در دو سالگی خروج آمریکا از برجام و در حالی ‌که بسیاری از مقام‌های دولتی از نبود دستاوردهای اقتصادی در فضای پسابرجام و بازگشت و تشدید تحریم‌ها می‌گویند، روز گذشته رئیس‌جمهور ادعای خروج از فصل هفتم منشور سازمان ملل را به‌عنوان یک افتخار یاد کرد. حسن روحانی در جلسه دیروز هیئت دولت گفت: «عراق از سال ۹۱ به زیر فصل هفت منشور سازمان ملل رفت. آمریکا این کشور را اشغال کرد و دولت و سایر نهادها را در آنجا تشکیل داد اما عراق هنوز از فصل هفت خارج نشده است؛ اما ایران ظرف دو سال و چهار ماه از این فصل خارج شد و این یک افتخار سیاسی تاریخ کشورمان است».

اما بررسی فنی و کارشناسی متن فصل هفتم منشور سازمان ملل و ادبیات حقوقی قطعنامه‌های شورای امنیت حاکی از آن است که در تمامی قطعنامه‌های صادر شده علیه ایران، هیچ‌ گاه ذیل فصل هفتم قرار نگرفته‌ایم که با برجام بخواهیم از آن خارج شویم، بلکه ذیل بند 41 منشور سازمان ملل بوده‌ایم و در برجام نیز ذیل همین بند مانده‌ایم.

مبنای فصل هفت منشور سازمان ملل «اقدام در موارد تهدید علیه صلح، نقض صلح و اعمال تجاوز» است؛ بنابراین زمانی که شورای امنیت بخواهد تهدید جدی علیه کشوری را مطرح کند، آن کشور را ذیل فصل هفتم قرار می‌دهد.

مهم‌ترین بندهای فصل هفتم که ماهیت «الزام‌آور» نیز دارند، شامل بند 41 یعنی الزام به تحریم و قطع رابطه سیاسی و بند 42 یعنی اقدام نظامی علیه کشور مذکور است. در این میان مسئله مهم این است که قطعنامه‌های شورای امنیت یا ذیل «یک یا چند» ماده از منشور سازمان ملل قرار دارند (مانند قطعنامه 1929 و 2231) یا به‌ صورت کامل ذیل یک ‌فصل از منشور قرار می‌گیرند مانند قطعنامه 1973 که به حمله به لیبی منجر شد.

از منظر حقوق زمانی یک کشور ذیل فصل هفتم منشور سازمان ملل قرار می‌گیرد که عبارت «Acting under Chapter VII of the Charter of the United Nations» بدون هیچ قید و شرطی در قطعنامه درج شود.

برای مثال قطعنامه 1973 شورای امنیت در 17 مارس 2011 که منجر به حمله نظامی به لیبی شد، یک قطعنامه فصل هفتمی محسوب می‌شود؛ چراکه در ابتدای آن بدون هیچ قید و محدودیتی آمده است: «Acting under ChapterVII of the Charter of the United Nation»

و یا قطعنامه فصل هفتمی 2216 شورای امنیت در 14 آوریل 2015، علیه یمن که دوباره همان عبارت منحصراً آمده است. لذا در موارد فوق شورای امنیت مجوز استفاده از گزینه تحریم و نظامی را علیه دو کشور لیبی و یمن صادر و به اقدام نظامی نیز مبادرت کرد. از طرفی بررسی سخت‌ترین قطعنامه شورای امنیت علیه ایران یعنی قطعنامه 1929 نشان می‌دهد حتی بر اساس آن قطعنامه ایران ذیل فصل هفتم نبوده که در صورت سرپیچی از اقدام‌های الزام‌آور آن منجر به اقدام نظامی بشود.

در قطعنامه 1929 صرفاً به بند 41 اشاره ‌شده تا به الزام‌آور بودن آن اشاره کند. در عبارت مورد اشاره قطعنامه 1929 آمده است: «اجرای بند 41 فصل VII  از منشور سازمان ملل متحد»

بنابراین همان ‌طور که ملاحظه می‌شود، برخلاف قطعنامه‌های فصل هفتمی 1973 و 2216 کشورهای لیبی و یمن به ‌طور کامل ذیل فصل هفت قرار گرفتند و تمامی بندهای فصل هفت برای آن‌ها اجرایی شد و در صورت اینکه آن کشورها اقدام‌های الزام‌آور بند 41 را انجام ندهند به ‌صورت خودکار و بدون نیاز به تصویب قطعنامه جدید اجرای بند 42 یعنی حمله نظامی در دستور کار قرار می‌گیرد. در قطعنامه 1929 علیه ایران، عبارت مذکور محدود و مقید شده و ایران تنها ذیل یک‌ بند از فصل هفتم یعنی بند 41 قرار گرفته است.

در تمامی قطعنامه‌های صادر شده از ابتدا تاکنون نیز ایران صرفاً ذیل بند 41 منشور سازمان ملل متحد بوده است. در قطعنامه 2231 شورای امنیت که برجام ضمیمه آن شد و به‌ عنوان افتخار و خروج از ذیل فصل هفت از آن یاد می‌شود اشاره به بند 41 فصل هفتم، 11 بار تکرار شده که دقیقاً مانند قطعنامه‌های قبلی صادر شده، ایران صرفاً ذیل بند 41 قرار گرفته و تغییری در این مسئله ایجاد نشده است؛ بنابراین ایران هیچ‌ گاه ذیل کلیت فصل هفتم منشور سازمان ملل نبوده که با برجام و قطعنامه 2231 از آن خارج‌ شده باشد، بلکه ذیل بند 41 منشور بوده و در قطعنامه 2231 نیز ذیل همین بند منشور سازمان ملل متحد باقی‌ مانده است.