آرش خلیل‌خانه/
تهران در گام چهارم کاهش تعهدات هسته‌ای خود در مقابل بدعهدی و وقت‌کشی اروپا به فردو رسید. سایتی در اعماق صخره‌ای کوه‌های اطراف قم که نامش برای آنکه هراس در دل اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها بیندازد، کافی است.
زمانی که ایران تأسیسات هسته‌ای فردو را در سال ۲۰۰۹ پس از انتشار عکس‌های ماهواره‌های جاسوسی آمریکا و فرانسه علنی کرد، ویژگی‌های آن از جمله ایمنی و در دسترس نبودنش واکنش شدید کشورهای غربی و ابراز نگرانی و هراس آن‌ها را در پی داشت؛ زیرا قرار داشتن آن در عمق ۹۰ متری زیر صخره‌های کوه در نقطه‌ای دور از دسترس و در دل منطقه پدافندی نشان می‌داد در بدترین شرایط هم امکان انهدام و تخریب آن وجود ندارد.
سایت فردو با ظرفیت حدود ۳ هزار سانتریفیوژ در سال ۱۳۸۷ ساخته شد. این سایت به عنوان جایگزین برای سایت غنی‌سازی نطنز در شرایط تهدید و تحریم از سوی برخی کشورها بنا شد تا در بحرانی‌ترین شرایط، صنعت هسته‌ای کشور را در مقیاسی حداقلی در خود حفظ کند. بین سال‌های ۹۰ تا ۹۱ تعداد سانتریفیوژهای نصب و فعال آن به بیش از ۲هزار ماشین رسید.
آنچه سایت فردو را بیش از پیش برای کشورهای غربی مهم و نگران‌کننده می‌کرد این بود که در یک مقطع خاص زمانی که تحریم‌ها به اوج خود رسید و آمریکایی‌ها از فروش سوخت راکتور تحقیقاتی تهران نیز جلوگیری کردند، ایران به سمت غنی‌سازی ۲۰ درصد حرکت کرد و ایران تا مرحله تولید میله‌های سوخت ۲۰ درصد هم پیش رفت که این سطح از غنی‌سازی نیز در سایت فردو انجام گرفت.
همین ویژگی سبب شد در برجام هم آمریکایی‌ها و تروئیکای اروپایی متحد آن‌ها تأکید ویژه‌ای بر محدود شدن فعالیت سایت فردو داشته باشند تا آنجا که یکی از خواسته‌های اصلی آن‌ها که مورد توافق هم قرار گرفت این بود و این شد که سایت فردو برای همیشه به یک مرکز تحقیقاتی بدل شود و هیچ فعالیت صنعتی یا نیمه صنعتی در آن صورت نگیرد.
ایران اما با هوشیاری حاضر به جمع‌آوری بخشی از سانتریفیوژهای مستقر در این سایت نشد و در نهایت یک‌هزار و ۴۴ دستگاه غنی‌سازی نسل اول در یک بال این سایت باقی ماند. از این مجموعه که شامل ۶ آبشار می‌شود نیز مقرر شد تنها دو آبشار در خلأ فعال بماند و چرخه گازدهی آن‌ها توسط آژانس پلمب شد تا این دستگاه‌ها در خلأ به گردش خود ادامه دهند.
در هفته‌های گذشته با مشخص شدن اینکه قرار نیست اتفاق خاصی رخ دهد و حرکت ویژه‌ای از سوی اروپایی‌ها برای شکستن بن‌بست موجود در مسیر حفظ برجام و عمل به وعده‌های داده شده به منظور ایجاد خط اعتباری و راه‌اندازی اینستکس شکل گیرد، گمانه‌زنی‌ها درباره گام چهارم ایران بالا گرفت.
تهران در سه گام قبلی ابتدا محدودیت و سقف ذخایر اورانیوم غنی شده و آب سنگین، در گام دوم سقف میزان غنی‌سازی و عبور از مرز ۶۷/۳ درصد و در گام سوم محدودیت‌ها در بخش تحقیق و توسعه و به‌کارگیری سانتریفیوژهای نسل جدید را کنار گذاشت.
فردو کم هزینه و پربازده
برای گام چهارم سه گزینه مقابل دولت روحانی قرار داشت؛ از سرگیری غنی‌سازی در فردو، مونتاژ مجدد ماشین‌های غنی‌سازی جمع‌آوری شده در سایت نطنز و بالاخره توقف اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی.
برخی کارشناسان حتی بر این باور بودند که تا همین جا صبوری تهران کافی است و دولت روحانی باید فرایند خروج از ان‌پی‌تی را آغاز کند. اما در نهایت تصمیم نظام گزینه اول یعنی فردو بود. با این حال تهران اعلام کرده در این سایت از مرز غنی‌سازی ۵ درصد فراتر نخواهد رفت. اما چرا فردو؟
دکتر بخشایش اردستانی، نایب رئیس اسبق کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس با اشاره به اینکه فردو امن‌ترین و مطمئن‌ترین بخش از تأسیسات اتمی ایران است، می‌گوید: ویژگی فردو این بود که ماشین‌های غنی‌سازی در آنجا آماده بود و نیاز به نصب نداشت و کار سریع‌تر و کم هزینه‌تر انجام می‌شود. از سوی دیگر فردو یک تأسیسات نمادین است که فعال شدن آن یک پیام سیاسی هم دارد. حسن بهشتی پور، کارشناس مسائل هسته‌ای و سیاست خارجی کشور می‌گوید: فردو از مراکز مهمی بود که آمریکایی‌ها خیلی روی آن حساس بودند، چون دسترسی نظامی به آن وجود ندارد، اما این سایت زیر نظر آژانس است و از سرگیری فعالیت غنی‌سازی در آن تخلف محسوب نمی‌شود.
این کارشناس مسائل هسته‌ای تصریح می‌کند: برای غربی‌ها خیلی مهم است که ایران غنی‌سازی را در این سایت از سر می‌گیرد و همان‌طور که آقای روحانی هم پیش‌بینی کرد موجب سرو صدا و اعتراض آن‌ها شد؛ اما این اقدامی است تا ۴+۱ و تروئیکای اروپایی را به تکاپو وادارد که موافقت آمریکا را بگیرند یا به هر شکل تعهداتی را که داده‌اند اجرا کنند. اگر چه تا این لحظه کشورهای اروپایی به‌جای فشار بر آمریکا، انتقادهای خود را متوجه تهران کرده و ایران را به نقض توافق متهم می‌کنند که اتفاق خوبی نیست و نشان می‌دهد برداشت نظام در مورد غیرقابل اعتماد بودن اروپایی‌ها و ناتوانی یا بی‌انگیزگی آن‌ها در اجرای وعده‌هایشان درست بوده است.
نظر شما