محمد تربت‌زاده/

قصه عجیب و غریب هواپیمای اوکراینی انگار نه تنها تمامی ندارد، بلکه قرار است هر روز وارد مرحله جدید و پیچیده‌تری شود! از چند روز پیش به این‌ طرف که یکی از رسانه‌های اوکراینی، فایل صوتی مربوط به مکالمات برج مراقبت با یکی از پروازهای داخلی کشورمان را منتشر کرده، ماجرای سقوط هواپیمای اوکراینی وارد فاز جدیدی شده است. این فایلی صوتی جنجالی حتی روابط کشورهای ذی‌نفع در این ماجرا را هم دچار التهاب کرده و درحالی که قرار بود جعبه سیاه هواپیما با همکاری مجموعه‌ای از کشورها رمزگشایی شود، اما پس از پخش این فایل صوتی، تمام معادلات به‌هم ریخت و اوکراینی‌ها پایشان را توی یک کفش کردند که ایران باید جعبه سیاه هواپیما را به آن‌ها تحویل دهد و مسئولان کشورمان هم هیچ‌جوره زیر بار این موضوع نمی‌روند. از آن طرف پس از انتشار گسترده این فایل صوتی در رسانه‌ها، فضای مجازی هم یک‌بار دیگر تحت تأثیر ماجرای سقوط هواپیمای اوکراینی قرار گرفته است و درحال حاضر هشتگ‌های مربوط به سقوط این هواپیما، کم و بیش در شبکه‌های مجازی ترند شده است.

نور موشکو دیدم!

این لابد خاصیت فضای مجازی است که اتفاق‌ها و حواشی، با همان سرعتی که در آن ترند شده‌اند، در عرض چند روز به دست فراموشی سپرده می‌شوند. درست مثل ماجرای هواپیمای اوکراینی که اگرچه حدود یک هفته موج عجیب و غریبی در فضای مجازی ایجاد کرد اما پس از گذشت چند روز، به طور کامل به دست فراموشی سپرده شد تا اینکه همین چند روز پیش و پس از انتشار فایل صوتی مکالمه خلبان پرواز شیراز-تهران با برج مراقبت، اهالی فضای مجازی یک‌بار دیگر یاد پرواز اوکراینی کردند.

در این فایل جنجالی که توسط خبرگزاری «یونیان» اوکراین منتشر شده، خلبان هواپیمایی آسمان که گفته می‌شود از مبدأ شیراز به تهران در حرکت بوده است به زبان فارسی به برج مراقبت می‌گوید شاهد نور شلیک موشک و همچنین انفجار پس از آن است، ولی برج مراقبت از وجود چنین موضوعی اظهار بی‌اطلاعی و سپس ۹ بار تلاش می‌کند با خلبان هواپیمای اوکراینی ارتباط بگیرد، ولی پاسخی دریافت نمی‌کند. در ادامه می‌توانید بخشی از این مکالمه را بخوانید:

خلبان: اونجا خبریه؟.. برج مراقبت: منطقه کمالی؟ کجا؟... خلبان: نمی‌تونم تشخیص بدم. اما فکر می‌کنم طرف پیام، کرج، این‌ها باشه... برج مراقبت: کمالی؟ کجا؟... خلبان: الان نور از اینجا می‌بینم... برج مراقبت: چیزی به ما گزارش نشده. چطوریه؟ نورش به چه صورتیه؟...خلبان: نور موشکه دیگه... برج مراقبت: به سمت شهر که حرکت نمی‌کنه؟ می‌کنه؟... خلبان: شاید... اوه. نه نه از اونجا بلند شده... برج مراقبت: به ما چیزی گزارش نشده، اما همچنان شما احتیاط کنید... خلبان: باشه. من به سمت باند فرود حرکت می‌کنم.

