‌آرش‌خلیل‌خانه / حسن‌روحانی قرار است هفته آینده به عراق سفر کند و این نخستین سفر او به عراق در پنج سالی است که از ریاست جمهوری او گذشته است. در این مدت دو همتای عراقی او برای تحکیم روابط و عقد تفاهمنامه‌های سیاسی، اقتصادی و تجاری و رایزنی درباره مسائل مهم دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی به تهران سفر کرده‌اند. فؤاد معصوم، رئیس‌جمهور پیشین عراق در اردیبهشت‌ 94 و برهم صالح همین چند ماه پیش در آبان‌ به تهران آمدند که نشان‌دهنده اهمیت و جایگاه روابط با ایران در سیاست خارجی عراق است. اینکه روحانی در پنج سال گذشته به نزدیک‌ترین و شاید مهم‌ترین همسایه کشور سفر نکرده -با وجود سطح ویژه روابط و اهمیت عراق برای ایران- جای سؤال دارد، سؤالی که برای دولت عراق هم به وجود آمده و موجب برخی دلخوری‌ها و گلایه‌ها هم شده است. اگرچه برخی از این دلایل در گذشته و پیش از تشکیل دولت جدید عراق، به واسطه فضای داخلی عراق و برخی رخدادها و سیاست‌ها قابل درک است، اما ایران همواره به عراق به‌عنوان همسایه‌ای نزدیک و راهبردی نگریسته و در مقاطع حساس بویژه در دوران تسلط داعش بر بخش‌های بزرگی از شمال و غرب این کشور، به کمک دولت بغداد شتافت و عملاً مانع سقوط حکومت مردمی عراق و گرفتار شدن دوباره این کشور و کل منطقه در مصیبتی دوباره شد. حالا اما علاوه بر برخی تغییرات داخلی در ساختار سیاسی عراق و فراهم شدن فضا و بستر مناسب‌تر برای توسعه ابعاد بیشتری از روابط، تغییرات و اصلاحات ملموسی  نیز در سیاست خارجی دولت روحانی به چشم می‌خورد. به بیان دیگر دولت دوازدهم در سیاست خارجی خود متمرکز بر بازیابی و اصلاح روابط با اروپا نیست و دریافته که در شرایط تحریم و بحران، این کشورهای منطقه و همسایگان هستند که راهگشای حل مشکلات اقتصادی هستند. در همین چارچوب، در ماه‌های اخیر دیدارهای دیپلماتیک و تجاری مهمی بین مقامات دو کشور انجام شده است؛ از سفر اردکانیان وزیر نیرو به بغداد و عقد تفاهمنامه توسعه صنعت برق و انرژی عراق گرفته تا سفر چند هفته پیش همتی رئیس‌کل بانک مرکزی، زنگنه وزیر نفت و ظریف مرد اول دیپلماسی دولت برای نهایی کردن تفاهمنامه‌ها و توافقنامه‌هایی که قرار است روحانی با همتای خود در عراق امضا کند. شاید یکی از مهم‌ترین دستاوردهای این دیدارها نهایی شدن سازوکار تبادل مالی بین دو کشور برای دور زدن تحریم‌های آمریکا و پرداخت پول برق و گاز صادراتی ایران به عراق که رقم آن به بیش از 2 میلیارد دلار رسیده بود و همچنین ازسرگیری سوآپ نفت کردستان عراق از مسیر ایران بود که با فشار آمریکایی‌ها متوقف مانده بود.

