محمد تربت زاده/

تصورش را بکنید یکی از همین روزها که درحال آب‌پز شدن زیر تیغ آفتاب داغ تابستان هستید، خبر برسد زبانم لال یخ‌های ذوب شده‌ قطب شمال، شهرهای شمالی کشورمان را زیر آب برده و به زودی به شهر شما خواهند رسید! احتمالاً پیش خودتان می‌گویید: مرد حسابی! قوه تخیل و داستان‌سرایی نویسنده‌ها هم حدی دارد! اما باید به عرضتان برسانیم همین الان که در حال خواندن این مطلب هستید، بخش وسیعی از جنگل‌های نزدیک قطب شمال در حال سوختن هستند که با توجه به غیرمسکونی بودن این مناطق، هیچ دولتی وظیفه کنترل آن را برعهده نمی‌گیرد. این آتش‌سوزی تا الان دمای منطقه را چندین درجه افزایش داده و لحظه به لحظه هم گسترده‌تر می‌شود. اگر بیخیالِ افزایش دما، کنترل آتش‌سوزی و آب شدن یخ‌های قطب هم بشویم، باز هیچ جوره نمی‌توانیم از کنار حدود ۵۰ مگا تُن دی‌اکسیدکربنی که این آتش‌سوزی ایجاد کرده، عبور کنیم؛ بخصوص زمانی که بفهمیم این میزان دی‌اکسیدکربن، از مقدار کربن تولید شده در یک کشور صنعتی مثل سوئد در بازه یک ساله هم بیشتر است.

فاتحه کره زمین را خوانده‌ایم

آتش‌سوزی در قطب را لطفاً بگذارید کنار و به این خبر که یکی دو روز پیش منتشر شد، توجه کنید: دمای کره زمین به بالاترین حد در «2 هزار سال گذشته» رسیده است.

البته نه اینکه 2هزار سال پیش هوا گرم‌تر از الان بوده است...نه! 2 هزار سال پیش لابد دماسنج هنوز اختراع نشده بوده و هیچ تاریخنگاری هم به ذهنش خطور نکرده آیندگان ممکن است طوری فاتحه کره زمین و اقلیمش را بخوانند که بعداً نیاز به مقایسه آب و هوای زمان خودشان با زمان ما را داشته باشند؛ به همین خاطر هیچ اطلاعاتی از آب و هوای هزار سال پیش را ثبت نکرده است. اما از آنجایی که آن روزها هیچ عاملی که بخواهد نظم حاکم بر طبیعت را برهم بزند، وجود نداشته، به احتمال زیاد آب و هوای آن سال‌ها، در گرم‌ترین حالت ممکن هم کمی تا قسمتی خنک‌تر از الان بوده و ما درحال حاضر در عصری زندگی می‌کنیم که «انسان» با دخالت‌های وقت و بی‌وقتش در طبیعت، نظم حاکم بر دنیا را به هم ریخته و دمای کره زمین را حدود 5/1 درجه افزایش داده است.

تا 73 درجه سانتیگراد

«گرمای جهانی» برخلاف اسمش به معنای گرم شدن جهان نیست! یعنی تا همین الان هم دانشمندان بر سر این موضوع که آیا پدیده گرمای جهانی موجب افزایش دمای کره زمین می‌شود یا خیر، دعوا دارند. برای اینکه مفهوم گرمای جهانی را کامل متوجه شوید ادامه مطلب را بخوانید.

همان‌طور که می‌دانید کره زمین گرمای خودش را از طریق پرتوهای خورشید جذب می‌کند. تا پیش از به هم خوردن نظم حاکم بر طبیعت، مقدار کمی از پرتوها به زمین جذب می‌شده و مابقی آن‌ها پس از بازتاب، وارد فضا می‌شدند. این روزها اما به لطف قابلیت جذب دی‌اکسیدکربن، گازهای گلخانه‌ای و سایر آلودگی‌ها که به وفور در اتمسفر زمین یافت می‌شوند، پرتوهای خورشید به جای بازتاب، جذب شده و تا چند قرن در جو زمین باقی می‌مانند. این همان فرایند «گرمای جهانی» است که موجب شده دمای هوا در مناطق جنوبی کشورمان تا 73 درجه هم بالا برود.

