روز گذشته خبری به نقل از رئیس کمیسیون برنامه و بودجه شورای شهر مشهد منتشر شد که در آن بتول گندمی می‌گوید: سن ناوگان اتوبوسرانی مشهد در حال حاضر بیش از ۹ سال است و این عدد باید به ۵.۵ سال کاهش یابد، بر اساس برنامه ‌عملیاتی، خرید اتوبوس‌ هر ساله در دستور کار مدیریت شهری بوده که به دلیل شرایط موجود محقق نشده است.

گندمی همچنین خاطرنشان می‌کند: افزایش ۶ تا ۷ برابری بهای خرید اتوبوس و عدم تولید، سبب شده تا در تأمین و خرید ناوگان با مشکل روبه‌رو شویم؛ در عین حال از ابتدای فعالیت شورای پنجم تاکنون ۲۰۰ دستگاه مینی‌بوس و ۱۸۰ دستگاه اتوبوس وارد چرخه سرویس‌دهی شده است. به منظور خرید ناوگان جدید هم به دنبال بهره‌گیری از ظرفیت‌های داخلی هستیم.

به همین بهانه به بررسی اجمالی این مسئله پرداختیم که در ادامه می‌خوانید.

کمبود تاریخی

با نگاهی به آمار و اطلاعات سال‌های دور این حوزه می‌بینیم همواره مدیران وقت اتوبوسرانی مشهد و مدیران شهری از کمبود ناوگان اتوبوسی در کلانشهر مشهد گلایه داشتند به طوری که در اواسط دهه ۸۰ مدیران این حوزه از کمبود حداقل یک هزار دستگاه اتوبوس در شهر مشهد خبر می‌دادند.

نکته قابل توجه در دوره‌های مختلف این است که مدیران و متولیان وقت بنا به دیدگاه و محاسبات مد نظر خود به ارقامی می‌رسند؛ گاهی مدیری می‌گوید برای رسیدن به استانداردها باید بیش از ۳هزار دستگاه اتوبوس در مشهد فعال باشد و در مقطعی مدیری اتوبوس مورد نیاز را بسیار اندک می‌داند و معتقد است با مدیریت و بهره‌وری بیشتر می‌توان با همین تعداد اتوبوس هم جوابگوی نیاز شهر بود.

ولی همان گونه که گفته شد تقریباً در تمام دوره‌های گذشته فعالیت شورای شهر مدیران عالی شهر از کمبود جدی اتوبوس در شهر مشهد سخن می‌گفتند.

راه حل‌های جبران کاستی‌ها

بر همین اساس در مقاطع مختلف شاهد اجرای برنامه‌ها یا تصمیماتی بودیم که کاستی‌های موجود در بخش اتوبوسرانی با کمترین تبعاتی جبران شود بنابراین در مقاطعی با اصلاح خطوط به دنبال بهره‌وری بیشتر از خودروهای موجود بودند در مقطعی با ورود مینی‌بوس موافقت شد تا در خطوط خاص جایگزین اتوبوس شوند و حتی تصمیم گرفته شد تا اتوبوس متوقف در پارکینگ‌های اتوبوسرانی که به دلایل فنی عمر بالا از رده خارج شده بودند بهسازی و وارد خطوط شوند.

ورود بخش خصوصی به این حوزه نیز کاملاً با همین نگاه بود؛ چرا که تصور بر این بود که بخش خصوصی به دلایل ریز و درشت بسیاری می‌تواند از هدررفت سرمایه از یک سو و بالا بردن بهره‌وری از سوی دیگر بهتر از بخش دولتی عمل کند ولی اینکه آیا در عمل موفق بوده یا نه را باید در گزارش دیگری مورد ارزیابی قرار داد.

پایان فرصت‌ها

اما در کنار تمام اقدام‌های ذکر شده یک مأموریت محوری متولیان حمل و نقل عمومی در بخش اتوبوسی همواره وجود داشته و دارد و آن خرید اتوبوس‌های جدید است که هر چند همیشه دنبال می‌شده ولی به نظر می‌رسد نبود همکاری دولت در مقاطع مختلف و در بخش‌های گوناگون چه برای تخصیص اعتبارات مورد نیاز و چه برای صدور مجوزهای لازم برای واردات موجب شد تا فرصت طلایی خرید مناسب اتوبوس به پایان برسد.

بنابراین همان گونه که در شروع مطلب نیز اشاره شد افزایش بهای دلار از یک سو و اعمال تحریم‌ها از سوی دیگر موجب شد تا قیمت هر دستگاه اتوبوس چند برابر شود و حال آنکه از بیش از یک سال پیش عملاً واردات اتوبوس یا قطعات آن هم ناممکن شده و تأمین اتوبوس برای کلانشهرها به یک چالش اساسی تبدیل شده است.

آغاز عقب‌نشینی

در حالی که با بیش از یک دهه پیگیری خرید اتوبوس‌های تازه دستاوردهای خوبی نصیب شهرداری مشهد شده بود و عمر ناوگان اتوبوسی در حال نزدیک شدن به هشت سال بود اما با بروز مشکلات ذکر شده آرام آرام روند پیشروی‌ها کند و در نهایت به مرحله عقب‌نشینی نزدیک‌تر شد.

آنچنان که اگر اواخر سال ۹۷ نیاز مشهد ۳۰۰ دستگاه اعلام می‌شد اکنون به رقم ۴۰۰ دستگاه رسیده و نتیجه آن است که به دلیل نبود قطعات، بهسازی ناوگان فرسوده سخت‌تر و کندتر شده و به نوعی جوان‌سازی اتوبوسرانی مشهد پرهزینه و سخت شده است.

مدیرعامل سازمان اتوبوسرانی مشهد هم مدتی پیش اعلام کرد خرید ۴۰۰ دستگاه اتوبوس بدون کمک دولت امکان ندارد. حسینقلی زاده مقدم با اشاره به اینکه پیگیر قول‌های دولت برای تأمین منابع به منظور خرید اتوبوس‌های جدید برای شهر مقدس مشهد هستیم ولی تاکنون چیزی تحقق پیدا نکرده است، تصریح می‌کند: ابزارهایی نظیر انتشار اوراق، تسهیلات بانکی و مجوز مستقیم خرید اتوبوس از کشورهای خارجی نظیر چین مسیرهایی هستند که دولت برای تأمین و خرید اتوبوس جدید می‌تواند به کلانشهر مشهد کمک کند زیرا در شرایط درآمدی فعلی بدون کمک دولت امکان خرید و تأمین اتوبوس جدید وجود ندارد.

او به این نکته نیز اشاره می‌کند که با وجود تمام مشکلات پیش آمده در سال‌های اخیر از ابتدای فعالیت شورای پنجم ۱۸۶دستگاه اتوبوس و ۱۸۲ دستگاه مینی‌بوس در سه سال گذشته توسط سازمان اتوبوسرانی شهرداری مشهد خریداری شده است.

منبع: روزنامه قدس