محمدمهدی نجاتی/

هر روز وضو می‌گیری، اقامه می‌بندی، تکبیره‌الاحرام می‌گویی و به نماز می‌ایستی. فریضه‌ای که هر روز تکرار می‌شود اما هیچ‌وقت تکراری نمی‌شود و زیارت تو ‌ای سلطان ارض توس، ای ضامن آهو،‌ ای غریب‌الغربا و ‌ای معین‌الضعفا هر چند فریضه واجب نیست اما درست مثل نماز، تکرار می‌شود ولی تکراری نمی‌شود. وقتی روزهای آخر ماه صفر فرا می‌رسد صدها هزار عاشق دلداده امام رئوف(ع) از اقصی نقاط ایران اسلامی با پای پیاده به طواف حرم سلطان عشق می‌آیند و همگی زبان حالشان این است که: آمدم‌ای شاه پناهم بده.

در زیر نگاهی گذرا خواهیم داشت بر برخی الزامات نرم‌افزاری و سخت‌افزاری پیاده‌روی‌های کاروان دهه آخر صفر که به مقصد مشهدالرضا پایتخت معنوی ایران اسلامی صورت می‌پذیرد.

زیارت‌هایت در عین حالی که بارها تکرار می‌شود هرگز تکراری نشود

اولین الزام سفر با پای پیاده به مقصد مشهد امام رضا(ع) آن است که جهد کنی تا زیارت این ولی خدا را «عارفاً بحقه» به‌جای آوری و اگر می‌خواهی با معرفت درست و شناخت حقیقی امام رضا(ع) راهی ارض توس شوی، اول باید مراقبت کنی تا زیارت‌هایت در عین حالی که بارها تکرار می‌شود هرگز تکراری نشود و اگر در زیارتت حس خوش حضور را از دست دادی و تبدیل به عادت شد دیگر اثر معنوی شایسته و بایسته خود را نخواهد داشت و مغبون خواهی شد.

تصمیمی برای جهاد فرهنگی

اقدام دیگری که در این زمینه باید توسط خود زائران پیاده از مبدأ صورت انجام شود، مجهز شدن به بسته‌های محتوایی همراه در سفر مانند ذکر، دعا، نیایش، اشعار مناسب نجواهای انفرادی و همخوانی‌های گروهی، کتاب، جزوه، بروشور و نیز طراحی قرارهای معنوی درون کاروانی همچون ختم صلوات، زیارت‌های نیابتی لسانی، خلوت و انس با معبود و تجدید میثاق با امامان معصومی(ع) است که شهادت می‌دهیم به آنکه ایشان تمامی حق جهاد در راه خدا را به شایستگی بجا آورده‌اند. ما نیز برای هم جبهه شدن با ایشان، تصمیم به جهاد فرهنگی و ایمانی برای حراست از مکتب اهل بیت(ع) بگیریم و اراده کنیم قدمی در این راه برداریم.

سبک‌بار و سبک‌بال

کار دیگری که ما برای ارتقای نرم‌افزاری سفر پیاده به مشهد می‌توانیم انجام دهیم پای نهادن در این مسیر به شکلی کاملاً سبک‌بار و سبک‌بال است. یعنی سعی کنیم از همان ابتدای سفر دلبستگی‌های مادی را به حداقل برسانیم و با هدف ترمیم تیرگی‌های روح و طهارت جان در چشمه‌سار زیارت آن امام همام، نسخه بلند بالای دغدغه‌های اخلاقی و دینی برای جانمان بپیچیم، چیزی مثل مشارطه که مثلاً پس از این سفر سعی می‌کنم زبانم را کنترل کنم و یا دل کسی را نشکنم.

اگر سفر ما این‌طور بود، دیگر در طول مسیر به پایین و بالا رفتن قیمت دلار و سکه، نرخ مسکن، آخرین تحولات بازار و از این دست فکر نمی‌کنی و چند روز با «قدم صدق» به سمت بارگاهی گام برمی‌داری که امامش میانه‌ای با دنیا و دنیادوستان نداشت و از همین روز چه بسا تلفن همراهت را جز در مواقع ضروری از دسترس خارج می‌کنی.

