زهرا طوسی/

در غیاب نهادهای عریض و طویل ناظر، بی‌ثباتی قیمت‌ها در بازار خودرو همچنان ادامه دارد، با وجود دلایل متعددی که برای نابسامانی قیمتی خودرو ذکر می‌شود، نمایندگان مجلس معتقدند که فرمان قیمت‌گذاری در این بازار به دست دلالان سپرده شده و سکوت دولت نیز به آن‌ها فرصت داده است تا در این جاده تخته گاز برانند.

در این شرایط یاسر رایگانی سخنگوی سازمان تعزیرات حکومتی تنها توصیه‌ای که به مردم دارد این است که در فضایی که تعدادی سودجو و دلال بدون کارشناسی قیمت‌ها را افزایش می‌دهند خرید خودرو را عقب بیندازند تا شرایط به روال عادی برگردد.

کاهش 30 درصدی کل تولیدات خودروسازان

رضا رحمانی وزیر صنعت نیز معتقد است هزاران هشتگ در فضای مجازی در مورد خودرو و سایر کالاهایی که ظرفیت بحران‌سازی دارند، فضا را به هم ریخته‌اند، اما نگاهی به آمار تولید خودرو در کشور در فروردین امسال نشان‌دهنده کاهش 30 درصدی کل تولیدات است که به نوبه خود با کاهش عرضه به افزایش تقاضا و گرانی خودرودامن زده است.

در عین حال عده‌ای از دلالان نیز با ایجاد انتظار تورمی در این بازار موجب شدند که بسیاری برای پیش خرید خودروهای داخلی به صف شوند و فورش فوری‌ها در حداقل زمان به اتمام برسد. همان طور که ذکر شد دلایل متعددی برای صعود قیمت خودرو در حدود یک ماه گذشته مطرح می‌شود که از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به «رشد تورم انتظاری»، «فاصله زیاد قیمت کارخانه و بازار خودروها» و «تضعیف بخش تولید و عرضه» برای نابسامانی بازار خودرو اشاره کرد، اما کارشناسان و مسئولان مؤثرترین عامل را سپردن بازار به دست دلالان می‌دانند. برخی از این کارشناسان نیز بر این باورند که واسطه یا دلالی که می‌تواند با نفوذ، قیمت خودرو را در کل کشور افزایش دهد را نباید یک دلال عادی و خرده پا دانست و احتمالاً این افراد با خودروسازان ارتباط دارند.

دولت از نظارت و قیمت‌گذاری دست کشیده است

امیر خجسته رئیس فراکسیون مبارزه با مفاسد اقتصادی معتقد است دولت به نظارت و قیمت‌گذاری در بازار خودرو ورود نمی‌کند و قیمت‌گذاری در این حوزه را به دلالان سپرده است. وی با انتقاد از نوسانات شدید بازار خودرو مسئولان و وزارت صنعت، معدن و تجارت را مسئول این نوسانات می‌داند و تأکید می‌کند: وزارت صمت تدبیر و برنامه‌ای برای مدیریت بازار خودرو ندارد، هیچ نظارتی بر این بازار نمی‌کند و در واقع تعیین قیمت خودرو را به دلالان واگذار کرده است که این امر موجب شده قیمت خودرو یکشبه ۱۰۰ تا ۲۰۰ درصد افزایش یابد. به گفته وی، کمیسیون اصل ۹۰ خواستار کنترل، نظارت و قیمت‌گذاری خودرو توسط وزارت صنعت شده، اما آقایان تدبیر نمی‌کنند و مدیریت اقتصاد کشور و بازار خودرو را به دلالان واگذار کرده‌اند؛ این کار ظلم به ملت ایران است.

عبدالله رضیان عضو هیئت رئیسه کمیسیون صنایع و معادن مجلس  نیز دلیل گرانی‌های اخیر خودرو را مرتبط با میزان عرضه در کشور می‌داند و می‌گوید: عرضه بسیار پایین و در مقابل میزان تقاضا بسیار بالاست. هم اکنون عرضه خودرو از اختیار دولت و خودروسازان خارج شده و به دست دلالان افتاده است. فشار خرید بالا رفته و خودرو از کالای مصرفی به سرمایه‌ای تبدیل شده و این مورد موجب ایجاد حجم بالای تقاضا شده است.

بازار گل آلود و پر سود خودرو

در عین حال میلاد بیگی کارشناس صنعت خودرو در گفت‌وگو با خبرنگار ما می‌گوید: دلال خودش علت اولیه هیچ مشکلی نیست، اینکه به دلال به عنوان متهم اصلی در یک مشکل نگریسته می‌شود به خاطر سیاست‌هایی است که حاکمیت در یک حوزه اتخاذ می‌کند که امکان سود دهی از طریق دلالی فراهم می‌شود. باید دید چه اتفاقاتی در داخل یک بازار می‌افتد که امکان برای دلال فراهم می‌شود تا از آب گل آلود ماهی بگیرد.