برج مراقبت در اینجا تلاش می‌کند با هواپیمای اوکراینی تماس بگیرد. در متن رکورد این فایل صوتی آمده برج مراقبت ۹ بار خلبان هواپیمای اوکراینی را صدا می‌زند و جوابی نمی‌گیرد. سپس بار دیگر با هواپیمای آسمان تماس می‌گیرد. از این بخش به بعد مکالمه بین برج مراقبت و خلبان هواپیمای آسمان در رکورد منتشر شده موجود نیست اما رسانه اوکراینی آن را منتشر کرده است:

برج مراقبت: هواپیمای آسمان ۳۷۶۸، چیز دیگه‌ای اون بالا ندیدی؟... خلبان: آقای مهندس ما انفجار دیدیم. آتش بزرگی به دلیل یک انفجار ایجاد شده بود، اما نمی‌دونیم از چه بود... برج مراقبت: ما هم نمی‌دانیم و مطمئن نیستیم... خلبان: باند ما اوکی است؟... برج مراقبت: بله فکر نمی‌کنم مشکلی برای شما باشد... خلبان: ان‌شاءالله.

اسناد محرمانه

آن طور که مسئولان کشورمان گفته‌اند، اقدام خبرگزاری «یونیان» بر خلاف مقررات بین‌المللی بوده است. طبق مقررات داخلی و بین‌المللی، مکالمات خلبانان با برج مراقبت جزو اسناد محرمانه هر کشور محسوب می‌شود و هیچ فرد یا کشور دیگری نمی‌تواند این مکالمات را بدون هماهنگی با کشور مالک این خدمات، منتشر کند.

حسن رضایی فر، مدیرکل سوانح سازمان هواپیمایی کشوری در زمینه انتشار این فایل صوتی، گفته است: «سازمان هواپیمایی کشوری از انتشار چنین فایلی متعجب شده است. این فایل از مجموعه اسنادی بوده که در تیم مشترک بررسی سانحه هوایی در اختیار گروه کارشناسان اوکراینی قرار گرفته است. این اقدام اوکراینی‌ها سبب شد دیگر هیچ سندی به آن‌ها ارائه ندهیم».

رئیس جمهور اوکراین اما پس از انتشار این فایل مدعی شد فایل صوتی مکالمات خلبان با برج مراقبت را نهادهای اطلاعاتی این کشور بدست آورده‌اند، به همین خاطر اوکراین در ماجرای انتشار فایل صوتی، هیچ تخلفی انجام نداده است!

دعوا بر سر جعبه سیاه

درحالی که قرار بود متخصصان اوکراینی برای بررسی جعبه سیاه هواپیما به ایران سفر کنند، ولادیمیر زلنسکی، رئیس جمهور این کشور پس از انتشار این فایل صوتی زیر قول و قرارش زد و با ادبیاتی نه چندان مؤدبانه، به مسئولان کشورمان تاخت. رئیس جمهور اوکراین دراین باره گفته بود: «دعوت‌نامه ایران در تاریخ سوم فوریه (دوشنبه ۱۴ بهمن) به دست ما رسیده اما صادقانه باید بگویم ما نسبت به این موضوع محتاط هستیم، چرا که دعوت از کارشناسان ما به آزمایشگاه‌های آن‌ها قبلاً هم انجام شده است، اما همان زمان هم کارشناسان به ما گفته بودند طرف ایرانی از نظر فنی آماده رمزگشایی درست نیست. نگرانم ایرانی‌ها کارشناسان ما را جذب کنند و به آن‌ها بگویند همه کارهای رمزگشایی را انجام دهند، بعد بگویند «الان چه نیازی به جعبه سیاه دارید؟» نه. ما این جعبه‌های سیاه را می‌خواهیم و با نماینده طرف ایرانی هم در این‌باره حرف زده‌ایم».

این اظهارات البته درحالی مطرح شده است که مسئولان کشورمان از همان ابتدا از کشورهای ذی‌نفع دعوت کرده بودند تا با حضور در ایران، در روند رمزگشایی جعبه سیاه مشارکت کنند. حتی پس از اظهارات تند رئیس جمهور اوکراین، محمد جواد ظریف، وزیر امورخارجه کشورمان گفته بود: «ایران طبق مقررات حق دارد بررسی‌ها و تحقیقات را خودش هدایت کند. آن‌ها به هر شکلی می‌خواهند حق ما را نادیده ‌بگیرند و امکانات لازم را در اختیار ما قرار نمی‌دهند. بر اساس ضمیمه ۱۳ کنوانسیون شیکاگو از همه طرف‌هایی که باید، دعوت کردیم. آن‌ها هم وظیفه دارند بر اساس درخواست ما ابزار خواندن جعبه سیاه را به ما بدهند چون از این مدل هواپیما نداشتیم. آن‌ها استنکاف کردند در حالی که حق این کار را نداشتند و ما هم پیگیر این مسئله هستیم».

