به گزارش قدس آنلاین، قصه ها در دل خود دارد که درباره اش می توان داستان ها نوشت. هر عکس می تواند یک سند باشد. سند هویت یک ملت. سندی که هر چه از قدمتش می گذرد ارزشمندتر می شود و با گذشت زمان حس تازگی و جذابیت خود را از دست نمی دهد. عکاسی در ایران از عهد قاجار رواج یافت. در اسناد تصویری آستان قدس رضوی، عکس هایی از دوره قاجار و پس از آن موجود است. جمع آوری اسناد تصویری ارزشمند در موضوعات مختلف در اداره اسناد، باعث شکل گیری یکی از غنی ترین مراکز آرشیوی اسناد تصویری در جوار بارگاه امام رضا(ع) شد. در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی از دهه های قبل نگهداری عکس های تاریخی معمول بوده است. هر چند که سابقه رسمی نگهداری عکس ها به سال ۱۳۷۶همزمان با تشکیل اداره اسناد بر می گردد.
اسناد تصویری
مهدی حسامی کارشناس عکس و کارشناس مسوول بخش مخزن اسناد مدیریت امور اسناد و مطبوعات سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی؛ اسناد تصویری را از جمله اسناد بسیار ارزشمند در حوزه تحقیقات تاریخی در دو قرن اخیر به عنوان می کند که از نظر قدمت سابقه ای به عمر بشر دارد. وی شاهد این ادعا را تصاویر و نقاشی های انسان های اولیه در درون غارها عنوان می کند و این امر را گویای تقدم اسناد تصویری به اسناد مکتوب می داند. در واقع این وجه اسناد یعنی مصور بودن، با توجه به خصوصیات ذاتی خود که هم حس زیبایی و هم هنر لحظه ها را القاء می کند، باعث شده است با وجود تغییرات عمده در شکل ظاهری و فیزیکی، نه تنها حس تازگی و جذابیت خود را از دست ندهد بلکه بر ارزش و نفاست آن افزوده شود. در میان اسناد مکتوب و غیر مکتوب فقط عکس ها از این خصوصیات برخوردارند. به طوری که در بعضی موارد یک قطعه عکس می تواند به عنوان یک سند، تاریخ گویای یک ملت و یا یک قوم باشد و تمام خصوصیات فردی و اجتماعی آن ها را از جمله اعتقادات، فرهنگ، آداب و رسوم و حتی انواع تفریحات و سرگرمی ها و... به راحتی بازگو کند.
قدیمی ترین تصویر ثبت شده از حرم
با پیدایش صنعت عکاسی و رشد و گسترش آن به فاصله کمتر از ده سال در جهان، پس از اختراع دوربین عکاسی در اروپا در اواخر حکومت محمد شاه قاجار، پای این صنعت به ایران گشوده شد. حدود بیست سال پس از اختراع عکاسی و شایع شدن عکس در تهران هنوز در بسیاری از نقاط ایران با این صنعت آشنا نشده بودند. چنان چه در سفر ۱۲۸۳ هجری قمری ناصرالدین شاه به مشهد، حاج ملا هادی سبزواری از دیدن تصویر خود متعجب می شود. حسامی می گوید: «در حال حاضر قدیمی ترین عکس های مربوط به مشهد، در موزه کاخ گلستان نگهداری می شود که در سال ۱۲۷۵ هجری قمری توسط جیانوزی، افسر ایتالیایی که در خدمت دولت ایران بوده عکسبرداری و به شاه تقدیم شده است». وی این تصاویر را شامل عکس هایی از ضریح، رواق مطهر، گنبد و مقداری عکس دیگر از مقبره خواجه ربیع، مسجد شاه و مقبره های قدیمی عنوان می کند.
