زهرا دلپذیر/

 ما مشهدی‌ها سالهاست زیر سایه‌سار امنتان آرام گرفته‌ایم. پای قرار عاشقانه با شما گوشه صحن و سرایتان نشسته‌ایم. برایتان از غم‌ها و شادی‌هایمان گفته‌ایم. در سختی‌ها دست به دامان شما شده‌ایم و پس از هر بار گره گشایی‌تان، عاشقانه‌تر از پیش به پنجره فولادتان دخیل بسته‌ایم. نشانی ساده شما هیچ گاه از خاطرمان نمی‌رود.

دلمان که می‌گیرد بلافاصله از هر گوشه شهر راهی حرم می‌شویم. نگاهمان که از دور با گنبد طلا تلاقی می‌کند، بی‌اختیار دستمان به روی سینه می‌رود و سر تعظیم فرود می‌آوریم. «السلام علیک یا غریب الغربا» که بر زبانمان جاری می‌شود، بارقه‌ای از امید بر قلبمان می‌نشیند و یکباره همه غم‌هایمان را به فراموشی می‌سپاریم. آغوش گرم شما همیشه پناه بی‌پناهی‌های ما بوده است.

بیش از یک هزار و 200 سال است که حرم مطهر حضرت رضا(ع) جزئی جدایی‌ناپذیر از فرهنگ مردم مشهد شده و با تک‌تک لحظه‌های زندگی آن‌ها گره خورده است. مردم این شهر عادت دارند به هر بهانه و مناسبتی نزد امام رضای خود بروند و لحظات تلخ و شیرینشان را با ایشان سهیم شوند. هر چه باشد اینجا مشهد است و حکومت دل‌ها با علی بن موسی الرضا(ع) است.

چهارشنبه‌هایی که رنگ و بوی امام رضایی دارد

چهارشنبه‌ها در مشهد بیش از هر روز دیگر رنگ و بوی امام هشتم(ع) را دارد. چهارشنبه روز مخصوص زیارتی حضرت رضا(ع) است و بیشتر مردم مشهد در این روز از هر کجای شهر خود را به حرم امامشان می‌رسانند و پس از خواندن زیارت‌نامه مخصوص امام رضا(ع) دو رکعت نماز هم به نیت زیارت آن حضرت بجا می‌آورند. برای برخی از مشهدی‌ها زیارت چهارشنبه‌ها یک نوع ادای نذر است و قرار ملاقات با آقا.

علاوه بر این، یکی از آداب نوروزی مردم مشهد، رفتن به پابوس آقاست. آن‌هایی که بتوانند حتماً سال کهنه را در صحن و سرای امامشان نو می‌کنند و سفره پربرکت حضرت رضا(ع) سین هشتم هفت سینشان می‌شود. اما بعضی‌ها که از این توفیق بی‌نصیب مانده‌اند دید و بازدید نوروزی خود را پس از تحویل سال نو، با زیارت حرم امام رضا(ع) شروع می‌کنند و از ایشان می‌خواهند تا آخر سال در کنارشان باشد و چتر حمایتش را بر سر آنان بگستراند.

پیوند مهر زیر سایه شمس‌الشموس

مشهدی‌ها طلوع زندگی مشترکشان را نیز در زیر سایه شمس‌الشموس جشن می‌گیرند. این رسم خوب و دیرینه در بین مشهدی‌ها به «عقد بالاسر حضرت» معروف است. مراسمی ساده و بی‌پیرایه که لوازم آن تنها یک جلد قرآن است، سجاده‌ای سفید با مهر و تسبیح و چند شاخه گل. عطر دلنشین عود و بازتاب نور در چلچراغ‌ها و آینه کاری‌های حرم، معنویت این مراسم را دوچندان می‌کند. مشهدی‌ها عقیده دارند پیوند ازدواج در حرم و با اذن آقا امام رضا(ع) تیمن و تبرک خاصی دارد و دوام و خوشبختی زندگی مشترک آن‌ها را تضمین می‌کند.

