حسین حاجیلو/

 بیانیه روز جمعه کمیســیون مشترک برجام نشــان می‌دهد که اروپا قصد دارد به واســطه راه‌اندازی محــدود ابزار پشــتیبان مبادلات تجــاری (اینســتکس)، ایــران را راضی به عقب‌نشینی کند.

تعهدات اروپا ذیل ضمیمه 2 برجام شامل تجارت ارز، صادرات فراورده‌های نفتــی و پتروشــیمی، بنادر و کشــتیرانی، خودروســازی و هواپیما، طلا و فلزات گرانبها و... میشود.

 اما ابزار پشتیبان مبادلات تجاری (اینستکس( شــرایط برآورده شــدن تعهــدات اروپا ذیل ضمیمــه 2 برجام را ندارد؛ چراکــه اولاً اروپا در این سازوکار هیچ تعهدی برای خرید نفت از ایران نمی‌دهد، ثانیاً این ســازوکار صرفاً در محدوده خرید کالاهای بشردوســتانه (غذا و دارو) میتواند اقدام کند و به عنوان مثال اگر ایــران کالاهای تحریمی مانند طلا یا قطعات خودرو بخواهد، نمی‌تواند از طریق اینستکس تهیه کند.

با این تفاسیر، اینستکس صلاحیت اجرای تعهــدات برجامی اروپا را نداشــته و بنابرایــن درخواســت‌های ایــران را برآورده نمیکند . اگر دولت نمیخواهد تهدیدهای کشــورمان اعتبار خود را از دســت بدهــد، باید گام دوم کاهش تعهدات هسته‌ای را به طور قاطعانه‌تری بردارد.

در بیانیه 18 اردیبهشت شورای عالی امنیت ملی خطاب به کشورهای عضو برجام، 60  روز مهلت داده شده بود تا تعهدات خود در برجام (بویژه تعهدات نفتی و بانکی) را اجرایی کنند.

 ایران در گام نخســت اعلام کرده بود: «ایران در مرحلــه فعلــی دیگر خــود را متعهد به رعایتِ محدودیت‌های مربــوط به نگهداری ذخایر اورانیوم غنی‌شــده و ذخایر آب سنگین نمیدانــد». ا

یــران تهدید کرده بــود که در صورت عدم اجرای تعهدات کشــورهای دیگر در برجام، «در مرحله بعدی جمهوری اسلامی ایران رعایت محدودیت‌های مربوط به سطح غنی‌سازی اورانیوم و اقدام‌های مربوط به مدرن ســازی رآکتور آب سنگین اراک را نیز متوقف خواهد کرد.»

اما خبر بد این است که در ظاهر گام نخست کاهش تعهدات یک طرفه هسته‌ای هم مطابق پیشبینی‌هــا پیش نرفته اســت. پیش از این کمالوندی، ســخنگوی ســازمان انرژی اتمی گفتــه بــود در روز 6 تیرماه، ایران از ســقف تعیین شده در برجام برای مواد غنی شده عبور خواهد کرد؛ اما هیچ خبــری از عبور ایران از این سقف در رسانه‌ها و مواضع مسئولان دیده نمیشــود و بنابراین میتــوان حدس زد که دولت سرعت غنی‌سازی را کاهش داده است.

 از ســوی دیگر در بیانیه کمیسیون مشترک برجام نیز ادعا شــده اســت که «کمیسیون مشترک کارشناسان را موظف کرد تا به دنبال راهکارهای عملی بویژه برای صادرات اورانیوم دارای غنای پایین و آب سنگین تحت ترتیبات مناسب باشند.» این بند از بیانیه نشان میدهد که کمیسیون مشترک برجام دنبال راه حلی برای خروج اورانیوم غنی شــده و آب سنگین ایران به خارج از کشور است تا ایران همچنان متعهد به برجام باقی بماند.

 بی‌شــک عقب‌نشــینی از گام نخست کاهش تعهــدات و تردید در اجــرای گام دوم، ضربه بزرگی بر تلاشهای دولت بــرای بازگرداندن ایران به موضع قــدرت در برجام خواهد زد و میتواند سبب بی‌اعتبار شدن مواضع کشورمان شود.

 برای اعطای امتیازات واقعی از سوی اروپا به ایران و جلوگیری از افزایش فشارها، حتی در صورت راه‌اندازی اینستکس (با شرایط گفته شده؛ یعنــی بدون خرید نفت و صرفاً با فروش غذا و دارو)، ایــران باید گام‌های خــود برای کاهش تعهدات هســته‌ای را محکم‌تر از قبل بردارد.