اعظم طیرانی/ با تغییر شرایط اقتصادی و مشکلات مالی که طی سال‌های اخیر بر دوش خانوارهای ایرانی سنگینی کرده شاهد افزایش دستفروشان در سطح شهرها هستیم . 
آن‌ها برای کالاهایشان مشتریانی دارند که همه پیام‌های هشدار دهنده مترو و شعارهای تلویزیونی و خیابانی در خصوص معایب خرید از دستفروشان هم نمی‌تواند قانعشان کند که از خیر چنین خریدهایی بگذرند. 
چرا که جیب خود را می‌بینند و بودجه‌ای که کفاف خرید از مغازه‌ها و پرداخت مالیات بر ارزش افزوده و قبض آب و برق مغازه را نمی‌دهد. جنس ارزان‌تر ولو با کیفیت پایین‌تر برای خانواده‌ای که شرایط سخت اقتصادی را می‌گذراند نعمتی است که هیچ شعار و بنری نمی‌تواند نقمتش کند.
شاید همین منطق واضح تقاضا در برابر عرضه است که هر روز بخشی از جوانان را به سوی دستفروشی سوق می‌دهد.آن‌ها که توان راه‌اندازی شغلی پایدار را ندارند و ناگزیر باید راهی برای امرار معاش خود بیابند. راهی‌ مانند دستفروشی با کمترین هزینه و در عین حال مخاطره‌ای مانند از دست دادن همان اندک سرمایه خود در مواجهه با مأموران سد معبر.
البته در این میان زنان دستفروش زیادی هم به چشم می‌خورند که به دلیل فوت، طلاق یا زندانی شدن همسر، سرپرست خانواده خود را از دست داده‌اند و باید به تنهایی مخارج زندگی را تأمین کنند. عده‌ای هم زنان متأهل و بدسرپرست هستند که همسرشان به دلیل مشکلاتی نظیر اعتیاد نمی‌توانند مخارج زندگی را تأمین کنند.
هر ساله در روزهای پایانی سال هجوم دستفروش‌ها به حدی می‌رسد که تردد در مترو و زیرگذرهای منتهی به خیابان‌های اصلی دشوار می‌شود، اما اکنون مدیران شهری معتقدند که روزگار مدارا کردن با دستفروشی و دوره‌گردی به پایان رسیده و سال‌هاست برای رفع این معضل چاره‌اندیشی کرده‌اند.
 دستفروشی حاصل بیکاری است
شمس‌الله شریعت‌نژاد؛ عضو فراکسیون تولید و اشتغال مجلس با بیان اینکه در همه دنیا خرید و فروش در سطح شهر‌ها از قاعده مشخصی پیروی می‌کند، می‌گوید: در حوزه مدیریت شهری نظمی برای احداث مغازه وجود دارد و فروشگاه‌ها از اصناف مربوطه مجوز کسب و کار بابت احداث مغازه دریافت می‌کنند و مالکان فروشگاه‌ها بابت احداث واحد تجاری خود هزینه‌های زیادی پرداخت می‌کنند؛ بنابراین این طور نیست که هر کسی بخواهد بدون هماهنگی محصول مورد نظر خود را در هر نقطه‌ای از شهر در معرض فروش بگذارد و به این دلیل که هزینه تمام شده کمتری پرداخت می‌کند ارزان‌تر به فروش برساند. 
وی با اشاره به اینکه دستفروشی حاصل وضعیت بیکاری کشور است، می‌گوید: کاملاً مشخص است که وقتی فرد شغلی را نداشته باشد برای تأمین معاش خانواده خود به سمت شغل‌های کاذب و دستفروشی حرکت می‌کند، اما باید بپذیریم با این حال دستفروشی تولید ملی را ارتقا نمی‌دهد و نه تنها نسخه شفابخشی برای درمان بیکاری نیست؛ بلکه آسیب‌ها و معضلات متعددی به همراه دارد و این مسئله هم منطقی است که مغازه داران درخواست کنند به سبب مالیات و اجاره‌هایی که پرداخت می‌کنند از فعالیت دستفروشان جلوگیری به عمل آید.