مراسم ازدواج در حرم امام رضا(ع)، در گذشته‌ بالای سر حضرت برگزار می‌شد؛ زمانی هم پشت پنجره فولاد، رواق دارالولایه و سپس صحن جمهوری اسلامی. ولی امروز رواق شیخ طوسی در گوشه هشتی ضلع غربی رواق دارالحجه، به این مراسم اختصاص دارد. عید نوروز و اعیاد مذهبی که فرا می‌رسد این رواق، شور و سرور خاصی می‌یابد و مملو از عروس و دامادهایی می‌شود که همراه خانواده خود آمده‌اند تا با دعای خیر امام هشتم(ع) زندگی مشترک خود را آغاز کنند.

جشن میلاد حضرت رضا(ع) در مشهد

مشهدی‌ها در اعیاد مذهبی برای عرض تبریک به امام رضا(ع)، به محضر ایشان مشرف می‌شوند و عید را در صحن و سرای آن حضرت جشن می‌گیرند. اما برای مردم این شهر جشن ولادت ثامن الحجج(ع) با همه جشن‌ها فرق دارد. هر چه باشد اینجا مشهدالرضا(ع) است و اهالی این شهر خوب می‌دانند که باید برای تولد ولینعمتشان سنگ تمام بگذارند و جشنی باشکوه ترتیب دهند.

جشنی که در آن باز هم امام رئوف است که سفره مهربانی و کرم خود را برای همه دوستدارانش گسترده است. در روزهای دهه کرامت که از روز ولادت حضرت معصومه(س) شروع می‌شود و تا روز میلاد امام هشتم(ع) ادامه دارد، شوری بی‌نظیر در هر گوشه این شهر به چشم می‌خورد. در حرم مطهر، صحن‌ها و رواق‌ها گل‌آرایی و چراغانی می‌شوند. پنجره فولاد و گنبد طلا نیز پس از شست‌وشو، گل‌آرایی و جلا داده می‌شوند، پرچم روی گنبد نیز تعویض می‌شود تا همه چیز برای برگزاری یک میلاد باشکوه مهیا باشد. مردم نیز در گوشه و کنار شهر در حال تهیه و تدارک یک مراسم باشکوه هستند؛ خیابان‌ها و کوچه‌ پسکوچه‌های شهر به ویژه خیابان‌های منتهی به حرم مطهر آذین‌بندی و چراغانی می‌شوند. شیرینی و شربت، پای ثابت پذیرایی این روزهای مشهدی‌هاست.

نوای خوش مولودی‌خوانی و سرودهای دسته جمعی نیز از حرم مطهر و مساجد و ایستگاه‌های صلواتی به گوش می‌رسد. در شب میلاد امام هشتم(ع) هزاران نفر از مردم مشهد در آیینی باشکوه، رضا، رضاگویان و در حالی که هر یک شاخه گلی در دست دارند از میدان شهدا به سمت حرم حرکت می‌کنند تا پس از عرض تبریک و اظهار ارادت به امام، آستان پرمهر ایشان را گلباران کنند. صدای نقاره‌های حرم که بلند می‌شود، کبوتر دل عاشقانش به پرواز درمی‌آید و این بزم به نهایت شکوه خود می‌رسد.

مراسم عزاداری ائمه اطهار(ع)

در روزهای سوگواری پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع) حرم یکپارچه سیاهپوش و نقاره‌ها خاموش است. مردم مشهد نیز برای عرض تسلیت به امام هشتم(ع) و مراسم عزاداری به حرم مطهر مشرف می‌شوند.