عکاسی آستان قدس رضوی در دوره قاجار
آستان قدس رضوی نیز همگام با سایر مراکز و موسسات به محض ورود هنر و صنعت عکاسی به شهر، به منظور ثبت وقایع، بازدیدها و تشریفات مذهبی و سیاسی و ثبت و ضبط تغییر و تحولات حوزه اماکن متبرکه رضوی و معماری، نهایت استفاده را از هنر و صنعت عکاسی برده است. حتی عکاسانی را برای انجام امور عکس و عکاسی به استخدام خود در آورد که نمونه اسناد مکتوب مربوط به پرداخت مواجب به عکاسان در حرم در دوره قاجار موجود است. حسامی به عکاسان مواجب بگیر از آستان قدس رضوی در اسناد اشاره داشته و می گوید: «در اسناد آستان قدس رضوی به نام چند عکاس بر می خوریم که از این دستگاه حقوق در یافت می کردند و ظاهرا این امر از سال ۱۳۲۰ هجری قمری به استناد وجود نام میرآقا عکاس باشی آستانه در اسناد این سال معمول بوده است. اما از سال ۱۳۲۶ هجری قمری سندی وجود دارد که آشکارا نام این عکاس دیده می شود که از آستان قدس رضوی حقوق دریافت کرده است. ظاهرا این فرد تا سال ۱۳۳۰هجری قمری در قید حیات بوده و در این سال فوت کرده و طبق اسناد، حقوق وی به ورثه اش رسیده است. در اسناد سال ۱۳۳۰هجری قمری از این فرد به نام های میرزا آقا عکاسباشی، آقا محمد آقا میر عکاس باشی و میرآقا عکاس باشی یاد شده است». از دیگر عکاسانی که از آستان قدس رضوی مواجب دریافت کرده و با عنوان عکاس باشی آستان قدس از آن ها یاد شده، آقا سید رضای قوام السادات عکاس باشی است. این شخص در سال ۱۳۲۰ هجری قمری از آستان قدس رضوی مواجب دریافت می کرده است. محمد علی میرزا عکاس نیز از جمله عکاسانی می باشدکه بابت عکس برداری از مراسم روضه خوانی، از آستان قدس رضوی انعام دریافت کرده است. وظیفه این عکاسان همچنان که در اسناد قید شده، عکس برداری از اماکن متبرکه و مراسم مذهبی بوده که بابت آن مواجب یا انعام دریافت می کردند. پرداخت ها یا به صورت مستمری سالیانه بوده و یا به شکل دستمزد پرداخت می شده است.
اسناد تصویری آستان قدس رضوی در دوره پهلوی
عکاسی در دوره پهلوی در آستان قدس رضوی به موازات رشد علوم و فنون عکاسی در جهان رشد نکرد. آنچه در اسناد این دوران می توان دید این است که عمده فعالیت های عکاسی به صورت قراردادی با عکاسان و به صورت نسبتا محدود و با موضوعات خاص صورت گرفته است. از عکاسان برجسته ای که در دوره پهلوی بیشتر فعالیت های عکاسی شان با آستان قدس رضوی بوده است آیریا و سیاح هستند. مهدی حسامی، حدود ۲ هزار قطعه از عکس های نفیس موجود در مخزن اسناد آستان قدس رضوی را حاصل فعالیت عکاسان این دوره عنوان می کند که از مراسم و تشریفات آستان قدس رضوی و ساخت و سازهای صورت گرفته در اطراف حرم مطهر گرفته شده است.
