شاید شعر معروف؛ «دلت را خانه ما کن مصفا کردنش با من/ به ما درد دل افشاکن مداوا کردنش با من» را شنیده باشید. این شعر و چند نمونه شعر دیگر از شعرهایی هستند که در زمانه ما وردزبان مردم و مداحان اهل‌بیت (ع) بوده‌اند و موجب معروف، مشهور و محبوب شدن ژولیده نیشابوری شده‌اند که این روزها گزیده اشعار او به سعی حسین قرایی با عنوان «دلت را خانه ما کن» در ۱۶۸ صفحه توسط نشر شهیدکاظمی منتشر شده است.

محمدحسن فرحبخشیان معروف به ژولیده نیشابوری متولد سال ۱۳۲۰ شاعر اهل نیشابور بود.

فرحبخشیان از کودکی به امام‌های شیعه علاقه‌مند بود. او منشأ این علاقه را به حضورش در مراسم مذهبی در دوران کودکی مربوط می‌دانست. به گفته خودش از ۱۲ سالگی و پس از آنکه شبی در خواب، شخصی او را به شعر گفتن تشویق کرد، سرودن شعر را آغاز کرده بود. ژولیده در وقایع خرداد سال ۴۲ به سرودن شعرهای انقلابی روی ‌آورد که به خاطر آن سه سال و هشت ماه را در زندان گذراند.

لقب «ژولیده شوریده خاکی» را سیدمحمود طالقانی زمانی که برای اولین‌بار او را در زندان ملاقات کرده بود، برای خطاب‌کردنش استفاده کرده بود و در دیدارهای بعدی، لقب «ژولیده» را برای او برگزیده بود. ژولیده در دوران جنگ ایران و عراق در جبهه حضور داشت و برخی سروده‌های حماسی وی به آن دوران برمی‌گردد.

سرانجام ژولیده نیشابور، در عصرگاه روز پنجشنبه، نوزدهم مهر ۱۳۸۶ شمسی، در بیمارستان سوم شعبان تهران بر اثر سکته قلبی درگذشت و پیکرش در گورستان ورامین - موسوم به گلزار شهدای حسین رضا- در کنار فرزندش دفن شد.

درونمایه اغلب سروده‌های این شاعر، مذهب، مدح اهل‌بیت، انقلاب و جنگ ایران و عراق است. از او تاکنون افزون بر ۳۰ اثر در قالب کتاب و جزوه مشتمل بر مجموعه آثاری از قبیل: «گلبانگ عشق»، «ای قلب‌ها بسوزید»، «ای چشم‌ها بگریید»، «چه کنم، دلم می‌سوزد» منتشر شده و برخی از این آثار بیش از ۱۵ بار تجدید چاپ شده ‌است. از دیگر آثار ژولیده کتابی است که در آن زیارت عاشورا را به زبان شعر درآورده ‌است.

 با حسین‌ قرایی درباره کتاب «دلت را خانه ما کن»، شعر و شخصیت ژولیده گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که می‌خوانید.

* چه شد که تصمیم گرفتید گزیده اشعار ژولیده نیشابوری را جمع‌آوری کنید؟

** به نظر من ژولیده نیشابوری از کسانی است که در حقش اجحاف شده و حق او ادا نشده است. چند سالی بود که گزیده‌ای از ۴۰ کتاب شعر ژولیده جمع و جور کرده بودم. سال گذشته که به زیارت امام‌حسین(ع) رفتم، همراه خودم ترجمه منظوم زیارت عاشورا از ژولیده را هم بردم و آنجا خواندم. این شد که در کربلا به خودم قول دادم حتماً گزیده آثار ایشان را منتشر کنم. کتاب اسفند سال گذشته منتشر شد و در حقیقت گزیده ۴۰ کتاب شعر ژولیده است. در یکی از کتاب‌هایش وقتی دیدم ژولیده نثر شاعرانه هم دارد و نثر شاعرانه‌اش هم پخته و قوی است، آن را به کتاب اضافه کردم. ژولیده در آن نثر توانسته نثر را همسایه دیوار به دیوار شعر قرار بدهد. من پیشتر فکر می‌کردم این کارها از کسی که فقط سه، چهار کلاس سواد دارد بعید است، اما او نثر خوبی هم داشت. خیلی‌ها هم ژولیده را، هر چند که شعرهای او را خوانده‌اند، نمی‌شناسند. 

* بعضی اشعار ژولیده طرفداران زیادی دارد و بسیاری از مردم آن‌ها را خوانده و شنیده‌اند. چرا شعر ژولیده این خاصیت را دارد؟

** چون ژولیده جزو شاعرانی است که برای اهل‌بیت(ع) شعرهای زیادی دارد و خیلی از مردم هم شعرهای ایشان را زمزمه می‌کنند. ویژگی قابل‌اعتنایی که باید متذکر بشوم توجه ژولیده به رخدادهای دور و برش است. او از انقلاب‌اسلامی، دفاع‌مقدس و اتفاقات اجتماعی و سیاسی غافل نمی‌شود. در روزهای ابتدایی انقلاب مردم مشهد او را سر دست می‌گرفتند و او شعارهای انقلابی می‌ساخت و در یکی از همین راهپیمایی‌ها و تظاهرات بود که ترور می‌شود. نمونه‌ای از این اشعار رباعی معروفی است که اشاره کردم. سروده‌های عاشقانه‌های ژولیده به قوت سوگ سروده‌ها و مرثیه‌های او نیست، ولی او با داشتن ۴۱ اثر بخشی از پازل شعر عاشورایی را پر کرده است. چیره‌دستی ژولیده در ساده و روان سرودنش خلاصه می‌شود. از همین دریچه است که شعرهایش مورد اقبال مردم واقع شده و در اکثر محافل حسینی در اقصی نقاط کشور دیده می‌شود و مداحان و ستایشگران اهل‌بیت(ع) اشعار او را زمزمه می‌کنند و می‌خوانند.