  ایجاد بازارهایی برای رفع سد معبر 
شریعت‌نژاد ایجاد بازار‌های سیار مثل شب بازارها، روزبازارها و عصر بازارها را راهکاری موقت برای رفع سد معبر و ساماندهی دستفروشان عنوان می‌کند که از سوی شهرداری‌ها صورت گرفته و می‌افزاید: با این حال بهتر است با استفاده از تجربه سایر کشور‌ها راهکار بهتری برای رفع این مشکل پیدا کرد چرا که عرضه کالا و... در این بازارها نیز شغل محسوب نمی‌شود و جزو مشاغل کاذب است که نقش مثبتی در تولید ملی ندارد؛ بنابراین رفع معضل دستفروشان نیازمند برنامه‌ریزی جامع است بدین معنا که علاوه بر جلوگیری از اشتغال کاذب، باید فکری برای فرصت‌های اشتغال آن‌ها کرد.

  گسترش حاشیه‌نشینی با توسعه بازارهای سیار 
بهروز کیانی؛ مدیرعامل سازمان ساماندهی مشاغل شهری شهرداری مشهد به عنوان یکی از کلانشهر‌های کشور می‌گوید: بر اساس بند ۳۳ قانون شهرداری‌ها، این سازمان مکلف به مقابله با سد معبر است. برهمین اساس طی چند سال اخیر اغلب شهرداری‌های کلانشهرهای کشور طرحی را برای جمع‌آوری و ساماندهی دستفروشان و بساط‌گستران آغاز و بازارهای موقت مثل 
روز بازارها، عصر بازار‌ها و شب بازار‌ها در مناطق مختلف را ایجاد کرده‌اند. 
مهندس کیانی می‌افزاید: بحث ساماندهی دستفروشان از سال 82 آغاز شد و با ایجاد شب بازارها از سال 85 در قالب بازارهای سیار موقت ساماندهی شدند و اکنون کمتر شاهد حضور دستفروشان در سطح شهرها هستیم.
وی ادامه می‌دهد: اکنون دستفروشان داخل ملک‌های خصوصی و یا اوایل پاساژها بساط می‌کنند که به دلیل اینکه جزو معبر عمومی نیستند، جمع‌آوری آن‌ها غیر قانونی است. 
وی با اشاره به اینکه بازار‌های سیار جزو مشاغل موقتی هستند که به منظور ساماندهی دستفروشان بویژه افراد سالمند و افرادی که ناتوانی مالی دارند ایجاد شده است، می‌افزاید: افراد در صورت دارا بودن شرایط (سن بالای 30 سال، عدم سوء پیشینه، کارت پایان خدمت و یا معافیت)می‌توانند برای حضور در بازارهایی که ظرفیت داشته باشند مجوز دریافت کنند. 
وی هزینه استفاده از بازارهای سیار برای دستفروشان را هزینه نگهداری این بازارها عنوان می‌کند و می‌گوید:ایجاد این بازارها بحث انتفاع ندارد. خانواده ایثارگران، افراد تحت پوشش کمیته امداد و بهزیستی نیز از تخفیف 50 درصدی برخوردارند و می‌توانند در صورت دارا بودن شرایط از آن بهره‌مند شوند. 
کیانی با اشاره به اینکه شهرداری‌ها از ایجاد و افزایش بازارهای سیار استقبال نمی‌کند، اظهار می‌دارد: گرچه این بازارها به منظور ایجاد مشاغل موقت (رفع معضل بیکاری) و ساماندهی دستفروشان ایجاد شده‌است، اما نباید از این مهم غافل بود که توسعه آن‌ها به نوعی موجب گسترش حاشیه‌نشینی در کلانشهر‌ها خواهد شد که این مسئله تبعات زیادی به همراه دارد.