آرش خلیل‌خانه/

  «۳ میلیون زن سرپرست خانوار وجود دارد که بخشی از آن‌ها بدون بیمه هستند»؛ این ادعایی است که چندی پیش سمیه محمودی، عضو کمیسیون اجتماعی مجلس در جریان طرح پرسش خود از وزیر کشور درباره دلایل عدم برنامه‌ریزی مناسب برای کاهش آسیب‌های اجتماعی، به آن اشاره کرده بود.

آمار متفاوت از زنان سرپرست خانوار

متأسفانه آمار دقیقی از تعداد زنان سرپرست خانوار در کشور وجود ندارد و هر از گاهی آماری متفاوت در این خصوص ارائه می‌شود. برای مثال تاج‌الدین، عضو کمیسیون اجتماعی مجلس و  مشاور امور زنان و خانواده ریاست جمهوری می‌گوید: در حال حاضر بیش از ۳ میلیون زن سرپرست خانوار در سراسر کشور وجود دارد و آمارهای به دست آمده نشان می‌دهد در ۱۰ سال گذشته تعداد خانواده‌های دارای سرپرست زن نسبت به مردان ۵۸ درصد افزایش داشته است.

فاطمه ذوالقدر، عضو کمیسیون زنان مجلس نیز معتقد است، تعداد زنان سرپرست خانوار به بیش از ۳ میلیون و ۶۰۰ هزار نفر می‌رسد. به اعتقاد وی این میزان روند رو به رشدی دارد که از جمله علل افزایش آن می‌توان به طلاق، تصادفات، از کار افتادگی همسر، زندان و اعتیاد اشاره کرد.

اما به هر حال براساس داده‌های دفتر آمار و اطلاعات جمعیتی و مهاجرت سازمان ثبت احوال کشور و بر پایه نتایج سرشماری سال ۹۵، ۱۲.۷ درصد از کل خانوارهای کشور زن سرپرست و ۶۶.۴ درصد از خانوارهای تک نفره زن سرپرست هستند.

جامعه زنان سرپرست خانوار و مسئولیت دشوار آن‌ها

سازمان بهزیستی زنان سرپرست خانوار را زنانی تعریف می‌کند که عهده‌دار تأمین معاش مادی و معنوی خود و اعضای خانوار هستند، به عبارت دیگر زنان سرپرست خانوار زنانی هستند که به دلایل مختلف از جمله (فوت همسر یا طلاق، مهاجرت، مفقودالاثر بودن همسران، متواری یا زندانی بودن همسر، نکاح منقطع، سربازی همسر، بیماری و از کارافتادگی، اعتیاد و بیکاری) مسئولیت سرپرستی، اداره اقتصادی و تصمیم‌گیری‌های عمده و حیاتی خانواده را بر عهده دارند.

طبق تعریف مرکز آمار ایران نیز زنان سرپرست خانوار به زنانی گفته می‌شود که بدون حضور منظم و یا حمایت یک مرد بزرگسال، سرپرستی خانوار را بر عهده می‌گیرند و مسئولیت اداره اقتصادی، تصمیم‌گیری‌های عمده و حیاتی خانوار را بر عهده دارند.

چندی پیش هیئت وزیران در جلسه خود معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری را مکلف کرد تا در راستای اجرای برنامه ششم توسعه، طرح جامع توانمندسازی زنان سرپرست خانوار را تهیه کند. طبق این مصوبه  معاونت امور زنان و خانواده موظف است با همکاری وزارتخانه‌های تعاون، کار و رفاه اجتماعی، بهداشت، جهاد کشاورزی و سازمان برنامه و بودجه کشور، کمیته امداد امام‌خمینی(ره) و سازمان بهزیستی کشور، طرح جامع توانمندسازی زنان سرپرست خانوار را تهیه و برای اجرا به دستگاه‌های مربوط ابلاغ و بر اجرای آن نظارت کند.

قانون ضعیف یا مسکوت

محمدنبی سعدی پور، کارشناس ارشد اقتصاد معتقد است قانون در خصوص زنان بی‌سرپرست یا زنان سرپرست خانوار یا مسکوت یا اینکه خیلی ضعیف است.

وی با بیان اینکه زنان بی‌سرپرست در سازمان‌های حمایتی از جمله بیمه‌ها دیده نشده‌اند، می‌گوید: سازمان‌های حمایتی همچون بیمه و تأمین اجتماعی رویکردی مشخص در مورد این زنان ندارند و در افکار عمومی با گفتن عنوان زنان بی‌سرپرست یا سرپرست خانوار ذهن‌ها به سمت نهادهای حمایتی همچون کمیته‌امداد و بهزیستی می‌رود.

