مهدی کاهانی‌مقدم/
مساحت زیستگاه‌های خراسان‌رضوی ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار هکتار است و ۲۰ درصد مساحت ۱۱۷ هزار و ۷۶۹ کیلومترمربعی این استان زیرپوشش سازمان حفاظت محیط زیست قرار دارد که به ازای حدود هر ۲۵ هزار هکتار یک محیط بان فعال است.
گفته می‌شود در ۴۱ منطقه چهارگانه و شکار ممنوع شامل پارک و اثر ملی طبیعی، پناهگاه حیات‌وحش، مناطق حفاظت شده و ۱۳ منطقه شکار ممنوع این استان حدود ۸۰ گونه پستاندار، ۲۸۵ گونه پرنده، ۶۸ گونه خزنده و ۲۴ گونه ماهی زیست می‌کنند که گونه‌های شاخص حیات‌وحش طبیعت خراسان‌رضوی شامل بز، میش و قوچ وحشی، آهو، پلنگ، یوزپلنگ، گرگ، کفتار و انواع پرندگان شکاری، هوبره و کبک است.
به همین دلیل است که پی‌درپی خبرهای شکار و صیدهای غیرقانونی در این عرصه را می‌شنویم و صدالبته اخبار برخورد محیط بانان با شکارچیان متخلف. به‌عنوان مثال خبر دستگیری یک‌هزار و ۳۹ نفر متخلف شکار و صید در جریان گشت‌زنی‌های مستمر مأموران یگان حفاظت محیط زیست که از این متخلفان بیش از ۲۰۰ قبضه انواع سلاح شکاری و جنگی به همراه هزاران عدد فشنگ، موتورسیکلت و تجهیزات شکار و صید کشف شده است.
* حذف صدها گونه جانوری از محیط زیست استان
بنابر اعلام اداره‌کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی، این تعداد شکارچی علاوه بر وارد کردن میلیاردها تومان خسارت به محیط زیست، ۴٠٧ قطعه پرنده وحشی از قبیل کبک، باقرقره، قرقاول، چکاوک، کبوتر و مرغابی و ٢٣٨ رأس پستاندار مثل گراز، قوچ و میش، آهو، کل و بز وحشی را از طبیعت استان حذف کرده‌اند.
همچنین در ۶ ماه نخست امسال ۴۵۴ شکارچی و صیاد متخلف به همراه ۶۳ قبضه اسلحه دستگیر شدند که به گفته مدیرکل حفاظت محیط زیست استان ضرر و زیان وارده آنان به محیط زیست، بابت شکار و صید جانوران وحشی حدود ۴ میلیارد ریال بوده است.
این آمار و ارقام بدون تردید نشان‌دهنده این واقعیت است که مأموران یگان حفاظت محیط زیست با وجود گستره وسیع مناطق تحت پوشش که اصلاً تناسبی با تعداد نیروها ندارد، با سختکوشی و از خودگذشتی بسیار و شبانه‌روزی از حیات‌وحش و محیط زیست جانانه حراست می‌کنند.
* شکارچیان در کمین نشسته‌اند
آن روی سکه این آمار گویای واقعیت تلخی نیز هست که خطر شکارچیان متخلف، همچون سال‌ها و بلکه دهه‌های گذشته همچنان به قوت خود باقی است و شاید شدیدتر از قبل هم شده است؛ چرا که امروزه بسیاری از مردم به تهیه اسلحه و تفنگ شکاری روی آورده‌اند و براساس اسناد قضایی، تعداد بسیار زیادی سلاح گرم به صورت قاچاق و غیرمجاز در این سال‌ها وارد کشور شده و در اختیار مردم قرار گرفته است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان‌رضوی در این‌باره می‌گوید: با تمام کمبودها و محدودیت‌های پرسنلی، اعتباری و تجهیزاتی، تلاش می‌کنیم قبل از تخلف شکارچیان، دخالت کنیم اما گاهی این تخلف‌ها رخ می‌دهد؛ به همین دلیل اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی را نیز در دستور کار قرار داده‌ایم.
به گفته تورج همتی درحالی که براساس استانداردها باید به ازای هر ۳-۲ هزار هکتار یک نفر محیط بان داشته باشیم اما امروزه به طور متوسط به ازای هر ۳۰ تا ۲۰ هزار هکتار، یک محیط بان داریم؛ البته همکاری دلسوزانه مردم را نباید فراموش کرد و محیط بانان ما بسیاری از شکارچیان متخلف را با کمک مردم و براساس اطلاعات مردمی دستگیر می‌کنند.
