قدس آنلاین: از سال دهم هجری و پس از حجه‌الوداع و نزول آیه حج که بیان می‌کرد «وَلِلّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَیهِ سَبِیلًا» حج بر همه واجب شد، اما حدود ۴۰مورد در تاریخ اسلام وجود داشته است مانند ناامنی راه حج، باج‌خواهی قبایل در مسیر، ناامنی حرم، اختلاف‌های حاکمان در مناطق گوناگون، اختلاف‌های مذهبی، قحطی و رواج بیماری در سال‌های مختلف که سبب تعطیلی این فریضه الهی شد.
در سال‌هایی ناامنی به گونه‌ای شده بود که غارتگران در مسیر کاروان‌های حج قرار می‌گرفتند و قبایل مختلف به کاروان‌ها حمله می‌کردند. آن زمان دولت‌های محلی نمی‌توانستند مانع آن‌ها شوند و حج را تعطیل می‌کردند. به طور نمونه، در سال ۳۹۳ه. ق شاهد هستیم کاروان حج عراق که ایرانی‌ها هم با آن به حج می‌رفتند تعطیل شد، چون شخصی به نام ابن جراح طائی به کاروان‌های عراقی حمله می‌کرد. در دوران طغرل سلجوقی نیز این وضعیت به گونه‌ای بود که نزدیک به ۳۰ سال حج تعطیل شد. ناامنی راه حج تا اندازه‌ای فراگیر بود که طغرل سلجوقی در سال ۴۴۷ه. ق وارد بغداد شد و در توجیه کار خود، خطاب به خلیفه عباسی، یکی از اهداف این کار را تأمین امنیت راه حج عراق دانست.
در پیشینه تاریخی سال‌هایی که حج تعطیل شد، شاهد درگیری‌های نظامی و سیاسی و درگیری حاکمان یا مدعیان حکومت در مکه هستیم. قدیمی‌ترین گزارش تعطیلی گسترده حج نیز به سال‌های ۶۴ تا ۷۳ه. ق برمی‌گردد که در آن سال‌ها عبدالله بن زبیر بر مکه مسلط شد و به نام خود خطبه خواند. سپس عبدالملک مروان که خود را خلیفه می‌دانست، مردم را از رفتن به حج بازداشت. حمله قرامطه به مکه نیز از علل تعطیلی حج بود که در منابع تاریخی بازتاب فراوان یافته است. برخی دیگر از منابع برگزار نشدن حج در سال ۳۱۷ه. ق را به سبب حمله و کشتار ابوطاهر قرمطی در مکه یاد کرده‌اند. در حمله قرمطیان به مکه در سال ۳۱۷ تا ۳۲۷ه. ق حج تعطیل بود و فردی نتوانست حج بگزارد. ستیز میان اخشیدیان مصر و ابن رائق، از امیران عباسی، بر سر حکومت حرمین نیز موجب تعطیلی حج در سال‌های ۳۳۲ تا ۳۳۸ه. ق شد.
جنگ‌های داخلی ممالک اسلامی و اوضاع داخلی آن‌ها دلیلی دیگر برای تعطیلی حج در برخی مناطق بود. از آن مهم‌تر ظهور وهابیت و درگیری‌های دامنه‌دار آنان برای تسلط بر حرمین، به طور متناوب موجب تعطیلی حج مناطق گوناگون شد. تصرف شهرهای طائف و مکه و مدینه به سال ۱۲۱۷ه. ق در دوره اول آل‌سعود موجب مخالفت و واکنش کشورهای اسلامی از جمله ایران و تعطیل شدن حج شد. حمله وهابیان به مکه در سال ۱۲۱۹ه. ق نیز مانع عزیمت بسیاری از افراد به حج شد. از جمله اهل حجاز به علت سلطه وهابیان بر راه حج، نتوانستند حج بجا آورند.
رفتار نامناسب آل‌سعود با حاجیان نیز در چند نوبت موجب تعطیل شدن حج ایران شد. در سال ۱۳۲۲ه. ش پس از آنکه ابوطالب یزدی در مکه به اتهام آلوده کردن خانه خدا اعدام شد، دولت ایران روابط خود با عربستان را قطع کرد و سه سال حج ایرانیان تعطیل شد. همچنین پس از کشتار حج‌گزاران در مراسم برائت از مشرکان در سال ۱۳۶۶ه. ق در شهر مکه به دست رژیم سعودی، روابط ایران و عربستان قطع و تا سه سال حج‌گزاری ایرانیان تعطیل شد اما پس از آن با پذیرش برگزاری مراسم برائت از مشرکان، حج‌گزاری ایرانیان از سوی عربستان دوباره آغاز شد.
رواج بیماری در حرمین نیز از عوامل تعطیلی حج بوده است. در سال ۳۵۷ه. ق به سبب رواج بیماری در میان حاجیان شام و مصر، بیشتر شتران آن‌ها تلف شدند و حاجیان از رسیدن به مکه بازماندند. برخی هم که به مکه رسیده بودند در آن شهر جان باختند و حج مصر و شام تعطیل شد. در سال ۱۲۳۵ه. ق هم به سبب وبا در مکه، حاجیان فراوانی کشته شدند.
انتهای پیام/
نظر شما