مریم احمدی شیروان/

حضرت عبدالعظیم از عالمان سادات حسنی و از راویان حدیث است که نسب ایشان با چهار واسطه به امام حسن(ع) می‌رسد. در مسند حضرت عبدالعظیم حسنی، ۱۱۸ حدیث از ایشان نقل شده که یکی از آن‌ها توصیه‌های امام رضا(ع) برای شیعیان و مؤمنان است که توسط حضرت عبدالعظیم به ما رسیده است؛ نامه‌ای که شیخ مفید در الاختصاص و نیز علامه مجلسی در بحارالانوار آن را آورده‌اند.

چهارم ربیع‌الثانی، سالروز ولادت این امامزاده جلیل‌القدر، بهانه‌ای شد تا با حجت‌الاسلام عبدالکریم پاک‌نیا، عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم درباره نکات و مفاهیم موجود در این نامه به گفت‌وگو بپردازیم.

نامه امام رضا(ع) راهکار حل مشکلات امروز جامعه است

حجت‌الاسلام پاک‌نیا با بیان اینکه حضرت عبدالعظیم(ع) فردی عالم، فقیه و دغدغه‌مند مسائل دینی بود، می‌گوید: او چهار امام معصوم یعنی امام کاظم(ع)، امام رضا(ع)، امام محمد تقی(ع) و امام علی النقی(ع) را درک کرد و مورد عنایت اهل بیت(ع) قرار گرفت؛ همچنین احادیث فراوانی از آن‌ها روایت کرد؛ روایاتی که بیان آن‌ها از زبان حضرت عبدالعظیم نشان از جایگاه رفیع او نزد اهل بیت(ع) دارد.

وی به نامه‌ای که امام رضا(ع) برای عبدالعظیم حسنی نوشت نیز اشاره کرده و توضیح می‌دهد: محتوای این کلام حدودا نیم صفحه‌ای، شامل نکات مهمی است که اگر امروزه به آن عمل شود، بسیاری از مشکلات جامعه حل می‌شود. امام رضا(ع) با خطاب «یا عبدالعظیم! أبلغْ عنّی أولیائی السلامَ» نامه را آغاز کرده و در ادامه می‌فرمایند در دل‌های خود برای شیطان راهی نگشایند؛ یعنی سد راه نفوذ شیطان باشند. شیاطین همیشه در کنار ما هستند و باید به هشدار امام رضا(ع) توجه ویژه‌ای داشته باشیم؛ از هر طرف در کمین بوده و از هر راهی درصدد نفوذ است. در آیه ۲۶۸ سوره بقره آمده است: «الشَّیطانُ یَعِدُکُمُ الفَقرَ وَ یَأمُرُکُم بِالفَحشاءِ»؛ یعنی شیطان از راه تهدید و تطمیع وارد می‌شود و باید مؤمنان مراقب باشند فریب او را نخورند.

راستگویی و امانتداری رمز موفقیت جامعه اسلامی است

استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم به بخش دیگری از این نامه اشاره کرده و توضیح می‌دهد: در این نامه به راستگویی و امانتداری توصیه شده که آن هم راز و رمز موفقیت جوامع اسلامی است. برخی مشکلات به این دلیل است که گاهی افرادی بر مسند حکومت و ریاست می‌نشینند که به راستگویی اهتمام ندارند. امام رضا(ع) در این نامه بیان می‌کند: «ومُرْهم بالصدق فی الحدیث وأداء الأمانة»؛ به شیعیان و دوستان ما امر کن که راستگویی در گفتار و امانتداری را پیشه خود قرار دهند. در احادیث بسیاری بر امانتداری تأکید شده که شاخه‌های متعددی دارد؛ امانتداری در بیت‌المال، ناموس مردم، اموال و ...

