طاهره جهان‌پرور/ پژوهشگر مطالعات فرهنگی: جای هیچ شکی نیست که پیوستگی و اتحاد منسجم از عوامل مؤثر در پیشرفت ملت‌ها و رمز پیروزی کشورهای اسلامی است و طرح آن، به معنای صرف‌نظر کردن از اصول اعتقادی فرق اسلامی و مستمسک قرار دادن صرف مشترکات گروه‌های مختلف اسلامی مد نظر اندیشمندان اسلامی نبوده و نیست؛ که قطعاً این طرز تفکر و بینش فاقد کارکرد منطقی و عملی است؛ بلکه مخلص کلام آن است که به واسطه تأکید بر مشترکات در عین داشتن مفترقات، قدرت مقابله با مخالفان و دشمنان جهان اسلام را به واسطه همگرایی و وحدت جبهه واحد اسلامی در عرصه بین‌الملل تشکیل داده و موجبات همبستگی و تعالی امت اسلام را فراهم آورند.
ظرفیت‌های امت اسلام برای تحقق بخشیدن به همگرایی ملل اسلامی
فرصت‌ها و قدرت‌های درونی و بیرونی متعددی توجه علاقه‌مندان به وحدت جهان اسلام را به سوی ضرورت همگرایی امت اسلامی جلب کرده است. تجربه تسلط فرهنگی و سیاسی کشورهای غیراسلامی بر مناطق اسلامی، موقعیت ژئوپلتیکی و مشترکات دینی و فرهنگی و اقتصادی کشورهای مسلمان از جمله ظرفیت‌های مورد نظر برای همکاری و همگرایی کشورهای اسلامی در منطقه است و محققان جهان اسلام بر این باورند که عمق و پویایی فرهنگ اصیل اسلامی است که قدرت لازم را در ایجاد همبستگی میان کشورهای اسلامی فراهم کرده است.
امت اسلام ظرفیت‌ها و قابلیت‌های قابل ملاحظه‌ای برای محقق شدن همگرایی ملل اسلامی دارد اما بخش دیگر همگرایی و وحدت در میان کشورهای اسلامی مربوط به دولت‌ها و حکومت‌های اسلامی است که به نظر می‌رسد با محدودیت‌هایی مواجه است. اندیشمندان و مصلحان بزرگ در دوره‌های مختلف، تلاش‌های بسیاری را برای همگرایی دنیای اسلام، با وجود چندگانگی و چندمذهبی گریزناپذیر انجام داده‌اند؛ مانند برگزاری نشست‌های مختلف با دیدگاه‌های مختلف و از منظر نظرهای متفاوت اما این نشست‌ها و جلسات متعدد و متکثر محدود به چند کشور مشخص اسلامی هستند که به دلایل مشخص سعی بر توسعه و گسترش همگرایی و تلاش برای وحدتی منسجم را در سر دارند، اما چه باید کرد تا دیگر کشورهای اسلامی نیز پای کار بیایند و از این فرصت در مسیر تعالی و رشد وحدت‌بخش گستره امت اسلامی بهره‌مند شوند؟
توسعه روابط فرهنگی با ماهیت اسلامی
برای گسترش ارتباطات جهانی در کشورهای اسلامی، گفت‌وگوهای متفکران اسلامی در زمینه‌های متنوع فرهنگی می‌تواند کارآمدترین و بهترین راهکار برای تبدیل فرهنگ مشاجره و اختلاف به مصالحه و تفاهم باشد؛ بنابراین آنچه می‌بایست بر آن تأکید کرد، فراهم کردن زمینه گفت‌وگوی فرهنگی و تأکید بر توسعه روابط فرهنگی با ماهیتی اسلامی است. اگرچه زمینه‌سازی لازم برای گفت‌وگوی مستقیم اندیشمندان و صاحبنظران برجسته جهان اسلام فراهم شده تا گام‌های مهم و اساسی در خصوص وحدت اسلامی برداشته شود، اما هنوز آن وحدت و همدلی مورد نظر فراهم نشده است.
