حسین خنیفر/ رئیس دانشگاه فرهنگیان

سطح‌بندی دانشگاه‌ها موضوع تازه‌ای نیست. در واقع ایده نخست رتبه‌بندی دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی در دنیا، نخستین بار توسط دانشگاه شانگهای جیاتانگ در سال ۱۹۹۸ با  هدف اندازه گیری فاصله دانشگاه‌های چین به نسبت دانشگاه‌های برتر دنیا و برنامه‌ریزی برای کاهش این فاصله، بهبود کیفیت دانشگاه‌های  این کشور و ارتقای جایگاه آن‌ها در سطح بین‌المللی، مطرح شد اما بعدها مؤسسات بسیار زیادی از جمله گالوپ و بروکلین در خصوص سطح‌بندی دانشگاه‌ها کار کرده‌اند.

البته نظام رتبه‌بندی دانشگاه شانگهای به منظور انجام ارزیابی دقیق‌تر از عملکرد دانشگاه و ارائه رتبه‌بندی جامع از جایگاه دانشگاه در سطح جهانی، چهار معیار کیفیت آموزش، کیفیت اعضای هیئت علمی، خروجی‌های پژوهش و سرانه عملکرد دانشگاه را برای بررسی عملکرد دانشگاه تعریف کرده اما چون این معیارها خیلی کلی هستند و براحتی قابلیت اندازه‌گیری ندارند، برای هرکدام از آن‌ها شاخص‌هایی ارائه شده است.

در ایران نیز از چند سال پیش سطح‌بندی دانشگاه‌ها  از سوی معاونت آموزشی وزارت علوم و گاهی نیز از سوی پایگاه استنادی علوم جهان اسلام انجام می‌شود. یعنی در حال حاضر تمام دانشگاه‌های کشور سطح‌بندی شده هستند.

 نا گفته نماند که معیارها و شاخص‌های سطح‌بندی دانشگاه‌ها در ایران با دنیا خیلی متفاوت است. مثلاً شمار مقالات داخلی و داشتن دانشجوی خارجی از جمله معیارهای رتبه‌بندی دانشگاه‌های کشور در سال 97  بوده است که دانشگاه تهران با  2049 مقاله رتبه نخست و دانشگاه فرهنگیان با 1038 مقاله رتبه دوم را در شاخص مقالات کسب کرده‌اند. اما در مجموع وزارت علوم برای ارزیابی دانشگاه‌های کشور،22 شاخص از جمله تولید محتوا، کیفیت آموزش، تعداد استادان و اعضای هیئت علمی، فضاهای آزمایشگاهی، رفاهی، ارتباط با زیرساخت و صنعت کشور، جانمایی دانشگاه و... را مدنظر قرار می‌دهد.

به عبارت صحیح‌تر، وزارت علوم براساس رسالتی که برای آن ترسیم شده در زمینه رتبه‌بندی دانشگاه‌ها کار می‌کند و در اجرای طرح سطح‌بندی دانشگاه‌های کشور کوتاهی نکرده با این وجود برای تأثیرگذاری بیشتر طرح رتبه‌بندی دانشگاه‌ها، باید شاخص‌های مهارتی و عملکردی مورد توجه وزارت علوم قرار بگیرد. در واقع به یک انقلاب و یا دگرگونی اساسی در شاخص‌های سطح‌بندی دانشگاه‌ها نیاز داریم.

واقعیت آن است که دانشگاه‌ها هنوز به مطالبات مقام معظم رهبری نرسیده‌اند. مطالبه ایشان این است که اگر دانشگاهی در میان دانشگاه‌های کشور در رتبه نخست قرار دارد باید در آموزش و پاسخ به مسائل جامعه نیز جایگاه نخست را داشته باشد. در حقیقت نگاه معظم له در مقوله یاد شده بومی‌گرایی است وگرنه براساس نتایج نظام‌های بین‌المللی یاد شده و همچنین نتایج  نظام  رتبه‌بندی تایمز در سال 2018، 29 دانشگاه کشور در میان دانشگاه‌های برتر دنیا قرار گرفته‌اند.

در واقع مشکل اینجاست که بسیاری از دانشگاه‌های ما از نظر مهارتی و عملی می‌لنگند وگرنه از لحاظ نظری و پزشکی مشکل خاصی نداریم . مثلاً ایران در سال 1380، 5/3 در هزارم تولید علم دنیا را به خود اختصاص داده بود  که این رقم در سال 2018 به یک تا 5/1 رسیده است. یعنی اگر کیک دنیا 100 قاچ باشد ما یک تا 5/1 قاچ این کیک را تولید می‌کنیم که این یک جهش بسیار خوبی است اما به موازات این رشد علمی، آیا ما آدم غیرنظری دارای ایده و فکر تربیت کرده‌ایم؟ به عبارت دیگر هرچند شاخص‌هایی مثل حجم تولیدات علمی، مقالات منتشر شده در مجلات معتبر علمی دنیا و... افزایش یافته است اما  در عمل به این تولیدات مشکل داریم . یعنی حلقه مفقوده نظام آموزش عالی کشور، مهارت است. مهارتی که وارد بازار کار بشود. مشکل دیگر ما تربیت منابع انسانی سفارش شده توسط بازار کار است. یعنی در حال حاضر بین دانشگاه، بازار کار و صنعت کویر است و تسمه نقاله‌ای می‌خواهد تا این‌ها را به هم وصل کند. وزارت علوم باید ورود جدی به اصلاح بعضی از شاخص‌های رتبه‌بندی دانشگاه‌های کشور داشته باشد که شاخص مهارت یکی از ضروری‌ترین آن‌هاست.

 در اثبات این نکته باید گفت در ایران 4 میلیون و 200 هزار دانشجو داریم در حالی که  کل اتحادیه اروپا 5/4 میلیون دانشجو دارد یعنی تقریباً برابر مجموع این اتحادیه ما دانشجو داریم. علت آن این است که ما همه جایگاه‌ها را در تحصیل جست و جو می‌کنیم اما 60 تا 70 درصد تحصیلکرده‌های اتحادیه اروپا لیسانسیه هستند. یعنی آن‌ها دنبال فوق دیپلم و لیسانس مهارتی هستند و خیلی دنبال فوق لیسانس و دکترا نیستند. آن‌ها آدم‌های چند مهارتی می‌خواهند؛مهارت زیادی در صنعت خودرو، الکترونیک، صنعت ساختمان و... اما در ایران نیم میلیون دانشجوی فوق لیسانس و دکترا داریم که اگر 100 هزار پایان‌نامه روی مسائل ملی کشور تهیه کنند حداقل 10 هزار مشکل یا مسئله کشور را حل می‌کند. رقم قابل توجهی خواهد بود اما متأسفانه باید گفت پایان‌نامه‌ها و موضوعات و مقالات آن‌ها تکراری  هستند.اکنون خیلی از مجلات علمی، پژوهش و تخصصی کشور مقالاتشان فقط برای راضی کردن سیستم‌های ارزیابی و ارتقای فردی است. واقعاً اگر کسی یک مقاله تحولی و عملی بنویسد چاپش  نمی‌کنند به همین دلیل نیاز به یک تحول سریع  داریم. یعنی همان طور که مقام معظم رهبری فرمودند نیاز به یک جهش علمی در همه ابعاد داریم.