مریم احمدی شیروان/

 آیا هر خبری را می‌توان درست دانست و به آن اعتماد کرد؟ پاسخ به این پرسش در زمانه ما که با تعدد منابع خبری و جنگ رسانه‌ای مواجهیم، از اهمیت بیشتری برخوردار است. آیه 6 سوره مبارکه حجرات به اهمیت توجه به اخبار موثق و عواقب تکیه کردن بر اخبار غیرموثق اشاره دارد؛ در این آیه بیان شده است: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنْ جَاءَکُمْ فَاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَیَّنُوا أَنْ تُصِیبُوا قَوْمًا بِجَهَالَهِ فَتُصْبِحُوا عَلَی مَا فَعَلْتُمْ نَادِمِینَ»؛ ای مؤمنان، هر گاه فاسقی خبری برای شما آورد تحقیق کنید، مبادا از روی نادانی به قومی رنجی رسانید و سخت از کار خود پشیمان گردید. در این رابطه با استاد عباس رفعتی نایینی، مشاور عالی و دستیار مدیر حوزه‌های علمیه در امور رسانه‌ای و مدرس خارج فقه رسانه به گفت‌وگو پرداختیم که در ادامه می‌خوانید.

مهم‌ترین شرط اعتبار خبر، عدالت راوی است

حجت‌الاسلام رفعتی نایینی در ابتدا با اشاره به آیه شریفه 6 سوره حجرات و شرایط حجیت و اعتبار خبر یا همان سلامت و صحت خبر می‌گوید: در این آیه آمده است اگر یک فرد عادل خبر را آورد و گزارشگر فردی عادی بود، خبرش پذیرفته است، اما اگر فاسق بود خبر او پذیرفته نمی‌شود؛ خبر در دین، علوم انسانی و علوم بشری جایگاه مهمی دارد و در این آیه مهم‌ترین شرط سلامت، اعتبار و ارزش خبر، عدالت راوی است؛ عدالتی که در برابر فسق آورده شده است.

او ادامه می‌دهد: عدالت یا همان شرط اثباتی در مقابل شرط سلبی و عدم فسق قرار داده شده است. فاسق به فردی گفته می‌شود که علناً گناه می‌کند؛ فسق با تجاهر فسق تفاوت دارد. مخالفت داشتن با فرمان خدا و واجب خدا را انجام ندادن و حرام را انجام دادن به معنای فسق است، اما در این آیه، فاسق فردی است که مرتکب کبائر شده و بر گناهان صغیره اصرار داشته باشد و عادل به فردی گفته می‌شود که گناهان کبیره را ترک کرده و اصراری بر گناه صغیره نداشته باشد.

مدیر شبکه جهانی ولایت تأکید می‌کند: مهم‌ترین گناه کبیره‌ای که در خبرنگار، راوی، خبرگزاری و منبع خبر برای پی بردن به سلامت و صحت خبر باید توجه کنیم، این است که دروغگو نباشند و تهمت نزنند؛ فردی که دروغ می‌گوید باز هم دروغ خواهد گفت و فرد تهمت زننده، به دفعات این کار را تکرار خواهد کرد و نمی‌توان خبر صحیح را از او باور کرد. وی خاطرنشان می‌کند: بر اساس این آیه باید توجه داشته باشیم اگر خبر این‌قدر مهم است که منبع اصلی بسیاری از علوم بشری، انسانی، مسائل اجتماعی و زیربنای تصمیم‌گیری‌هاست، پس باید به سلامت منتقل کننده خبر و خبرگزاری که آن را ارائه می‌کند توجه کنیم؛ مهم‌ترین شرط بر سلامت خبر این است که خبر را از منبع سالم و موثق و بدون دروغگویی و تهمت به دست بیاوریم.

بدون تحقیق خبری را نپذیریم

رفعتی نایینی تصریح می‌کند: در عصر فناوری اطلاعات و رسانه هر فرد با داشتن گوشی موبایل هوشمند خود صاحب یک رسانه است؛ او به سادگی اخبار را دریافت کرده و به چندین نفر دیگر ارسال می‌کند و خودش خبرنگار، گزارشگر و صاحب رسانه است. هر چند که در مواردی منبع خبر هم ذکر می‌شود، اما اگر منبع خبر شامل این آیه شریفه شده و از صحت آن مطمئن نباشیم، نمی‌توانیم آن را بیان کنیم؛ یا اگر در صحت آن تردید داریم، آن را به عنوان منبع موثق اعلام نکنیم تا خواننده‌ای که از طریق ما این خبر را می‌خواند، بداند باید بررسی و تحقیق کند.

استاد درس خارج فقه رسانه به تفسیر و شأن نزول این آیه نیز اشاره کرده و بیان می‌کند: این آیه شأن نزول ویژه‌ای دارد که با عصر و زمان ما سازگار است. در این خصوص نقل شده که رسول خدا(ص) ولید را به جانب بنی‌مصطلق فرستاد تا از آن‌ها زکات بگیرد و وقتی او به نزدیک آن‌ها رسید، آن‌ها سواره به استقبال او آمدند و او پنداشت که آن‌ها می‌خواهند با او بجنگند؛ پس به‌سوی رسول الله(ص) بازگشت و گفت آن‌ها با ما قصد جنگ دارند و من تا وضعیت آن‌ها را دیده‌ام برگشتم. خبر دروغ و برداشت غلط سبب شد مسلمانان نیز تحریک شده و شمشیرهایشان را بردارند؛ به واسطه فردی فاسق، جنگی در حال شعله‌ور شدن بود که این آیه نازل و بیان شد که نباید هر خبری را باور کرد و با آن تحریک شد.

در مواجهه با اخبار این آیه را نصب‌العین خود قرار دهیم

رفعتی نایینی ادامه می‌دهد: متأسفانه در دنیای امروز که به تعبیر مقام معظم رهبری با امپراتوری رسانه‌ای مواجه هستیم، بیشتر از نصف اخباری که در خبرگزاری‌های معاند، شبکه‌های ماهواره‌ای، شبکه‌های مجازی و... رد و بدل می‌شود، دروغ است و چون اخبار دروغ را باور می‌کنیم، دچار ذهنیت می‌شویم. مشکل اول در این راه منتقل کردن سریع هر خبری به افراد است و مشکل دوم هم این است که آن را باور می‌کنیم؛ بر اساس این آیه تا تحقیق نکرده و به سلامت و صحت خبر پی نبرده‌ایم، آن خبر اعتبار ندارد.

این استاد حوزه علمیه در پایان با اشاره به اغتشاشات اخیر کشور می‌گوید: بسیاری از افرادی که در حوادث تلخ و ناگوار کارهای ناصواب و حرام انجام دادند، به این دلیل بود که اخبار دروغ فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی را باور کردند. متأسفانه در طول تاریخ هم آسیب باور شایعات خیلی زیاد بوده است؛ بنابراین ما که در عصر رسانه زندگی می‌کنیم، باید این آیه را نصب‌العین خود قرار دهیم تا هر خبری را باور نکنیم و بر اساس خبر دروغ تصمیم‌گیری نکنیم.