از آغاز پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون، جمهوری اسلامی همواره با تمام توان، ندای وحدت و همبستگی را برای وحدت‌بخشی به امت واحده اسلامی سر داده و گام‌های عملی مهمی را برای تحقق این هدف والا و ارزشمند برداشته است؛ اما آنچنان که باید و شاید درباره مبرم‌ترین نیاز جامعه اسلامی که پرداختن به عوامل و عناصر فرهنگی تشکیل‌دهنده وحدت است، به نتیجه مشخص و قابل قبولی نرسیده است. باید مفهوم وحدت و مراد از عوامل و اهمیت و اهداف آن را توضیح داد و بی‌گمان یکی از این راه‌ها، رفتار مسالمت‌آمیز با مخالفان و پرهیز از اختلاف‌های بی‌ثمر مذهبی و تحریک احساسات است؛ اما مسئله این نیست.
لازم است تا نقطه کور عدم همراهی برخی از کشورهای اسلامی در این مسیر بررسی شود و این امر تنها از راه جدال احسن یا بهره‌مندی از شیوه گفت‌وگوی فرهنگی با نخبگان اسلامی فراهم می‌شود. مقدمه و مسیر رسیدن به اشتراکات فرهنگی و کنارگذاری اختلافات و افتراقات، گفت‌وگوست و ابزاری برای پیوستگی و ارتباط نخبگان فرهنگی مسلمان تا با همبستگی فکری فاصله اختلاف میان مسلمانان را کم کرده و به حداقل برسانند.
ضرورت برانگیختن تمایل کشورهای اسلامی به شناخت و فهم یکدیگر
بی‌تردید، نزدیکی و همگرایی نخبگان اسلامی زمینه هموار شدن کاهش اختلاف‌های کشورهای اسلامی و دستیابی به یک وحدت اصولی و هدفمند را فراهم خواهد کرد و دستیابی به انسجام اسلامی بدون پرداختن به یک قاعده فرهنگی و شکل‌گیری زیرساختی فرهنگی در کشورهای اسلامی منطقه به مرز عینیت نمی‌رسد و ممکن نخواهد بود.
برانگیختن کشورهای اسلامی به منظور تغییر وضع موجود برای رسیدن به وضع مطلوب دست‌یافتنی است و این امر در سایه نهادسازی و ایجاد شبکه‌های قدرتمند نخبگی و ارائه گفتمان امت واحد اسلامی حاصل می‌شود. مقابله با دشمن مشترک تنها هدف گفت‌وگو نیست؛ بلکه اصل مهم، زندگی مسالمت‌آمیز امت اسلام است.
نخبگان و اندیشمندان مسلمان در طول سالیان بسیار دستاوردها و خدمات قابل ملاحظه‌ای را به منظور پاسداشت تمدن و فرهنگ اسلامی ارائه کرده‌اند. ساماندهی نخبگان فرهنگی آزاداندیش مسلمانی که کلید برقراری ارتباطی مستمر و پویا در نظام جهانی هستند و این امر در قالب راهبردی فرهنگی قابل تعریف است. اندیشه گفت‌وگوی وحدت‌بخش فرهنگی با توجه به واقعیت‌های موجود جهانی زمینه مناسبی را برای کاوش مشترک در دستیابی به فهم و امکاناتی افزون‌تر فراهم می‌کند. با مشارکت کشورهای اسلامی در گفت‌وگویی فرهنگی، اندیشه‌ای مشترک شکل می‌گیرد که همه در کنار همدیگرند نه در مقابل هم. برای پیشبرد پیروزمندانه و هدفمند این طرح، ضرورت برانگیختن تمایل کشورهای اسلامی به شناخت و فهم یکدیگر می‌بایست مد نظر قرار گیرد و این امر در سایه همکاری و همدلی نخبگان فرهنگی کشورهای اسلامی و تسری فرهنگ گفت‌وگوی فرهنگی در جهان اسلام میسر خواهد بود.
نظر شما