کاربردی‌ترین نسخه نرم‌افزاری کاروان‌های پیاده دهه آخر صفر که نسخه‌ای تجویزی است و برای حفظ سلامت معنوی این سفر قید الزام دارد و تنها یک توصیه و پیشنهاد نیست، همراهی یک روحانی توانمند در تبلیغ، مخاطب‌شناس، اهل حال، برنامه‌ریز فرهنگی و مربی تربیتی برای مراقبت از معنا و محتوای این سفر مقدس و معنوی است تا در طول مسیر با همکاری تنگاتنگ و هماهنگ با مداح کاروان، شور و شعور را تحفه راه مسافران پیاده مشهد امام رضا(ع) نماید.

رفع کمبود یا نبود زیرساخت‌های لازم زیارتی

در بخش سخت‌افزاری هم هر چند همه سال‌ها کارهای ارزشمند و شایسته خوبی صورت می‌پذیرد اما چه بسا گاه چنین به نظر برسد که متولیان مدیریت و ساماندهی این حرکت فرهنگی در قیاس با اوج همت، دلبستگی، هیجان، شور و ارادت مردم اندکی کندتر حرکت کرده و خدماتی در خور شأن و مقام زائران پیاده حرم امام عاشقان ترتیب داده نشود.

یکی از کاستی‌های مرتبط با این موضوع، کمبود یا نبود زیرساخت‌های لازم زیارتی در مسیرهای منتهی به مشهدالرضاست، چیزی مثل امکان استراحت، استحمام، نمازخانه‌های بین راهی و سرویس‌های بهداشتی که هنوز متناسب با حجم عظیم زائران این ایام طراحی و راه‌اندازی نشده است.

برای رفع این مشکل اتخاذ نگاه یکپارچه و واحد به موضوع ساماندهی و برنامه‌ریزی پیاده‌روی‌های آخر صفر بیش از همه ضرورت دارد.

همچنین جهت‌دهی به امر مهم وقف، ترغیب انگیزشی و جهت‌دهی مطلوب خیران و نیز معرفی مدل‌های جامع و آینده‌نگر این مسئله از دیگر الزامات ارتقای سخت‌افزاری موضوع پیاده‌روی‌های آخر ماه صفر است.

نکته حائز اهمیت دیگر مرتبط با جوانب نرم‌افزاری و سخت‌افزاری این سفر معنوی و این مناسبت آیینی، برنامه‌ریزی و تلاش برای ایجاد تحول در میزبانی مجاوران حضرت رضا(ع) یا همان مردم مشهد و شهرستان‌های اطراف است.

این روزها مردم ساکن در این دیار از قوچان و چناران گرفته تا نیشابور، کلات، تربت حیدریه و همه بخش‌ها و روستاهایی که در این مسیر قرار دارند در واقع صاحبخانه و میزبان زائران حریم رضوی هستند.

حال میزبانی به رسم عرب‌های عراقی در ایام اربعین نوبت ما شده و زمان آن فرا رسیده که برای شریک شدن در ثواب این زیارت‌های خالصانه و تعظیم شعائر دینی که نشانه تقوای قلوب مسلمان‌هاست، در مسیر کاروان‌های پیاده تا حد امکان درِ خانه‌ها باز باشد، به شکلی که حداقل در محوطه حیاط منازل امکان شست‌وشوی دست‌ها و پاها، تجدید وضو، استفاده از سرویس‌های بهداشتی، آماده بودن بساط چای داغ و برخی نذورات ساده برای زائران فراهم باشد.

وظیفه دیگر مجاوران

کار دیگری که در این ایام همسایگان و مجاوران حرم حضرت رضا(ع) باید انجام دهند کمک به سهولت تشرف زائران به بارگاه مطهر رضوی است، شامل راهنمایی نیکو، ملاطفت و نرمی در پاسخگویی به زائران پیاده، همکاری در تردد آسان کاروان‌ها در کوچه‌ها و خیابان‌های شهر و در مجموع نگه داشتن حرمت زائران پیاده رضوی به معنای واقعی کلمه. بنابراین شاید بهتر باشد در این روزها گاهی از روی بام خانه و یا مقابل مسجد محله به امام رضا(ع) سلام بدهیم و خودمان حضوری به آنجا نرویم تا امکان زیارت آسان سایر زائران فراهم شود.