* بعضی اشعار او بسیار معروف شده است؟

** بله ژولیده پنج، ۶ شعر معروف دارد و در مقدمه هم بنده به این نکته اشاره کرده‌ام که تعداد شعرهای خوب ژولیده زیاد نیست و در واقع همین چند تا شعر بیشتر از بقیه گل کرده است. مثل همین شعر «دلت را خانه ما کن مصفا کردنش با من / به ما درددل افشا کن، مداوا کردنش با من» یا  مثلا شعری از او برای امام زمان (عج) در قالب غزل.

یا شعر معروف‌تری که درباره حضرت زینب(س) دارد و آقای کویتی‌پور هم آن را خوانده است. در فرهنگ عاشورا خیلی توجه ویژه به حضرت زینب(س) دارد که بعضی از آن شعرها مورد توجه مداحان ترک زبان اهل‌بیت(ع) هم قرار گرفته است. حتی یک بار از خودش شنیدم که آن شعار معروف «در بهار آزادی جای شهدا خالی» را من گفته‌ام. برای این ادعا چند قرینه هم  مثل آقای سیدعبدالله حسینی و آقای محدثی خراسانی، شنیدم که می‌گفتند ژولیده در مشهد بود، او را روی دست بلند می‌کردند و او شعر می‌گفت و اثرگذار بود. البته یکی‌دیگر از دلایلی که موجب شد من این گزیده را جمع و منتشر کنم، دیداری بود که با مرحوم ژولیده نیشابوری داشتم. ایشان خاطره‌ای برای من تعریف کرد که خیلی برایم جالب بود.  گفت پس از انقلاب یک نهاد فرهنگی ما را جمع کرد و گفت هرکس برای تصویر خانه سیاهپوش کعبه شعر خوبی بگوید او را به سرزمین وحی می‌بریم که من هم شعری گفتم: «عالم همه محو گل رخسار حسین است / ذرات جهان در عجب از کار حسین است / دانی که چرا خانه حق گشته سیه‌پوش؟ / زیرا که خدای تو عزادار حسین است». به خاطر این شعر او را به مکه می‌برند و تشویق می‌شود. 

البته ژولیده گاهی در اسم‌گذاری قالب‌ها هم دچار اشتباه بوده، آن هم ناشی از سواد ادبی کم است. مثلاً همین غزلی که در آن این بیت‌ها آمده است: مدعی گوید که با یک گل نمی‌گردد بهار / من گلی دارم که عالم را گلستان می‌کند.

این یکی از بیت‌های همان غزل است که مشکل وزنی و قالبی دارد، ولی معروف شده است. بعضی رباعی‌های او هم وزن رباعی را ندارد. احتمالاً وزن رباعی را به خوبی نمی‌شناخته،  ولی به هرحال در یک چهار مصراعی حرفش را گفته است. مثل آن شعر معروف درباره منافقین که می‌گوید: خنجر آبدیده را رنگ عوض نمی‌کند / چهره انقلاب را جنگ عوض نمی‌کند / بگوی با منافقین به کوری دو چشمتان / پیرو خط رهبری رنگ عوض نمی‌کند.

* به ذهنتان نرسیده بود که خاطرات او را ثبت و ضبط کنید؟ از این دریچه که در شعر مردمی جایگاه نسبتاً مهمی دارد.

** نوجوان بودم به دیدارش رفتم، ولی عمرش به دنیا نبود تا این کار را به سرمنزل برسانم، اما خاطراتی را در کتاب آورده‌ام. یک کار دیگر که شاید جالب توجه باشد این بود که من همه فیلم‌هایی که خانواده‌اش از این شاعر داشتند گرفتم و آن را در بعضی صفحات نقل کرده‌ام که تقریباً یک حالت اتوبیوگرافی پیدا کرده است. ژولیده در آن فیلم می‌گوید: «اینجانب حسن فرحبخشیان فرزند محمداسماعیل، محل تولد نیشابور و همین‌طور توضیح می‌دهد که چرا به ورامین آمده و ادامه ماجرا».

به نظر شما اشعار ژولیده چه ویژگی بارز شعری دارد؟

** ژولیده بخشی از شعر مردمی این سال‌هاست. شعر ژولیده شعر تراز یک و حتی دو نیست، ولی او یک شاعر مردمی است. کسی که خودش شعر می‌گفته، خودش مداحی می‌کرده و خودش هم مجلس برقرار می‌کرده است. به نظرم ژولیده بخشی از ادبیات مردمی ماست و باید او را حفظ و مطالعه کرد. شعرهای او تقریباً خوب است و محتوای خوبی دارد. فکر می‌کنم اگر مقدمه کتاب خوانده شود برای آشنایی با شعر ژولیده خوب باشد. به هر حال خواندن این گزیده بهتر از خواندن ۴۰ کتاب اوست. شعرهای ژولیده دیگر در دسترس نیست و این کتاب به نحوی شعر او را زنده نگه می‌دارد.

بیشتر اشعار ژولیده تکیه بر ارزش‌ها، فضیلت‌ها و ارجمندی‌هایی از این دست همراه است. از این شاعر موفق عاشورایی نوحه‌های قابل تحسینی مشاهده می‌شود که از تورق کتاب‌های او این مهم جلوه می‌کند.