با وجود تمام این حواشی اما کارشناسان اوکراینی که چند وقت پیش برای بررسی جعبه سیاه به کشورمان آمده بودند، پس از بالا گرفتن درگیری میان مسئولان ایران و اوکراین، کشورمان را ترک کرده‌اند. رضایی فر، درباره این ماجرا گفته است: «در حال حاضر تیم اوکراینی کشور را ترک کرده و فعلاً هیچ گروه کارشناسی از کشورهای ذی نفع در این پرونده که بر اساس انکس ۱۳ ایکائو (سازمان جهانی هوانوردی) می‌توانند همزمان در حین بررسی‌های کارشناسی کشور محل وقوع سانحه حضور داشته باشند، در ایران حاضر نیستند».

مخالفت با غرامت ۸۰ هزار دلاری

اوکراینی‌ها که این روزها حسابی با مسئولان کشورمان سر لج افتاده‌اند، علاوه بر جعبه سیاه، روی موضوع غرامت‌ها هم دست گذاشته‌اند. هرچند مسئولان کشورمان از همان روزهای اول آمادگی‌شان را برای پرداخت فوری غرامت ۸۰ هزاردلاری به خانواده هر کدام از قربانیان اعلام کردند اما زلنسکی پس از حواشی فایل صوتی منتشر شده، پیشنهاد دولت ایران را رد کرد. رئیس جمهور اوکراین دراین‌باره گفته است: «ایرانی‌ها بلافاصله پیشنهاد پرداخت ۸۰ هزار دلار به هر یک از خانواده‌های قربانیان را دادند، اما ما با این پیشنهاد موافقت نکردیم. به نظر من این غرامت کافی نیست. وقتی بیوه یکی از کشته‌شدگان می‌گویدهمسرش نان‌آور خانواده بوده و اکنون با وجود اینکه شغلی ندارد، باید فرزندش را به دانشگاه بفرستد، ۸۰ هزار دلار برای او کافی نیست. اگرچه زندگی انسان با هیچ رقم پولی قابل مقایسه نیست، اما ما به دنبال پرداخت هزینه‌های بیشتری [از سوی ایران] خواهیم بود».

دولت از اول خبر داشته است؟

گذشته از تمام این دعواهای بین‌المللی، انتشار این فایل صوتی در داخل کشور خودمان هم حسابی حاشیه‌ساز شده و بسیاری از چهره‌های سیاسی، رسانه‌ها و کاربران فضای مجازی انگشت اتهامشان را به سمت مسئولان دولتی گرفته‌اند. بهرام پارسایی، سخنگوی کمیسیون اصل ۹۰ مجلس درباره این موضوع گفته است: «تا پیش از این تصور می‌شد سازمان هواپیمایی، کارشناسان و کمیته بررسی سانحه به صورت شتاب‌زده و غیرحرفه‌ای اظهارنظر کردند، اما آنچه منتشر شد نشان می‌دهد آن‌ها آگاهانه و خلاف واقع سخن گفتند و علاوه بر اعتماد عمومی به اعتبار کشور به عنوان یکی از اعضای ایکائو صدمه زدند. چطور رئیس سازمان هواپیمایی این موضوع را می‌دانسته ولی وزیر راه و شهرسازی و خود دولت از آن اظهار بی‌اطلاعی می‌کنند و می‌گویند تنها چند ساعت قبل از اطلاعیه ستاد کل از این موضوع اطلاع پیدا کردند؟»

این حواشی، کاربرانی که احساس می‌کنند هنوز تمام حقیقت از سمت مسئولان دولتی به آن‌ها گفته نشده را حسابی عصبانی کرده و جو فضای مجازی را به سمتی برده که بساط سوءاستفاده رسانه‌های آن‌طرف آبی یک بار دیگر پهن شده است و به نظر می‌رسد مسئولان اگر این‌بار هم قصد داشته باشند در روشن کردن ابعاد مختلف این فایل صوتی تعلل کنند، یک‌بار دیگر ناخواسته در زمین دشمن بازی کرده‌اند.