قدس آنلاین:  تنور رقابت‌های انتخاباتی که داغ می‌شود، عده‌ای خواسته یا ناخواسته فضایی را رقم می‌زنند تا به هر قیمتی شده، نتیجه مطلوبشان حاصل شود؛ از تهمت و دروغ تا تخریب و قانون‌شکنی و آن چیزی که در این میان قربانی می‌شود، اخلاق رقابت و تقوای سیاسی است. در آستانه انتخابات یازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی و در کوران تبلیغات نامزدها، با حجت‌الاسلام دکتر محمدرضا جباران، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه می‌خوانید:

اخلاق انتخاباتی از جنس اخلاق کاربردی و حرفه‌ای است

حجت‌الاسلام جباران در ابتدا با بیان اینکه رعایت اخلاق در انتخابات از آشکارترین جلوه‌های سیاست اخلاقی و به تبع آن زمینه عملی شدن بسیاری از ارزش‌ها و فضایل اخلاق اجتماعی است، می‌گوید: اخلاق انتخابات از جنس سخاوت، شجاعت، بخل، کینه و صفاتی از این دست و به طور کلی از مقوله اخلاق نفسانی نیست. اخلاق انتخابات شامل رفتارهاست؛ رفتارهایی که انتظار می‌رود گروه‌ یا گروه‌هایی از انسان‌ها که در این انتخابات دخیل هستند، به آن پایبند باشند.

او اضافه می‌کند: اخلاق رفتاری مد نظر در انتخابات از نوع توصیه، تذکر، پند و اندرز نیز نیست؛ اخلاق وقتی رفتاری شد، مربوط به جامعه شده و در رفتارهای ارتباطی انسان‌ها تحقق پیدا می‌کند؛ به طور نمونه وقتی در جامعه دو نفر با هم بحث می‌کنند و به زور آن‌ها را وادار به آشتی می‌کنیم با این کار مسئله و مشکل موجود حل نمی‌شود. اخلاق انتخابات از این قبیل رفتارها نیست و این طور رفتارها در این مورد کارگشا نیست؛ به خصوص اخلاقیاتی مانند توصیه، پند و اندرز در مواردی که منافعی وجود داشته باشد، کارگشا نیست. به عبارت دیگر، در فضایی مانند مجلس شورای اسلامی که حضور در آن با منافع اقتصادی، سیاسی و... گره خورده است، نصیحت و توصیه کاربردی ندارد.

این استاد حوزه و دانشگاه ادامه می‌دهد: اخلاق انتخاباتی از جنس اخلاق کاربردی و اخلاق حرفه‌ای است و حوزه سیاست هم از آن حوزه‌هایی است که طرح مباحث اخلاقی در آن ضروری است؛ ضمن اینکه اخلاق اگر کاربردی شد، ربطی هم با قانون پیدا می‌کند.

مهم‌ترین شرط اخلاقی بودن انتخابات شفافیت است

عضو هیئت علمی گروه اخلاق پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در توضیح کنشگر انتخابات عنوان می‌کند: با شنیدن اخلاق انتخابات تعدادی داوطلب و نامزد حضور در مجلس به ذهنمان آمده و از آن‌ها انتظار داریم اخلاق را رعایت کنند، ولی در واقع صرفاً اینچنین نیست و کنشگران اخلاق انتخابات بسیار وسیع هستند. احزاب و ستادهای انتخاباتی، نخبگان و شخصیت‌های تأثیرگذار، انتخاب‌کنندگان، مجریان، ناظران، هیئت‌های اجرایی، هیئت‌های نظارت، دولت، شورای نگهبان، مطبوعات و رسانه‌ها همه در انتخابات سهمی دارند، پس کنشگر اخلاق انتخابات هم هستند.