آمریکا قانع نشد

ماجرای گرمای جهانی اگرچه در معنای امروزی‌اش پدیده‌ای جدید به حساب می‌آید، اما سابقه کشف آن برمی‌گردد به دهه 19 میلادی. در آن سال‌ها البته کسی حرف دانشمندانِ فلک‌زده‌ای که از تأثیرات کربن‌دی‌اکسید و سایر گازهای سمی بر آب و هوای کره زمین صحبت می‌کردند را باور نمی‌کرد تا اینکه در سال 1997، تغییرات عجیب و غریب آب و هوایی مثل توفان‌های بی‌سابقه، سونامی‌های وحشتناک و گرمای طاقت‌فرسا سرانجام بعضی از دولت‌ها را مجاب کرد تا با پیوستن به عهدنامه‌ای به نام «کیوتو» که از جانب سازمان ملل مطرح شده بود، برای کاهش گازهای سمی بخصوص دی اکسید کربن تلاش کنند. هرچند که فشار افکار عمومی و رسانه‌ها نتوانست آمریکایی‌ها را به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده دی‌اکسیدکربن در جهان، برای پیوستن به این عهدنامه و کاهش دادن فعالیت‌های صنعتی‌اش قانع کند، اما این عهدنامه تا حدودی توانست جلو افزایش بی رویه تولید گازهای سمی و گلخانه‌ای را بگیرد.

عهدنامه پاریس

دومین گام برای کنترل شرایط آب و هوایی کره زمین، سال 2016 برداشته شد. توافق‌نامه پاریس که با هدف حفظ کره زمین مطرح شده بود تقریباً توسط تمام کشورهای دنیا به جز چند کشور کوچک امضا شد. اصلی‌ترین هدف این توافق‌نامه، متوقف کردن روند رو به رشد دمای کره زمین بود. براساس اعلام کارشناس‌های هواشناسی، دمای متوسط کره زمین در مقایسه با ‌سال‌های پیش از انقلاب صنعتی چیزی در حدود 5/1 درجه افزایش پیدا کرده که اگر جلوی آن گرفته نشود تا پایان قرن به 3 درجه خواهد رسید. توافق‌نامه پاریس قرار است رشد دما را تا پیش از رسیدن به 2 درجه متوقف کند. علاوه بر ابعاد اقتصادی این توافق‌نامه که شامل کمک‌های کشورهای توسعه یافته به کشورهای درحال توسعه می‌شود، کشورها باید فعالیت‌های صنعتی خودشان را که منجر به افزایش دمای کره زمین می‌شود، کاهش دهند. آمریکا اگرچه در زمان ریاست جمهوری اوباما حسابی از این طرح استقبال کرد، اما با روی کار آمدن ترامپ، موضعی کاملاً متفاوت اتخاذ کرده و از این پیمان خارج شد. دلایل آن را هم علاوه بر جنگ تجاری با چین و افول اقتصادی لابد باید در خلق و خوی تاجرمآبانه آقای ترامپ جست‌وجو کنیم که هیچ جوره حاضر نمی‌شود برای حفظ کره زمین، قید منافع اقتصادی‌اش را بزند.

