نهفته است و باید از همین نصوص اهل بیت(ع) منشأ اربعین و هویت اربعین و دلیل اعتبار آن را به دست آورد.

شهید آیت‌الله سیدمحمدعلی قاضی طباطبایی با استناد به حدیث زراره از امام صادق(ع) می‏گوید: شاید از وجوهی که برای تأسیس روز اربعین برای سیدالشهدا(ع) از سال 61 هجرت و از آن زمان تا حال که شیعه بر این امر همیشه قیام و اقدام کرده و آن را زنده نگه‌داشته‌اند، آن است که برای سیدالشهدا(ع) زمین و آسمان تا 40 روز گریه کرده... از این حدیث شریف که در صحیح‌ترین کتب حدیث شیعه (کامل الزیارات) نقل شده استفاده می‏شود که بکاء آسمان و زمین و ملائکه و آفتاب بر سیدالشهدا(ع) تا 40 روز طریقه و عادتی را که در میان مردم یک حال استمراری پیدا کرده و بر سید مظلومان اربعین نگاه می‏دارند، نشان می‏دهد، حتی در میان مردم در زمان فوت کسان خودشان نیز این رویه معمول شده و این سیره مستمره را انجام می‏دهند و احترام آن‌ها را که از دنیا رفته‌اند نگاه می‏دارند و شیعه تا اربعین آن حضرت از شادی و خشنودی و سرور خودداری می‏کند... باید مسلمین عموماً و شیعیان بخصوص در زنده نگه داشتن تاریخ واقعه جانگداز کربلا و در احیای آثار آن دشت پر بلا اهتمام تمام به کار ببرند و یکی از مراسمی‏که باید هر سال تجدید شود موضوع اربعین است. کیست که از سید مظلومان لایق‌تر باشد که هر سال تا اربعین او آثار و ماثر او را زنده نگاه داشت؟ و در تمامی‏روزهای زیارتی تظاهر به زیارت قبر مبارکش بر پا نمود؟ و اربعین او را هر سال تجدید کرد؟ تا معلوم نمود چنان چه تا کنون معلوم شده نهضت سیدالشهدا(ع) غالبیه فی صوره المغلوبیه و البته فقط به قدردانی از سیدالشهدا(ع) اکتفا نکرد بلکه عمده آن است که در هدف با آن حضرت قدم برداشت و در هر زمان شرکت کرد و سرمشق گرفت.

 مزایای تمام نشدنی اربعین

ناگفته نماند اگر سایر مردم بر اموات خودشان در زمان وفات آن‌ها اربعین نگه می‏دارند و در سال‌های دیگر از آن رویه دست بر می‏دارند چون مزایا و نتایج زندگانی آن‌ها محدود است و آثارش همیشگی نیست و در اندک مدت هر قدر کار بزرگی را انجام داده باشند بالاخره منقضی شده و دائمی‏نیست. بر خلاف آثار و نتایج نهضتی که سیدالشهدا(ع) برپا نموده که مزایای آن تمام شدنی نیست و درس عبرتی است بر آیندگان و سرمشق نهضتی است بر از جان گذشتگان، بر آن‌هایی که در راه دین و در احیای شریعت سیدالمرسلین جان خود را نثار می‏کنند و نفس‏های خود را قربانی می‏دهند.

اینجاست که امام حسن عسکری(ع) زیارت اربعین را از علایم ایمان شمرده چون مؤمن واقعی کسی است که نگذارد آثار و نهضت حسینی فراموش شود و در قدردانی و شرکت در هدف آن حضرت کوتاهی نورزد (تحقیق درباره اول اربعین حضرت سیدالشهدا، ص386 تا ص390).

انتهای پیام/