دکتر جباران تأکید می‌کند: اخلاق انتخابات به شدت مرتبط با قانون است؛ به طور نمونه در اخلاق پزشکی که یکی از شاخه‌های اخلاق کاربردی است، برای پزشک اخلاقیات تعریف شده و در تمام دنیا برای این اخلاقیات قوانین محکمی نیز وجود دارد؛ قوانینی که خود نیز منشأ اخلاقی دارد؛ زیرا برآمده از حقوق واقعی هستند. با توجه به اینکه در نظام مردم‌سالار اسلامی قانون فصل‌الخطاب است، پس برپایه اخلاق انتخاباتی تمام نامزدها و طرفدارانشان باید عمل به قانون را به‌عنوان جلوه‌ای از فرهنگ اجتماعی به نمایش گذاشته و به هر چیزی که در مقام اجرا و نظارت در قانون وجود دارد، عمل کنند. در صورت رعایت اخلاق انتخاباتی می‌توانیم امیدوار به داشتن انتخاباتی در تراز جامعه اسلامی با مشارکت حداکثری، پرشور، اخلاق‌مدار، سالم و همراه با بصیرت باشیم.

او تأکید می‌کند: مهم‌ترین شرط اخلاقی بودن، شفافیت است. یک نماینده باید با خود و مردم شفاف و صادق باشد و اهداف و توانایی‌های خود را به آن‌ها بگوید. او باید این حدیث پیامبر(ص) را همیشه به یاد داشته باشد که فرمودند: هر که خود را پیشوای مسلمانان قرار دهد، در صورتی که می‌داند در میان آنان کسی برتر از او وجود دارد، به خدا و رسول خدا و به مسلمانان خیانت کرده است. نامزدهای نمایندگی مجلس شورای اسلامی باید بدانند در تمام جوانب مسئولیت دارند و اگر تحت وظایف آن‌ها ضرری به فرد یا جامعه وارد شود، ضمانت و مسئولیت شرعی شامل حال آن‌ها می‌شود.

عمل به اخلاق اسلامی، انتخاباتی پرشور را رقم خواهد زد

حجت‌الاسلام جباران خاطرنشان می‌کند: اگر به صورت شفاف مرام‌نامه، اهداف و توانمندی‌های نامزدها عنوان شود، مردم می‌دانند با چه افرادی روبه‌رو هستند و در آن صورت با چشمانی باز از میان آن‌ها افراد اصلح را انتخاب می‌کنند. متأسفانه در شرایط امروز توانایی بسیاری از نمایندگان بازگو نشده و شفاف نیست و سبب شده مردم مانند کلافی سردرگم شوند.

او توصیه می‌کند: برای دین یا دنیای دیگران از دین خود هزینه نکنیم. فردی که مشتاق ورود به مجلس شورای اسلامی است یا برای دنیا و یا برای دین خود کار می‌کند، پس در این راه یا به وظیفه شرعی خود عمل کرده یا به دنیایی که برای خود تصور می‌کند، رسیده است که خسارت بزرگی است. اگر نامزدی می‌خواهد مردم را نسبت به مطالبات و حقوق خود آگاه کند، باید همواره تقوا را در نظر داشته باشد و کاری نکند که سبب بدگمانی و بی‌اعتمادی عمومی یا تهمت و افترا به دیگران باشد.

این پژوهشگر تصریح می‌کند: مردم برای تحقق اهداف متعالی نظام اسلامی به هم خوشبین بوده و همدیگر را تحمل کنند و در جریان انتخابات از ایجاد تشنج، بد اخلاقی، درگیری، اهانت و... پرهیز کنند. اگر اهل تبلیغ برای نامزد مورد تأیید و معتمدی هستیم، اهداف او را منتشر و توضیح دهیم و از تنش‌هایی که فضای جامعه را متشنج می‌کند، خودداری کنیم. باید بدانیم عمل به اخلاق اسلامی در فرایند انتخابات و پذیرش نتیجه آن انتخاباتی پرشور و حماسی را رقم خواهد زد و بداخلاقی‌های انتخاباتی حتی اندک و محدود، با مقاصد عالی حکومت اسلامی سازگار نیست.