وی می‌افزاید: یک مشکلی که سپردن قیمت به بازار دارد این است که ما در حال حاضر، یک بازار خودروی عمیق در کشور نداریم، بازار عمیق بازاری است که در آن عرضه کننده و متقاضی به تعداد بالا در آن حضور داشته باشند، بازار از یک شفافیت خوبی برخوردار باشد و کسی امکان قیمت‌دهی به بازار را نداشته باشد، چطور این اتفاق می‌افتد؟ وقتی که هم عرضه کننده و متقاضی در داخل بازار یک محصول وجود دارد و هم قوانینی برای صیانت از این بازار در آن ایجاد شده است، مثل بازار بورس، وقتی به بورس مراجعه می‌کنید، بورس حجم و مبنایی به عنوان قوانین صیانتی، تعریف می‌کند و می‌گوید اگر شما می‌خواهید با قیمت بالا یا پایینی بخرید و بفروشید باید حتماً از یک حجم بیشتری این کار را انجام بدهید تا قیمت فردا از همان قیمت بالا یا پایینی که مد نظر است باز بشود، این کار انجام شده است تا یک نفر با یک دستکاری کوچک نتواند قیمت را شدید دستکاری کند، ولی در بازار خودرو چه اتفاق می‌افتد، ما عملاً بازار خودرو شفاف و عمیق نداریم که قیمت بتواند در آن کشف شود.

بازارهای خُرد با امکان قیمت‌سازی

بیگی تأکید می‌کند: عملاً چند بازار خرد داریم که کاملاً امکان قیمت‌سازی در آن‌ها وجود دارد، یعنی کاملاً و براحتی یک نفر می‌تواند با قیمت بالا در این بازار خودرو بخرد و بازار را هیجانی کند و چند روز بعد ماشین‌های بیشتری را با قیمت بالا در همان بازار بفروشد. در ثانی قیمت براحتی کشف نمی‌شود، در بورس وقتی مراجعه می‌کنید عرضه کننده و متقاضی همزمان با هم وارد چانه‌زنی می‌شوند و همه به صورت شفاف قیمت‌ها را مشاهده می‌کنند، ولی در بازار خودرو این طور نیست، برخی می‌گویند از روی سایت‌ها قیمت را بر می‌دارند، ولی قیمت در این سایت مگر با چه تعداد است، کما اینکه کسی در این سایت‌ها وارد چانه‌زنی نمی‌شود و چیزی شفاف نیست، به طور کلی می‌توان گفت هر جا قیمت‌ها به بازار سپرده می‌شود، باید قبل از آن بازار عمیقی ایجاد شود وگرنه قیمت در بازار کشف نمی‌شود، بلکه بازار ابزاری برای ساخت قیمت می‌شود. اکنون عملاً همین را مشاهده می‌کنیم در حالی که برای اقتصاد ایران اتفاق قابل ملاحظه ای رخ نداده و دلار تغییر خاصی نکرده و پالس منفی از خودروسازان نیامده،  قیمت همچنان به صورت هیجانی در حال نوسان است.

سرنخ افزایش قیمت‌ها در دست ذی‌نفعان

وی با یادآوری اینکه وقتی با انحصار در بازار مواجه هستیم، خودروساز می‌تواند با بالا و پایین بردن میزان عرضه خودش، قیمت‌ها را جا به جا بکند، تأکید می‌کند: سرنخ این موضوع در دست ذی‌نفعان است، باید ببینیم چه کسانی از این مسئله سود می‌برند، وقتی بازار غیرشفاف است برای هر کدام از ذی‌نفعان این امکان وجود دارد تا قیمت را دستکاری کنند حال چه منافع اقتصادی داشته باشند چه منافع سیاسی را دنبال کنند. این افراد ذی نفع با یک سری خرید و فروش محدود با قیمت بالا می‌توانند قیمت‌ها را تغییر دهند. از طرفی چون قیمت خودرو ها با هم سنجیده می‌شود، مثلاً با خرید و فروش خودرو 206 با قیمت بالا، این تغییر قیمت به دیگر خودروهایی که در آن سطح قرار دارند، علامت می‌دهد که آن‌ها نیز قیمتشان را با آن تنظیم کنند و به این صورت در بازه زمانی کوتاه در حجم وسیعی قیمت‌ها جا به جا می‌شود.