* قوانینی که بازدارنده نیست
در عین حال برخی کارشناسان، بازدارنده نبودن قوانین موجود را یکی از دلایل اصلی شکار غیرمجاز می‌دانند؛ هر چند که قانون شکار صید پس از حدود ۲۲ سال از آخرین بازنگری، با بهره‌گیری از نظرات دفاتر تخصصی سازمان حفاظت محیط زیست، کارشناسان و متخصصان حیات‌وحش و همچنین حقوقدانان آشنا با مسائل زیست‌محیطی و امور مرتبط با شکار و صید، در سال ۹۶ مورد بازنگری قرار گرفت و بعد هم به تصویب مجلس رسید و بدین ترتیب میزان مجازات نقدی افزایش یافت، اما این پرسش باقی است چرا همچنان شاهد افزایش آمار شکار غیرمجاز جانوران و پرندگان هستیم؟
به باور یک کارشناس حقوقی، علت اصلی این است که قوانین هنوز نتوانسته آن‌گونه که باید بازدارنده باشد؛ درحالی که مجازات باید متناسب با میزان جرم ارتکابی باشد. این یک اصل منطقی است که اگر مجرم ببیند منافع حاصل از جرم بر مجازات برتری دارد، به تکرار جرم دست خواهد زد.
موقر می‌گوید: باید مجازات مجرمان به اندازه‌ای باشد که آنان فکر نکنند سنگینی کفه منافع شکار از کفه مجازات شلیک در منطقه ممنوعه بیشتر است.
برخی نیز بازدارنده نبودن قوانین مربوط به شکار غیرمجاز را ناشی از نهادینه نشدن فرهنگ می‌دانند و می‌گویند: تنها به اتکای قوانین کیفری نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم میزان ارتکاب جرم کاهش پیدا کند بلکه این فرهنگ‌سازی است که می‌تواند در کنار قوانین، در پیشگیری از جرم مؤثر باشد.
یک فعال محیط زیست با تأکید بر نهادینه کردن اخلاق زیست محیطی در جامعه، بر این باور است که در برنامه‌های تلویزیونی و رسانه‌های گروهی باید این آموزش داده شود که حیوانات و پرندگان سرمایه ملی هستند و روزبه‌روز در معرض انقراض قرار دارند. این آموزش‌ها به‌تدریج در طول زمان تبدیل به فرهنگ خواهد شد و خودبه‌خود جامعه در مقابل رفتارهای نامناسب شکارچیان واکنش نشان خواهد داد وهم چنانکه در اصل ۵۰ قانون اساسی آمده حفاظت محیط زیست وظیفه عمومی تلقی خواهد شد.
حسن علیزاده می‌گوید: آموزش، نگهداری و پاسداشت زیست‌بوم، از آموزش‌های پایه‌ای شهروندی به شمار می‌آید و در جهان به شدت مورد توجه قرار دارد و در برنامه‌های وابسته به پرورش شهروند، درس‌ها، کتاب‌ها و درونمایه‌های آموزشی به شکل فزاینده به نگهداشت محیط زیست می‌پردازند، بنابراین آموزش و فرهنگ‌سازی به‌ویژه در خانواده و مدرسه به‌عنوان نهادهای اصلی تربیتی- اجتماعی می‌تواند مهم‌ترین نقش را در تقویت بنیه فرهنگی جامعه در حفاظت از محیط زیست داشته باشد.
با این حال تردیدی نیست که هم‌اکنون با کمبود شدید نیروی محیط بان در کشور مواجه هستیم و با وجود بهبود نسبی وضعیت معیشتی محیط بانان، هنوز آن چنان که باید وشاید از این قشر پرتلاش و ایثارگر حمایت نمی‌شود و برای رفع چالش‌های مادی و معنوی محیط بانان راه درازی در پیش است.
درحال حاضر تعداد نیروهای یگان حفاظت محیط زیست کمتر از یک ششم استانداردهای جهانی است و با این وجود هنوز جای خیلی از تجهیزات مدرن از جمله دوربین‌های پیشرفته در محیط زیست خالی است که باید برای رفع این مشکلات چاره‌ای اساسی اندیشید.
نظر شما