  پیروزی مقاومت؛ محور سیاسی سفر
در کنار این شاخصه‌های اقتصادی، تجاری و سیاسی، پارامترهای راهبردی دیگری نیز در جهش محسوس روابط تهران- بغداد قابل توجه است. پیروزی محور مقاومت در سوریه که امتداد پیروزی نخست در میدان عراق بود و نقش محوری ایران در این موفقیت، تلاش آمریکایی‌ها برای خالی نکردن میدان در برابر ایران و فشارهای ناموفق آن‌ها بر دولت عراق به منظور محدود کردن روابطش با ایران و میدان دادن به نیروهای نزدیک به ائتلاف آمریکایی از جمله این پارامتر‌ها هستند. در ماه‌های اخیر دو اتفاق مهم و معنادار در منطقه رخ داد. یکی اینکه رئیس‌جمهور جدید عراق مقصد نخستین سفر خارجی خود را تهران تعیین کرد. این مسئله در شرایطی که تشکیل دولت جدید در عراق با کارشکنی‌های جبهه عربی به رهبری عربستان و فشارهای آمریکا برای محدود کردن و به حاشیه راندن نیروها و جریان‌های شیعه نزدیک به ایران ماه‌ها با چالش همراه بود، یک پیام سیاسی روشن داشت؛ شکست عربستان و آمریکا در راهبرد نفوذ و چیدمان نیرو در دولت عراق. اتفاق دوم سفر بشار اسد و دیدار او با رهبر انقلاب و اعلام پیروزی محور مقاومت در تهران بود. حالا نوبت حسن روحانی است که نقش خود را ایفا کند.

 جهش روابط در محور مقاومت
حسن هانی‌زاده، تحلیلگر ارشد مسائل منطقه و جهان عرب درباره اهمیت این رویداد سیاسی یعنی سفر روحانی و استقبال مقامات عراقی از این سفر، می‌گوید: اظهارات برهم صالح، رئیس‌جمهور عراق در مورد ایران نشان می‌دهد که روابط دو کشور روابط کاملاً رو به رشدی است ،هرچند که فشار آمریکا و برخی کشورهای منطقه روی دولت عراق برای کاهش مناسبات تهران-بغداد خالی از تأثیر نبوده است.  وی می‌افزاید: یک سلسله جریان‌هایی در عراق وجود دارند که با نفوذی که در پارلمان دارند، تلاش می‌کنند نقطه نظرات و سیاست‌های آمریکا را در عراق عملیاتی کنند، اما از آنجا که دولت عادل عبدالمهدی یک دولت کاملاً منسجم و همسو با جریان‌ها و احزاب دوست ایران است، به نظر می‌رسد این فشارها تأثیری بر روابط دولت جدید عراق با ایران ندارد. هانی‌زاده خاطرنشان می‌کند که برهم صالح یک شخصیت سیاسی کاملاً مستقل است که در طول دوره مسئولیت خود ثابت کرده خواهان حفظ استقلال عراق است و تحت تأثیر فشارهای آمریکا و عربستان قرار نمی‌گیرد. وی تأکید می‌کند، سفر هفته آینده روحانی به عراق می‌تواند فصل جدیدی در مناسبات دو کشور بگشاید و شرایطی فراهم آورد که با توجه به وضعیت تحریم‌ها و ظرفیت عراق برای پذیرش کالاهای ایرانی و زمینه صادرات خدمات فنی و مهندسی، نیاز عراق به توان ایران در انجام پروژه های عمرانی، فرودگاه‌ها و توسعه‌ای در صنایع مختلف از جمله برق، نیروگاه، راه‌سازی، نفت و گاز و ... و با توجه به اراده دولت برهم صالح به همکاری مشترک با ایران در بازسازی کشور، توافق‌ها و قراردادهای عظیم و متعددی بین دو کشور منعقد شود. این کارشناس مسائل منطقه یادآور شد: هم سفر اسد و هم سفر چند ماه پیش برهم صالح به تهران، بیانگر اراده جدی میان سه کشور برای تشکیل یک محور همکاری تلقی می‌شود، بنابراین سفر روحانی به عراق می‌تواند فصل جدیدی در شکل‌گیری یک همکاری منطقه‌ای برای کاهش فشارها و نفوذ آمریکا و اسرائیل در منطقه تلقی شود. به همین دلیل به نظر می‌رسد یکسری تحولات در سیاست خارجی دولت روحانی رخ داده که می‌تواند دورنمای روشنی در برابر محور ایران -عراق و سوریه ایجاد کند.