چین، اروپا، آمریکا

درحال حاضر چین نخستین تولیدکننده دی‌اکسیدکربن در دنیاست. آمریکا دومین تولیدکننده گازهای سمی است و کشورهای عضو اتحادیه اروپا هم در جایگاه سوم قرار دارند. براساس گفته کارشناس‌ها با توجه به جمعیت بالای چین و کشورهای عضو اتحادیه اروپا، میزان تولید دی‌اکسیدکربن در این کشورها کمی تا قسمتی عادی است، اما آمریکا از آنجایی که فقط 4 درصد جمعیت جهان را تشکیل می‌دهد، باید فکری به حال تولید گازهای سمی‌اش بردارد. گازهای ‌سمی‌ای که اگر جلو تولیدشان گرفته نشود، می‌تواند عواقب اقتصادی، پزشکی و زیست‌محیطی فاجعه‌باری را به دنبال داشته باشد. کوچک‌ترین نمونه‌اش همین آتش‌سوزی بی‌سابقه در جنگل‌های قطب شمال.

آتش‌سوزی‌های پراکنده‌ای که در اثر برخورد رعد و برق با درخت‌ها ایجاد می‌شوند اگرچه طبیعی به حساب می‌آیند، اما گرمای بی‌سابقه در این مناطق سبب شده از دل همین آتش‌سوزی‌های پراکنده آتشی بیرون بیاید که کارشناسان می‌گویند اگر مهار نشود، می‌تواند فاجعه‌ای بی‌سابقه را به وجود آورد.

سیل‌های مرگبار

با وجود فعالیت‌هایی که فعالان محیط زیستی انجام داده‌اند و در کنار انواع و اقسام ‌عهدنامه‌های جهانی، افزایش دمای کره زمین همچنان ادامه دارد. هرچند در بدترین حالت دمای کره زمین در پایان قرن، 3 درجه افزایش پیدا می‌کند، اما در مورد ایران ماجرا کمی فرق دارد! براساس پیش‌بینی‌ها اگر روند افزایش دما ادامه داشته باشد، کشورمان تا 5 درجه افزایش دما را تجربه خواهد کرد. یعنی دمای شهر اهواز در گرم‌ترین روزهای تابستان به حدود 60 درجه خواهد رسید. این البته قابل تحمل‌ترین نتیجه افزایش گرمای جهانی است و آن‌طور که کارشناسان جهانی گفته‌اند، ذوب شدن یخ‌های قطب، جزایر خلیج فارس را زیر آب خواهد بود، جنگل‌های زاگرس در آتش خواهند سوخت و سیل‌های مرگبار اهالی شمال را مجبور به مهاجرت خواهد کرد. این تازه در شرایطی است که خشکسالی و خشک شدن منابع زیرزمینی، زبانم لال کشورمان را به زمینی بایر و غیرقابل استفاده تبدیل نکرده باشد!

یک شهاب سنگِ بزرگ

به «جیمز هانسن» لقب پدر تغییر اقلیم جهان را داده‌اند. مردی که بارها جلو کاخ سفید تجمع اعتراض‌آمیز برگزار کرده و چند باری هم به خاطر برهم زدن نظم عمومی دستگیر شده است. هانسن می‌گوید: ابر قدرت‌ها و کشورهای صنعتی تقریباً دنیا را نابود کرده‌اند، اما حاضر نیستند هیچ کاری برای نجات مردم انجام دهند. شاید زیاد بیراه نباشد اگر مطلب را با بخشی از ‌صحبت‌های مردی به پایان برسانیم که بخش زیادی از عمرش را صرف نجات کره زمین از دست اَبرقدرت‌ها و کشورهای صنعتی کرده است:

اگر چیزی که من می‌دانم را شما می‌دانستید، چه کار می‌کردید، آیا آن را اعلام می‌کردید یا نه؟ فرض کنید یک شهاب سنگ بسیار بزرگ در راه برخورد با کره زمین است، این دقیقاً مشابه همان چیزی است که الان با آن روبه رو شده‌ایم، حالا ما هیچ کاری برای انحراف این شهاب سنگ انجام نمی‌دهیم، با این وجود که هر چقدر بیشتر صبر کنیم باید هزینه بیشتری بپردازیم.