حجت‌الاسلام پاک‌نیا بیان می‌کند: نکته بعدی توجه به سکوت و ترک منازعه با دیگران است؛ امام رضا(ع) فرمود: «ومُرْهم بالسکوت و ترک الجدال فیما لا یَعْنیهم»؛ یعنی شیعیان در کارهای بیهوده هرگز با هم منازعه نکنند. اگر در مواردی احساس کردند نزاع و جدالی بین دو خواهر یا برادر شیعی رخ می‌دهد، بهتر است سکوت کنند؛ البته سکوت خوب و بد وجود دارد. سکوت در مسائل خوب توصیه شده است ولی سکوت در برابر گناه، منکرات و مشکلات جامعه که گاهی با گفتار حل می‌شود خوب نیست؛ باید موارد آن را بشناسیم و نیاز دارد آن‌ها را از اهل بیت(ع) یاد بگیریم.

اتحاد شیعیان و صله رحم مفادی مهم در نامه امام رضا(ع) است

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با بیان اهمیت ارتباط با همدیگر در نامه امام رضا(ع) عنوان می‌کند: اتحاد مؤمنان و شیعیان و تشدید آن برای جامعه اسلامی یقیناً لازم است. امام رضا(ع) فرموده: «دوستان ما را امر کن که با یکدیگر آمد و شد داشته باشند»؛ نباید شیعیان به دشمنی و مخالفت با یکدیگر مشغول شوند. امام رضا(ع) در ادامه می‌فرماید: «من با خودم پیمان بستم هر که مرتکب این‌گونه کارها یعنی جدال با دوستان و فاصله گرفتن از مؤمنان شود یا یکی از دوستانم را مورد خشم و غضب قرار دهد از خداوند بخواهم او را در دنیا به سخت‌ترین عذاب گرفتار سازد»؛ به بیان دیگر باید دوستدار و محب یکدیگر بوده و کینه فردی را به دل نداشته باشیم.

این مؤلف و محقق سیره اهل بیت(ع) با بیان بخشی دیگر از نامه، می‌گوید: در این نامه امام رضا(ع) لطف خداوند به نیکوکاران و عفو خداوند از بدکاران را در مورد دوستان خود خواستار است. امام(ع) به مسائل مطرح در جامعه اشاره کرده و می‌فرمایند: باید نیکوکاران در جامعه تشویق و بدکاران هم مجازات شوند. او یادآور می‌شود: در نامه آمده است «وعرِّفْهم أنّ الله قد غفر لمحسنهم» یعنی به دوستان ما توجه ده که خدا نیکوکرداران آن‌ها را مورد بخشش خود قرار می‌دهد و بدکاران آن‌ها را غیر از آن‌هایی که به او شرک می‌ورزند یا یکی از دوستان ما را برنجانند و یا در دل نسبت به آنان کینه بپرورند، همه را مورد عفو قرار خواهد داد، اما از آن سه گروه نخواهد گذشت و آنان را مورد بخشایش خود قرار نخواهد داد.

شرط ولایتمداری در نامه امام رضا(ع) به عبدالعظیم حسنی

پاک نیا به نکته دیگر موجود در نامه اشاره کرده و تشریح می‌کند: بحث مهم دیگر که در این نامه آمده، ولایتمداری است. حضرت(ع) می‌فرمایند: اگر کسی می‌خواهد در ولایت ما باشد، باید رذایل را از خود دور کند و این کار تنها با شعار نیست. اگر بدکاران از نیت، اندیشه و عمل زشت خود بازگشتند، مورد آمرزش خواهند بود، اما اگر همچنان باقی باشند خداوند روح ایمان را برای همیشه از دل آنان خارج کرده و از ولایت ما نیز بیرون خواهد برد و از دوستی ما اهل بیت(ع) هم بی‌بهره خواهند بود. به بیانی دیگر لازمه شیعه بودن و دوستی اهل بیت(ع) و پیروی از امام رضا(ع)، دور شدن از رذایل و اطاعت اوامر پروردگار است.