عکاسی در آستان قدس رضوی پس از انقلاب اسلامی
در سال های بعد از انقلاب اسلامی تا اوایل سال ۱۳۷۶ هجری شمسی اسناد تصویری آستان قدس رضوی به صورت پراکنده در تالار آرشیو مطبوعات کتابخانه مرکزی آستان قدس نگهداری می شد. تا اینکه در مهر ۱۳۷۶ هجری شمسی اداره اسناد کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی ایجاد شد. اداره اسناد نیز در سال ۱۳۸۲ هجری شمسی به مدیریت امور اسناد و مطبوعات تغییر نام یافت. این مرکز علاوه بر اسناد نوشتاری به جمع آوری، ثبت، نمایه سازی و اطلاع رسانی اسناد تصویری نیز پرداخت که حاصل این تلاش تا کنون جمع آوری صد هزار قطعه و فایل دیجیتالی عکس، نگاتیو، کنتاکت و اسلاید است که موضوعات مختلف را شامل می شود. این آرشیو غنی ۲۰ هزار قطعه مجموع عکس های حرم مطهر، ۵ هزار قطعه مجموع عکس های انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، هزار قطعه عکس های حضرت امام خمینی(ره)، ۵ هزار قطعه مجموع عکس های وقفی حاج حسین آقا ملک و خانواده علم، ۲ هزار قطعه عکس های علما و روحانیون، ۲۵ هزار قطعه عکس های اماکن و محلات قدیم شهر مشهد، هزار قطعه عکس های تهران قدیم، ۲ هزار و ۵۰۰ قطعه عکس های کتابخانه قدیم و جدید آستان قدس رضوی، ۱۰ هزار قطعه عکس های ایران و خراسان قدیم، ۵ هزار قطعه آموزش و پرورش و مشاغل و غیره از دوره قاجار تا حال حاضر را شامل می شود.
وضعیت کنونی اسناد تصویری آستان قدس رضوی
جمع آوری اسناد تصویری ارزشمندی که در موضوعات مختلف در این مرکز گردآوری شده، موجب گردیده یکی از غنی ترین مراکز آرشیوی در رابطه با اسناد تصویری در ارتباط با شهر مشهد و اماکن متبرکه رضوی و خراسان بزرگ و موضوعات متفرقه در جوار بارگاه امام رضا(ع) شکل بگیرد. این روند با رویکرد مناسب دست اندرکاران امور فرهنگی آستان قدس رضوی حاصل شده است و در نوع خود و با امکانات موجود در آستان قدس رضوی اقدامی بسیار ارزنده و ارزشمند به شمار می رود.
عکس های قدیمی حرم در موزه رضوی
گنجینه ای کم مانند از عکس های قدیمی حرم مطهر امام رضا(ع) و اطراف آن، از دوره قاجار تا عصر حاضر، در گنجینه تاریخ حرم رضوی موزه مرکزی آستان قدس رضوی، در معرض دید عموم قرار دارد. مهدی قیصری نیک، معاون امور موزه های آستان قدس رضوی می گوید: «در این مجموعه، ۸۹ قطعه عکس تاریخی مربوط به اماکن متبرکه حرم مطهر رضوی و اطراف آن، به نمایش در آمده است که قدیمی ترین عکس این مجموعه، مربوط به سال ۱۲۷۵ ق. /۱۲۳۸ش. است و توسط عکاس ناصرالدین شاه گرفته شده است. در این عکس ها، صحن ها، ایوان ها، رواق ها، نمای گنبد و گلدسته ها، ضریح های مضجع شریف، مدرسه ها، مراسم خاص روزهای عزاداری در حرم مطهر، بافت قدیمی اطراف حرم مطهر، نمایی از مسجد پیرزن و صحن جامع گوهرشاد در دوره قاجار، گلدسته تخریب‌شده سمت غربی مسجد گوهرشاد پس از وقوع زلزله سال ۱۳۱۵هجری شمسی، مرمت و نوسازی گنبد پیر پالان دوز در ضلع شرقی حرم، طلاکاری گلدسته ایوان طلا(ایوان نادری) در دوره قاجار، و بسیاری دیگر از فضاهای حرم به نمایش در آمده است». عبدالله قاجار، آقارضا عکاس باشی، آنتونیو جیانوزی، هربرت سایکس، غلامحسین همتیان، علی اصغر ناصری مهر، محمد صانع، سید محسن سجادی، سید علی حسینیان نسب و حسن توکلی بخشی از عکاسان این تصاویر هستند که دوره تاریخی قاجار تا کنون را در بر دارد.
منبع: آستان نیوز
انتهای پیام/
نظر شما