وی ادامه می‌دهد: با گفتن عنوان زنان سرپرست خانوار بی‌درنگ متوجه کمیته امداد و بهزیستی می‌شویم و کمتر به یاد نقش و عملکردی که بانک‌ها، ادارات، سازمان‌ها و مؤسسات بیمه‌ای دارند، می‌افتیم.

محمد شریعتمداری، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی در گفت و گو با «قدس» از تسهیلاتی می‌گوید که قرار است با اعطای آن به زنان سرپرست خانوار قدری از بار سنگینی که بر دوش آن‌ها سنگینی می‌کند، برداشته شود.

شریعتمداری با بیان اینکه ۳ میلیون و ۲۰۰ هزار زن سرپرست خانوار تحت پوشش بیمه هستند، می‌گوید: «چندی پیش مصوبه‌ای به تصویب هیئت وزیران رسید که براساس آن تمامی اقشار باقیمانده از بیمه درمان و بیمه سلامت متناسب با آزمون وسع که از آن‌ها انجام شد در چارچوب بیمه خدمات درمانی قرار گرفتند. براساس اعلام وزارت بهداشت و ارائه خدمات بیمه سلامت،   آن‌ها می‌توانند از این خدمات بهره‌مند شوند».

در روستاها انواع کارهای داخل خانه و نگهداری دام یا کشاورزی، جزئی از زندگی زنان روستایی است که در کنار کار درآمدزای احتمالی زن سرپرست خانوار قرار می‌گیرد. تعداد زیادی از زنان سرپرست خانوار به‌ویژه آن‌هایی که تحت پوشش کمیته امداد هستند با وام‌هایی کم توانسته‌اند درآمدی محدود را برای گذران زندگی خود و کودکان داشته باشند.

کمیته امداد به‌عنوان یکی از متولیان حمایت از این زنان توانسته جامعه حدود یک‌ میلیونی از این زنان را پوشش دهد. به اذعان رئیس کمیته امداد، زنان سرپرست خانوار جمعیت اصلی مددجویان این مجموعه هستند که کمیته امداد برنامه‌های حمایتی برای زندگی، کار و مسائل دیگر آن‌ها دارد، اما این کمک‌ها آن‌قدر نیستند که در ظاهر و باطن زندگی این زنان تأثیر چندانی بگذارند. بسیاری از این زنان از میانسالی به بعد با انواع بیماری‌ها روبه‌رو می‌شوند اما به دلیل نبود حمایت اجتماعی و درمانی، توان درمان خود را ندارند.

تسهیلات برای روستاییان

شریعتمداری نیز با بیان اینکه بخشی از بانوانی که سرپرست خانوار هستند در مناطق روستایی زندگی می‌کنند و تحت پوشش بیمه عشایر و روستاییان کشور قرار گرفته‌اند، به تسهیلاتی که به این زنان تعلق گرفته اشاره می‌کند و می‌افزاید: «تا امروز به حدود ۱۰۰ هزار نفر مقرری بازنشستگی پرداخت کرده‌ایم آن هم در روستاهایی که ۲۷ درصد آن‌ها را زنان بدون سرپرست تشکیل می‌دهند».

وی تأکید می‌کند: «این مقدار می‌تواند در جامعه هدف ما که یک میلیون و ۵۰ هزار خانوار است افزایش پیدا کند و در حال حاضر تنها ۲۵ درصد آن را پوشش می‌دهیم و به تدریج با ایجاد انگیزه و اعتماد این زمینه را فراهم می‌کنیم تا بیمه عشایر و روستاییان به صورت فراگیر در روستاها مورد استفاده قرار بگیرند».

شریعتمداری می‌گوید: تمامی تلاش دولت این است که از ظرفیت زنان روستایی به ویژه زنان سرپرست خانوار استفاده جامع به عمل بیاید.

وی ادامه می‌دهد: در یکی از جلسات دولت گزارشی از این معنا ارائه شد. کمی بیش از ۶۰ درصد از مشاغل خانگی را زنان روستایی به خود اختصاص داده‌اند و از مجموعه منابع موجود ما در فعالیت توسعه اشتغال پایدار روستایی حدود ۴۷ درصد آن را زنان در روستاهای کشور در اختیار گرفته‌اند. صندوق‌های بیمه خرد توسط وزارت جهاد کشاورزی و با نظارت دولت راه‌اندازی شده تا برای به میدان آوردن منابع خرد و اندک روستاییان کشور در بهره‌برداری قرار گیرد.

وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی در پایان تصریح می‌کند: «تلاش می‌کنیم برای تقویت صندوق‌های اعتباری خرد زنان روستایی گام‌های مؤثرتری برداشته و شرایطی فراهم شود تا با رساندن محصولات تولیدی زنان روستایی به بازار شرایط مطلوب‌تری برای اشتغال پایدار آن‌ها مهیا شود».