همان‌گونه که برای زائر پیاده امام رضا(ع) که چه بسا سال‌هاست در این پیاده‌روی شرکت می‌کند، بسیار مهم است که باوجود تکرار زیارت مشهد الرضا(ع) نباید این زیارت  برایش عادی و تکراری شود، برای همسایگان و مجاوران حرم هم باید مراقب باشند حضور زائران آن امام رئوف در مشهدالرضا باوجود تکرار همیشگی در طول سال، خدای ناکرده تکراری و عادی نشود .

برنامه‌ریزی برای کار فرهنگی مناسب

اینجا نوبت به کار فرهنگی می‌رسد؛ آن هم نه تنها در حد ارسال پیامک انبوه به مردم و تبلیغات بیلبوردی و محیطی در شهر که تا حدی لازم است اما به تنهایی کافی نیست. توجه داشته باشیم که مردم مشهد پس از گذشت اربعین، همه ساله با میزبانی گسترده از صدها هزار عاشق دلداده رضوی در دهه آخر صفر مواجه هستند، پس این فرصت تبلیغی و این حرکت فرهنگی، به‌طور ناگهانی، غیرمترقبه و غافلگیرانه از راه نمی‌رسد که نتوان از پیش برای آن برنامه‌ریزی کرد.

برای این کار ائمه جماعات مساجد از روزهای پیش به شکل مداوم و سریالی وظایف میزبانی مردم مشهد را در این ایام به آنان یادآور شوند و زمینه اجرای طرح‌های محلی و گروهی مسجدی را فراهم آورند.

در مدارس، مسابقه طرح نویسی و خاطره نویسی خدمت به زائران پیاده برگزار شود و صدا و سیمای خراسان مباحث کارشناسی و کاربردی مرتبط با این بحث را به شیوه‌های جذاب و اثرگذار رسانه‌ای تولید و پخش نماید.

گاهی مردم دوست دارند در این عرصه ایفای نقش کنند اما راهکارهای عملی آن را بلد نیستند؛ در چنین مواقعی لازم است مثلاً مراکز فرهنگی و متولیان امر، 50 طرح، الگو، پیشنهاد و فعالیت قابل اجرا توسط مردم را به آنان معرفی، تبلیغ و آموزش دهند، به‌گونه‌ای که مخاطب عام از بلاتکلیفی در این موضوع دربییبد و به اصطلاح مردم و ارادتمندان بتوانند به اندازه انداختن یک نخود در این آش خود را شریک و سهیم بگردانند.

به‌عنوان مثال کسی که دوست دارد متقبل امر رفت و آمد و خدمت‌رسانی در زمینه به زائران در این ایام شود ولی این امکان برایش وجود ندارد، می‌تواند یک تاکسی یا خودرو مسافربر شخصی برای این کار اجاره کرده و یا اهالی یک محل، نمازگزاران یک مسجد و یا اقوام و بستگان یک فامیل، مکان مناسبی را در مسیر تردد زوار هماهنگ و ایستگاه خدمت‌رسانی صلواتی برپا کنند.

نکته مهم دیگر آن است که توجه داشته باشیم برای خیلی از زائران اربعین حسینی در کربلا، ایستگاه آخر و پایانی سفر، تشرف به بارگاه مطهر رضوی و حضور در مشهدالرضاست، بنابراین ما در روزهای پیش رو، میزبان صدها هزار عاشق دلداده مکتب اهل بیت(ع) از آسیای میانه، هند، پاکستان، عراق، افغانستان و نقاط گوناگون ایران اسلامی هستیم. حال اگر خدمت‌رسانی ما در بعضی بخش‌ها با دریافت هزینه هم همراه است مواظب باشیم این دریافت از دایره انصاف خارج نشود و با رعایت حال زائران حضرت رضا(ع) باشد که آن امام رئوف با رأفت و مهربانی‌اش در دنیا و آخرت از خزانه غیب یار و مددکارمان گردد.

فراموش نکنیم زائران و میهمانان امام رضا(ع) همواره میهمانان عزیز و محترم دوستان و همسایگان امام رضا(ع) نیز هستند و قدردانی از نعمت مجاورت این بارگاه معنوی به حراست و پاسداری از این توفیق ارزشمند الهی است.