به آخر ماه صفر و شهادت حضرت رضا(ع) که نزدیک می‌شویم، شهر مشهد رنگ عزا و ماتم می‌گیرد. در این روزها دوستداران آن حضرت از شهرها و روستاهای دور و نزدیک، به عشق مولا با پای پیاده راهی مشهد می‌شوند. مشهدی‌ها هم به پاس یک عمر همجواری با حضرت رضا(ع) و برخورداری از خوان کرمش، برای میهمانان امام رئوف، سنگ تمام می‌گذارند. برخی از مردم مشهد در موکب‌های بین‌راهی با پذیرایی از زائران پیاده، خستگی راه را بر آنان هموار کرده و آنان را با جانی تازه، راهی مسیر عشق می‌کنند. برخی دیگر نیز در ایستگاه‌های صلواتی که در گوشه و کنار شهر به خصوص خیابان‌های منتهی به حرم مطهر برپا شده به زائران مولا خدمت می‌کنند.

روز شهادت حضرت رضا(ع) که فرا می‌رسد غوغای شهر دوچندان می‌شود. در این روز مراسم عزاداری و سینه‌زنی در مساجد و هیئت‌های سراسر شهر برپاست. در پایان مراسم، دسته‌های عزاداری، زنجیرزنان و مویه‌کنان، یکی پس از دیگری از خیابان‌های مجاور حرم، وارد آستان مطهر امام هشتم(ع) می‌شوند تا درغم شهادت ایشان به سوگ بنشینند. در این روز بساط نذری مشهدی‌ها هم داغ است و مردم با غذاهای نذری از زائران و مجاوران پذیرایی می‌کنند.

مراسم عزاداری حضرت سیدالشهدا(ع) و شهدای کربلا هم مثل همه مراسم مشهدی‌ها به حرم ختم می‌شود. در روز تاسوعا و عاشورای حسینی، هیئت‌ها و دسته‌های عزاداری با بیرق‌های سیاه بر دوش، در حالی که بر طبل‌ها و سنج‌ها می‌کوبند، راهی بارگاه مطهر امام هشتم(ع) می‌شوند و پس از حضور در صحن و سرای حضرت رضا(ع) و عرض تسلیت به محضر آقا، ضمن ذکر مصیبت شهدای کربلا، جلوه‌هایی از عشق و دلدادگی خود را به امام حسین(ع) و یاران باوفایش به نمایش می‌گذارند.

وداع آخر با آقا

این سنت دیرینه مشهدی‌هاست که پس از تولد به رسم مسلمانی، نخستین نجوای اذان را در صحن و سرای امام هشتم(ع) بشنوند و در انتهای زندگی نیز پس از متبرک شدن به تربت پاک حضرت رضا(ع) و معطر شدن به عطر حرمش، به خاک سپرده شوند.

معمولاً تابوت را از پایین پای حضرت وارد حرم مطهر می‌ کنند و لا اله الا الله گویان پس از عبور از صحن آزادی و رواق‌های دارالسرور و دارالسلام، تابوت را پیش روی حضرت بر زمین می‌گذارند، صلوات خاصه امام رضا(ع) را قرائت می‌کنند و از گلاب ناب مخصوص حرم، روی جنازه می‌ریزند. سپس به صحن آزادی بازمی‌گردند و روحانی حرم به همراه تشییع‌کنندگان نماز میت را بجا می‌آورند. پس از پایان مراسم بار دیگر به امام رضا(ع) سلام می‌دهند و تابوت را به محل خاکسپاری‌اش هدایت می‌کنند.

مشهدی‌ها عقیده دارند طواف و وداع آخر شخص درگذشته با امام مهربانی، موجب آمرزش گناهانش می‌شود و حضرت رضا(ع) او را شفاعت خواهند کرد.

امام مهربانی‌ها! ما مشهدی‌ها عادت کرده‌ایم همه لحظات زندگیمان را با تو قسمت کنیم. عادت کرده‌ایم گوشه صحن و سرایت بنشینیم، به گنبد طلایت خیره شویم و یک دل سیر با تو حرف بزنیم. خوب می‌دانیم، حتی اگر نتوانیم گاهی به سرایت بیاییم، سایه‌ات همچنان بر سر ما گسترده است. امام رضای مشهدی‌ها، دور و نزدیک نمی‌شناسد!